Ko‘p yillik chegara keskinliklaridan so‘ng, Hindiston va Xitoy asta-sekin aloqalarni tiklashga harakat qilmoqda, ammo katta qiyinchilik va ehtiyotkorlik bilan. Bu haqda BBC xabar berdi.
Hindistonning ikki yuqori martabali amaldori iyun oyi oxirida Xitoyga tashrif buyurgandi. Bu ikki tomonlama munosabatlarning iliqlashuvi belgisi sifatida baholanmoqda.
Iyun oyida Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT) yig‘ilishlari doirasida Hindiston milliy xavfsizlik maslahatchisi Ajit Doval va mudofaa vaziri Rajnatx Singh ham alohida tashrif bilan Xitoyga borgan edi.
SHHT 10 a’zodan iborat Yevrosiyo xavfsizlik tashkiloti bo‘lib, unga Xitoy, Rossiya, Eron va Pokiston ham kiradi. Singhning tashrifi hindistonlik yuqori martabali amaldorning Xitoyga so‘nggi besh yildagi birinchi tashrifi bo‘ldi.
Hindiston va Xitoy munosabatlari nega keskinlahgan edi?
Bu ikki mamlakat munosabatlarining keskinligi 3,440 kilometr uzunlikdagi bahsli chegaraga borib taqaladi. Daryo, ko‘llar va qor yog‘ishi chegara chizig‘ining tez-tez o‘zgarib turishiga sabab bo‘ladi. Oqibatda ba’zan mamlakat harbiylari o‘rtasida to‘qnashuvlar sodir bo‘ladi.
So‘nggi marta 2020-yil iyun oyida ikki mamlakat o‘rtasida ziddiyat chiqqan. O‘shanda Ladaxdagi Galvan vodiysida harbiylar to‘qnashuvi yuzaga kelgan va kamida 20 nafar hind va 4 nafar xitoylik askar halok bo‘lgan edi.
Ushbu geosiyosiy noaniqlik va qurolli to‘qnashuvlar ikki tomonni bir qator masalalar bo‘yicha umumiy til topishga undagan. Qo‘shni davlatlar 2024-yili so‘nggi Ladaxdagi hodisa bo‘yicha kelishuvga erishgan. Yanvar oyida Dehli va Pekin to‘g‘ridan-to‘g‘ri reyslarni tiklash va 2020-yilgi to‘qnashuvdan keyin kiritilgan viza cheklovlarini yumshatishga kelishib olgan. Xuddi shu oyda hind ziyoratchilariga 6 yillik tanaffusdan so‘ng Tibetdagi muqaddas Kaylash tog‘i va muqaddas ko‘lni ziyorat qilishga ruxsat berilgan.
Yarashish uchun sabablar ko‘p
Hindiston va Xitoyning ikki tomonlamam savdo hajmi 2024-yili 127 milliard dollardan oshgan. Islomobod asosan Xitoy importiga, xususan, noyob yer minerallariga tayanadi. Shunday ekan, iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish uchun chegara hududlaridagi tinchlik muhim ahamiyatga ega.
BBC’ga ko‘ra, Tayvanga tobora ko‘proq e’tibor qaratayotgan Pekin Himolay tog‘larida Hindiston bilan tinchlik o‘rnatilishini xohlaydi, ammo strategik jihatdan, Xitoy G‘arb davlatlari Hindistondan Pekinga salbiy ta’sir etishda foydalanayotganidan shubhalanadi.
Shunday qilib, Pekin chegara mojarosini hal qilishdan tashqari, boshqa sohalarda ham munosabatlarni yaxshilanishni istaydi. Sababi u Dehlining AQSH va uning ittifoqchilariga qaramligini kamaytirishga umid qiladi.
Bu Xitoyning Hindistonga investitsiyalarni ko‘paytirish, xitoylik muhandislar va ishchilar uchun viza cheklovlarini olib tashlashni ko‘zda tutadi. Hindiston 2020-yilgi to‘qnashuvdan keyin xavfsizlik nuqtai nazaridan o‘nlab Xitoy mobil ilovalarini taqiqlab, mamlakat investitsiyalariga cheklovlar qo‘ygandi.
Ekspertlarning aytishicha, tez o‘zgaruvchan geosiyosat — ayniqsa AQSHda prezident Tramp ikkinchi muddatga hokimiyatga kelganidan beri — Dehlini ham Xitoyga yaqinlashishga majbur qildi.
“Hindiston AQSHning juda yaqin strategik ittifoqchisi bo‘lishini o‘ylagan edi. Ammo ular Vashingtondan kutgan yordamni ololmayapti”, deydi Nyu Yorkdagi Olbani universiteti professori Kristofer Kleri.
Strategik ekspertlarning ta’kidlashicha, Vashington Dehlini “tobora kuchayib borayotgan Xitoyga qarshi tayanch” deb biladi. Ammo rasmiy Dehli AQSH prezidentining oldindan aytib bo‘lmaydigan qarorlarini hisobga olib, AQSH mamlakatni qo‘llab quvvatlashiga shubha bilan qaraydi.
Izoh (0)