Kyoln universiteti tilshunoslari ilk bor Markaziy Osiyoning qadimiy nufuzli davlatlaridan biri — Kushonlar saltanatining yozuvini o‘qiy olishdi. Bu tilda yozilgan matnlar 70 yildan ortiq vaqt davomida olimlar uchun jumboq bo‘lib qolayotgandi.
Kushonlar yozuvi O‘rta Osiyoda miloddan avvalgi 200–700-yillarda qo‘llangan. Bugungi kunga kelib, bir necha o‘nlab yozuvlar ma’lum, ular asosan qisqa so‘zlardan iborat. Yozuvlar Afg‘oniston, Tojikiston va O‘zbekiston hududidan topilgan.
1960-yillarda fransuz arxeologlari Afg‘onistondagi Dasht-i-Navur hududidan uch tilda yozilgan matnni topgandilar. 2022-yilda Tojikiston shimoli-g‘arbidagi Olmosiy darasida ikki tilda — Kushon va allaqachon ma’lum bo‘lgan Baqtriya tillarida yozilgan qisqacha bitik topilgan.
Olimlar ma’lum tillardagi matnlarni tahlil qilib, kushon yozuvlari bilan solishtirdilar. Ular Vema Taxtu nomini va Shahanshoh unvonini aniqlashga muvaffaq bo‘lishdi.
Keyinchalik, Baqtriya parallel matnidan foydalanib, tilshunoslar belgilarning keyingi ketma-ketligini o‘qiy olishdi va alohida belgilarning fonetik ma’nolarini aniqladilar. Hozirgacha olimlar Kushon yozuvinin 60 foizga yaqinini o‘qishga muvaffaq bo‘lishdi va bu boradagi ish davom etmoqda.
Tadqiqot guruhining fikricha, Kushon yozuvi mutlaqo noma’lum o‘rta eroniy tilga mansub bo‘lib, Baqtriya tiliga o‘xshamaydi. Bu tilda Shimoliy Baqtriyaning o‘troq aholisi yoki Osiyodagi boshqa ko‘chmanchi xalqlar vakillari gaplasha olishgan. Muayyan vaqt davomida u Kushon imperiyasining rasmiy tillaridan biri bo‘lib xizmat qilgan. Dastlabki nom sifatida tadqiqotchilar “Eteo-toxarian” atamasini taklif qilishdi, deb xabar beradi Arkeonews.
Izoh (0)