Ўзбекистонда сайлов тизимини Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва маҳаллий кенгашлар депутатлари корпусини шакллантиришнинг мажоритар-пропорсионал шаклига асосланган сайлов тизимига ўтказиш таклиф этилмоқда.
Мажоритар ва пропорсионал сайлов тизими ҳақида
Маълумот учун, халқаро тажрибада сайлов тизимининг мажоритар, пропорсионал ва аралаш турлари мавжуд. Шу кунгача Ўзбекистонда сайлов жараёнлари мажоритар сайлов тизимида ўтказилган.
Аралаш сайлов тизими депутатлик мандатларининг бир қисми ҳукуматнинг барқарор шаклланишига ҳисса қўшадиган мажоритар тизим тамойиллари бўйича, иккинчи қисми эса пропорсионал тизим тамойилларига мувофиқ тақсимланади. Овозларни тўлиқроқ ҳисобга олиш ва мамлакатдаги сиёсий вазиятнинг ҳақиқий манзарасини аниқроқ акс эттиради.
Мажоритар сайлов тизимида кўп овоз олган номзод муайян округ бўйича сайланган ҳисобланади. Бунда овозларнинг умумий сонидан мутлақ кўп овоз олган номзод сайланган ҳисобланади. Номзод ўз рақиблари орасидан ҳар бирига нисбатан кўп овоз олса ғолиб деб топилади.
Пропорсионал сайлов тизимида сайловчилар аниқ бир шахсга эмас, балки партияга овоз беришади. Ҳар бир партия ўз вакилларининг рўйхатини илгари суради. Бунда сайловчилар тегишли партиялар томонидан кўрсатилган вакилларнинг рўйхати учун овоз беради. Сайловчи амалда номзод учун эмас, балки сиёсий партия учун овоз беради.
Қонунчилик палатаси депутати Жаҳонгир Шириновнинг тушунтиришича, Қонунчилик палатасига депутатлик ўрнининг 50 фоизи мажоритар, яъни ҳозиргидек муайян округлар бўйича энг кўп овоз олган номзодлар сайланиши, қолган 50 фоизи эса пропорсионал, яъни аниқ бир шахсга эмас, балки партияга овоз бериш орқали, партиялар томонидан кўрсатилган рўйхат асосида номзодлар сайланиши назарда тутилади.
“Бундай сайлов тизимида партиялар муҳим ўрин тутади. Улар аҳоли билан муносабатларини таъсирчан ва натижадор бўлишига ҳаракат қилади. Партия ўз дастури орқали халқни ишонтира олсагина муайян овозга эришади. Бу эса жамиятимизда сиёсий плюрализм бўлишини таъминлайди.
Шу боис, Қонунчилик палатасининг бир гуруҳ депутатлари ташаббуси билан “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига сайлов ва референдум ўтказиш тартибини янада такомиллаштиришга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг Конституциявий қонуни лойиҳаси ишлаб чиқилди”, — Жаҳонгир Ширинов.
Қонун лойиҳаси билан Сайлов кодексига ҳамда 7 та қонунга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш назарда тутилмоқда. Бунда Қонунчилик палатасининг 75 нафар депутати амалдагидек мажоритар тизим асосида бир мандатли сайлов округларидан, қолган 75 нафари эса партия рўйхати бўйича янги таклиф этилаётган пропорсионал тизим асосида ягона сайлов округидан сайланиши белгиланмоқда.
“Ягона сайлов округи бўйича сайловчиларнинг овози асосида депутатлик ўринларини партиялар ўртасида тақсимлашнинг аниқ тартиби ўрнатилмоқда.
Бунда, пропорсионал сайлов тизимида етти фоизлик чегарадан ўтган партияларга ёқлаб берилган умумий овозлар сони 75 та депутатлик ўрнига бўлинади ва ундан чиққан рақам сайлов коэффициенти ҳисобланади. Сўнгра ҳар бир партияга ёқлаб берилган овозлар сони мана шу сайлов коэффициентига бўлинади. Ундан чиққан сон эса ҳар бир партияга бериладиган депутатлик ўрнига тенг бўлади.
Агар яхлит бўлмаган қолдиқ сонлар вужудга келиб, бунинг натижасида баъзи депутатлик ўринлари тақсимланмасдан қолса, уларни ҳам тақсимлаш тартиби аниқ очиб берилмоқда”, — деди Қонунчилик палатаси депутати.
Таклиф этилаётган ўзгаришлар:
- Партия рўйхатидаги кетма-кетликда камида ҳар учта номзоднинг бир нафари аёл киши бўлиши;
- Ҳеч қайси партия камида етти фоиз овозни тўпламаган бўлса, сайлов ўтмаган, деб топилиши;
- Ҳудудий сайлов комиссияларининг уч нафаргача бўлган аъзосининг доимий фаолият юритиши;
- Марказий сайлов комиссиясининг доимий асосда ишловчи аъзолари сони 7 нафардан 9 нафарга ошириши;Депутатлик ўринлари сони аҳоли сонидан келиб чиққан ҳолда белгилаш;
- Хориждаги Ўзбекистон фуқаролари Қонунчилик палатаси сайловида пропорсионал тизими бўйича овоз беришда иштирок этиши;
- Пропорсионал сайлов тизимида сиёсий партиялар сайловчиларнинг камида 7 фоиз овозини олган тақдирда, уларга депутатлик ўринлари берилиши;
- Қонунчилик палатасида фракция тузиши мумкин бўлган депутатлар сони тўққиз нафардан беш нафарга тушириш;
- Сайловчилар рўйхатига ҳар бир сайловчининг фақатгина фамилияси, исми, отасининг исми ва туғилган йилини кўрсатиш билан чекланиш таклиф этилмоқда.
Изоҳ (0)