O‘zbekistonda saylov tizimini Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va mahalliy kengashlar deputatlari korpusini shakllantirishning majoritar-proporsional shakliga asoslangan saylov tizimiga o‘tkazish taklif etilmoqda.
Majoritar va proporsional saylov tizimi haqida
Maʼlumot uchun, xalqaro tajribada saylov tizimining majoritar, proporsional va aralash turlari mavjud. Shu kungacha O‘zbekistonda saylov jarayonlari majoritar saylov tizimida o‘tkazilgan.
Aralash saylov tizimi deputatlik mandatlarining bir qismi hukumatning barqaror shakllanishiga hissa qo‘shadigan majoritar tizim tamoyillari bo‘yicha, ikkinchi qismi esa proporsional tizim tamoyillariga muvofiq taqsimlanadi. Ovozlarni to‘liqroq hisobga olish va mamlakatdagi siyosiy vaziyatning haqiqiy manzarasini aniqroq aks ettiradi.
Majoritar saylov tizimida ko‘p ovoz olgan nomzod muayyan okrug bo‘yicha saylangan hisoblanadi. Bunda ovozlarning umumiy sonidan mutlaq ko‘p ovoz olgan nomzod saylangan hisoblanadi. Nomzod o‘z raqiblari orasidan har biriga nisbatan ko‘p ovoz olsa g‘olib deb topiladi.
Proporsional saylov tizimida saylovchilar aniq bir shaxsga emas, balki partiyaga ovoz berishadi. Har bir partiya o‘z vakillarining ro‘yxatini ilgari suradi. Bunda saylovchilar tegishli partiyalar tomonidan ko‘rsatilgan vakillarning ro‘yxati uchun ovoz beradi. Saylovchi amalda nomzod uchun emas, balki siyosiy partiya uchun ovoz beradi.
Qonunchilik palatasi deputati Jahongir Shirinovning tushuntirishicha, Qonunchilik palatasiga deputatlik o‘rnining 50 foizi majoritar, yaʼni hozirgidek muayyan okruglar bo‘yicha eng ko‘p ovoz olgan nomzodlar saylanishi, qolgan 50 foizi esa proporsional, yaʼni aniq bir shaxsga emas, balki partiyaga ovoz berish orqali, partiyalar tomonidan ko‘rsatilgan ro‘yxat asosida nomzodlar saylanishi nazarda tutiladi.
“Bunday saylov tizimida partiyalar muhim o‘rin tutadi. Ular aholi bilan munosabatlarini taʼsirchan va natijador bo‘lishiga harakat qiladi. Partiya o‘z dasturi orqali xalqni ishontira olsagina muayyan ovozga erishadi. Bu esa jamiyatimizda siyosiy plyuralizm bo‘lishini taʼminlaydi.
Shu bois, Qonunchilik palatasining bir guruh deputatlari tashabbusi bilan “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga saylov va referendum o‘tkazish tartibini yanada takomillashtirishga qaratilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy qonuni loyihasi ishlab chiqildi”, — Jahongir Shirinov.
Qonun loyihasi bilan Saylov kodeksiga hamda 7 ta qonunga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish nazarda tutilmoqda. Bunda Qonunchilik palatasining 75 nafar deputati amaldagidek majoritar tizim asosida bir mandatli saylov okruglaridan, qolgan 75 nafari esa partiya ro‘yxati bo‘yicha yangi taklif etilayotgan proporsional tizim asosida yagona saylov okrugidan saylanishi belgilanmoqda.
“Yagona saylov okrugi bo‘yicha saylovchilarning ovozi asosida deputatlik o‘rinlarini partiyalar o‘rtasida taqsimlashning aniq tartibi o‘rnatilmoqda.
Bunda, proporsional saylov tizimida yetti foizlik chegaradan o‘tgan partiyalarga yoqlab berilgan umumiy ovozlar soni 75 ta deputatlik o‘rniga bo‘linadi va undan chiqqan raqam saylov koeffitsiyenti hisoblanadi. So‘ngra har bir partiyaga yoqlab berilgan ovozlar soni mana shu saylov koeffitsiyentiga bo‘linadi. Undan chiqqan son esa har bir partiyaga beriladigan deputatlik o‘rniga teng bo‘ladi.
Agar yaxlit bo‘lmagan qoldiq sonlar vujudga kelib, buning natijasida baʼzi deputatlik o‘rinlari taqsimlanmasdan qolsa, ularni ham taqsimlash tartibi aniq ochib berilmoqda”, — dedi Qonunchilik palatasi deputati.
Taklif etilayotgan o‘zgarishlar:
- Partiya ro‘yxatidagi ketma-ketlikda kamida har uchta nomzodning bir nafari ayol kishi bo‘lishi;
- Hech qaysi partiya kamida yetti foiz ovozni to‘plamagan bo‘lsa, saylov o‘tmagan, deb topilishi;
- Hududiy saylov komissiyalarining uch nafargacha bo‘lgan aʼzosining doimiy faoliyat yuritishi;
- Markaziy saylov komissiyasining doimiy asosda ishlovchi aʼzolari soni 7 nafardan 9 nafarga oshirishi;Deputatlik o‘rinlari soni aholi sonidan kelib chiqqan holda belgilash;
- Xorijdagi O‘zbekiston fuqarolari Qonunchilik palatasi saylovida proporsional tizimi bo‘yicha ovoz berishda ishtirok etishi;
- Proporsional saylov tizimida siyosiy partiyalar saylovchilarning kamida 7 foiz ovozini olgan taqdirda, ularga deputatlik o‘rinlari berilishi;
- Qonunchilik palatasida fraksiya tuzishi mumkin bo‘lgan deputatlar soni to‘qqiz nafardan besh nafarga tushirish;
- Saylovchilar ro‘yxatiga har bir saylovchining faqatgina familiyasi, ismi, otasining ismi va tug‘ilgan yilini ko‘rsatish bilan cheklanish taklif etilmoqda.
Izoh (0)