Odamlarning yerosti suvlariga bo‘lgan cheksiz chanqog‘i shunchalik oshdiki, bu Yer o‘qining siljishiga sabab bo‘ldi. Bu haqda yangi tadqiqotga tayanib, CNN xabar berdi.
.jpg)
Yerosti suvlari odamlar va chorva mollarini ichimlik suvi bilan ta’minlaydi va yomg‘ir kam bo‘lganda ekinlarni sug‘orishda yordam beradi. Biroq yangi tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, o‘n yildan ortiq vaqt davomida doimiy yerosti suvlarini qazib chiqarish Yer o‘qini yiliga taxminan 1,7 dyuym (4,3 santimetr) sharqqa siljitdi.
Bu o‘zgarish hatto Yer yuzasida ham kuzatilishi mumkin, chunki u global dengiz sathining ko‘tarilishiga olib keladi.
“Yerning aylanish qutbi haqiqatda juda o‘zgarmoqda. Tadqiqotimizga ko‘ra, iqlim bilan bog‘liq sabablar orasida yerosti suvlarining qayta taqsimlanishi haqiqatan ham qutblarning aylanish tezligiga eng katta ta‘sir ko‘rsatadi”, — dedi tadqiqotning yetakchi muallifi, Janubiy Koreyadagi Seul Milliy universitetining professori Ki-Veon Seo.
Yer o‘qining siljishi
Odamlar Yerning aylanishini his qila olmasligi mumkin, lekin u shimoli-janubiy o‘qi bo‘ylab soatiga 1000 milya (soatiga 1609 kilometr) tezlikda aylanmoqda.
“Mavsumiy o‘zgarishlarda suv oqimining ko‘payishi yoki kamayishi sayyora aylanish o‘qining burchagi bilan bog‘liq va Yer o‘qi siljishi global masshtabda iqlimga ta‘sir qilishi mumkin”, — deydi NASA reaktiv harakat laboratoriyasining tadqiqotchisi Surendra Adhikari.
Yerning ichki qismi zich, issiq yadro atrofidagi toshlar va magmadan iborat. Ammo eng tashqi toshli qatlamda ham juda ko‘p miqdorda suv mavjud. Sayyora yuzasi ostida suvli qatlamlar deb nomlanuvchi toshli rezervuarlar dunyodagi barcha yerusti daryolari va ko‘llaridan 1000 marta ko‘proq suvni o‘z ichiga oladi.
2010-yilda eʼlon qilingan hisob-kitoblarga ko‘ra, 1993-2010-yillar oralig‘ida, tadqiqot bilan qamrab olingan davrda odamlar Yerning ichki qismidan, asosan, Shimoliy Amerikaning g‘arbiy qismi va Hindistonning shimoli-g‘arbiy qismidan 2150 gigatonnadan ortiq yerosti suvlarini chiqarib olishgan.
Taqqoslash uchun, agar bu miqdor okeanga quyilsa, u global dengiz sathini taxminan 0,24 dyuymga (6 millimetr) ko‘taradi.
2016-yilda yana bir tadqiqotchilar guruhi 2003-2015-yillar oralig‘ida Yer aylanish o‘qining siljishi muzliklar va muz qatlamlari massasidagi o‘zgarishlar, shuningdek, sayyoramizning quruqlikdagi suyuq suv zaxiralari bilan bog‘liq bo‘lishi mumkinligini aniqladi.
Aslida Yerdagi massaning har qanday o‘zgarishi, shu jumladan, atmosfera bosimi uning aylanish o‘qiga ta’sir qilishi mumkin.
Ammo atmosfera bosimining siljishi natijasida yuzaga keladigan o‘qning o‘zgarishi davriy bo‘ladi, ya‘ni keyin o‘zining dastlabki holatiga qaytadi.
Yerosti suvlarini qazib chiqarishning ta’sirini aniqlash
Yangi tadqiqot uchun olimlar 2010-yilgi yerosti suvlarini qazib chiqarish to‘g‘risidagi ma’lumotlarni olib, uni kompyuter modellariga, shuningdek, muzning kamayishi, dengiz sathining ko‘tarilishi va aylanish qutblarining o‘zgarishi haqidagi kuzatuv ma’lumotlariga kiritdi.
Tadqiqotchilar dengiz sathining o‘zgarishini “yerosti suvlari massasining namunadagi o‘zgarishidan foydalangan holda” baholadi, bu Yer o‘qi o‘zgarishining qancha qismi faqat yerosti suvlarini qazib chiqarish natijasida sodir bo‘lganini aniqlashda yordam beradi.
Aniqlanishicha, yerosti suvlarining qayta taqsimlanishi yigirma yildan kamroq vaqt ichida Yer aylanish o‘qini sharqqa 31 dyuymdan (78,7 santimetr) ko‘proqqa siljitgan.
“Ushbu ma'lumotlar bilan olimlar o‘tmishga nazar tashlashi va so‘nggi 100 yil ichida iqlim isishi sababli sayyoralar tizimidagi o‘zgarishlarni kuzatishi mumkin”, — deydi professor Seo.
Yerostidan suv chiqarish, ayniqsa, iqlim o‘zgarishi tufayli qurg‘oqchilikdan qattiq jabr ko‘rgan dunyoning ayrim qismlarida hayot yo‘li bo‘lishi mumkin. Lekin suyuq suvning yerosti zaxiralari tugagandan so‘ng sekin to‘ladi.
Yerosti suvlarini qazib chiqarish nafaqat qimmatli resursni yo‘qotishga; balki kutilmagan global oqibatlarga olib keladi.
“Biz Yer tizimlariga turli yo‘llar bilan ta’sir qildik. Odamlar bu haqda bilishi kerak”, — deydi Seo
Izoh (0)