Andijondagi kafe egasi xonandalar Jaloliddin Ahmadaliyev va Hamdam Sobirov qo‘shiqlaridan ruxsatsiz foydalangani uchun 60 million so‘m miqdorida jarimaga tortilgani haqida xabar chiqqan edi.
Ushbu xabardan so‘ng ijtimoiy tarmoqda turli bahs va munozaralar ko‘paydi. Bu bahslarda kimdir kafe egasining jarimaga tortilishida xonandalarni ayblagan bo‘lsa, kimdir “Endi tug‘ilgan kun yoki uydagi kichik yig‘inlarda ham qo‘shiq eshitib bo‘lmaydimi?” degan hazilomuz savollar yozib qoldirdi.
“Daryo” muxbiri Feruz Muhammad ushbu vaziyatga oydinlik kiritish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi mualliflik va turdosh huquqlarni himoya qilish jamiyati direktori Bobur Ro‘ziyev bilan intervyu qildi.
— Nega aynan Jaloliddin Ahmadaliyev va Xamdam Sobirov uchun pul undirildi, restoran ekranlarida boshqa xonandalarning kliplari qo‘yilmaganmi? Va jarima qaysi me’yorga ko‘ra 60 mln etib belgilangan?
— Savollaringizja javob berishdan oldin, intellektual mulk haqida biroz tushuncha berib o‘tmoqchiman:
Intellektual mulk bu - ijodiy aqliy faoliyat maxsuli bo‘lib, fan, adabiyot va san’at asarlari, fonogrammalar, ijrolar va boshqa mualliflik va turdosh huquq obyektlarini o‘z ichiga oladi.
Intellektual mulk ko‘zga ko‘rinmagani bilan, xuddi boshqa mulk kabi o‘z bahosiga ega va bazida moddiy shakldagi mulkdan (telefon, avtomobil, uy va hokazolardan) ko‘ra qimmatroq baholanadi.
Ming afsuski, yurtimizda intellektual mulk sohasida uzoq yillar davom etgan “nofaollik” tufayli, bunday mulklardan foydalanish tizimi teskari shakllangan.
Mualliflar ijod natijalari evaziga haq olish o‘rniga, o‘zlari pul to‘lagan holda, kompakt disk ko‘paytirib, sotuvchi tadbirkorlarga, internet saytlarga, TV va radikompaniyalarga iltimos qilib, asarlarini tekinga foydalanishga berib kelganlar.
Aslida bu turdagi foydalanuvchilarning barchasi asarlardan mualliflik haqqi to‘lagan holda foydalanishlari kerak.
O‘sha boy berilgan yillardagi “nofaollik” ta’siri haligacha saqlanib turibdi. O‘zlarining bizneslarida musiqiy asarlardan tijoriy maqsadda foydalanayotgan ko‘plab restoran va kafe egalarining fikrlaricha, xonandalar ularga pul to‘lashlari kerak ekan, ular xonandalarni shu orqali “piar” qilib berayotgan ekanlar.
Ma’lumot o‘rnida aytib o‘tishimiz kerakki, bir musiqiy asar - fonogrammaning ijrochisidan tashqari bastakori, shoiri va fonogramma tayyorlovchisi bor. Bularning barchasi o‘zlariga tegishli bo‘lgan haqlarini olishlari kerak. Ishoning, shoir, bastakor va fonogramma tayyorlovchi uchun u yoki bu shaxs tomonidan qilinayotgan “piar”ning bir tiyinlik qizig‘i yo‘q.
Ijrochi-ku mayli, majburligidan to‘y va boshqa marosimlarda har kimning qosh-qavog‘iga qaragan holda pul yig‘ib yurishibdi. Lekin ming afsuski yuzlab xit ashulalarning she’rlarini yozgan shoirlar va musiqalarini bastalagan bastakorlarning moddiy hayot tarzlari yaxshi emas.
Butun umrini ijodga bag‘ishlagan ustoz shoirlarimizdan biri vafot etganlaridan keyin, oilasining sharoiti qiyin ahvolda qolganlarini ham guvohi bo‘lib turibmiz. Agar, o‘sha teskari shakllangan tizim to‘g‘ri ishlaganida muallif vafot etganidan keyin, uning merosxo‘rlari 70 yil davomida haq olib kelishlari kerak edi.
Berilgan savolingizga qaytadigan bo‘lsak, o‘sha jarimaga tortilgan restoranga bir necha marotaba murojaat qilingan va musiqiy asarlardan shartnoma imzolash yo‘li bilan qonuniy foydalanishlari mumkinligi yoki Jamiyat tomonidan himoyalangan asarlardan foydalanmasliklari ogohlantirilgan. Restoran esa shartnoma imzolashdan bosh torgan va musiqiy asarlardan foydalanishni davom ettirgan. Inspektorlarimizga esa qo‘pol munosabatda bo‘lgan.
Bunday hollarda biz o‘z vakolatlarimizdan kelib chiqib, foydalanuvchi obyektida nazorat ishlari olib boramiz va tegishli organlarga yetkazish maqsadida huquqbuzarlikni qayd qilamiz. O‘sha qayd qilish vaqtida Xamdam Sobirov hamda Jaloliddin Ahmadaliyevlar tomonidan ijro etilgan musiqiy asarlar yangrayotgan bo‘lgan. Bu ijrochilar O‘zbekiston Respublikasi mualliflik va turdosh huquqlarni himoya qilish jamiyatiga a’zo bo‘lganlar va ularning mulkiy huquqlari Jamiyat tomonidan himoya qilinadi.
Ko‘plab izohlardan bilishimiz mumkinki, xalqimiz vaziyatni noto‘g‘ri tushungan holga ushbu xonandalarimizni qoralab fikr bildirmoqdalar. Aslida bu ularning tashabbuslari emas, va jamiyat o‘z a’zolarini manfaatlarini ko‘zlab, tegishli organlarga o‘z-o‘zidan murojaat qila oladi.
60 million so‘m jarimaga kelsak, “Mulliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida”gi qonunning 65-moddasiga ko‘ra muallif huquqbuzardan BHMning 20 baravaridan 1000 baravarigacha tovon pulini undirilishini talab qilishi mumkin.
Aslida, ko‘rsatilgan summa faqat ijrochilarga emas, bastakor, shoir va fonogramma tayyorlovchilarga ham taqsimlanishi kerak. Lekin, ushbu holatda, qayd qilingan musiqiy asarlarning ijrochilari ham, bastakori ham, shoiri ham fonogramma tayyorlovchisi ham xonandalarning o‘zlari ekanligi ma’lum bo‘lgan.
— O‘zbekiston Respublikasi mualliflik va turdosh huquqlarni himoya qilish jamiyati boshqa yemakxonalar bilan ham shartnoma qilganmi? Yoki jarayon endi boshlanadimi?
— Bir yil davomida ko‘p bo‘lmasada, umumiy ovqatlanish majmualari bilan litsenziya shartnomalarini imzolab kelyapmiz. Jamiyatning faoliyati 100% shaffof bo‘lib, barcha kerakli ma’lumotlar uzavtor.uz saytimizning reestlar bo‘limida ro‘yxatga olinib boriladi, shu jumladan Jamiyat bilan shartnoma imzolagan foydalanuvchilarning ro‘yxati ham ushbu bo‘limda shakllantirilgan.
—“Endi tug‘ilgan kun yoki uydagi kichik yig‘inlarda ham qo‘shiq eshitib bo‘lmaydimi”, degan hazilomuz savollar ham ijtimoiy tarmoqlarda palak yozgan, bunga qanday munosabat bildirasiz?
—Ming afsuski, ba’zi bir internet faollari yetarli bilimga ega bo‘lmagan holda mantiqsiz fikrlari bilan, yo bo‘lmasa ushbu mavzuni to‘liq tushunmagan, anglab yetmagan ravishda ommani chalg‘itib, shov-shuv ko‘tarishga erishdilar.
“Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to‘g‘risida”gi Qonunga muvofiq oshkor qilingan asardan shaxsiy maqsadlarda muallifning yoki boshqa huquq egasining roziligisiz va haq to‘lamagan holda foydalanishga yo‘l qo‘yiladi.
Demak, siz musiqiy asarlardan daromad olish maqsadida emas, balki oila davrasida, mashinangizda, telefoningiz orqali foydalanishingiz uchun muallif yoki huquq egalaridan ruxsat so‘rashingiz va haq to‘lashingiz talab etilmaydi.
—Agar ovqatlanish shahobchalarida smart tv qo‘yilgan bo‘lsa-yu, kliplar youtube’da qo‘yib turilsa ham qandaydir kelishuv bo‘lgan bo‘lishi kerakmi?
Qonunga ko‘ra asarlarni yoki turdosh huquqlar obyektlarini ijro etish yoki ma’lum qilishning har qanday boshqa shakli vositasida, bevosita yoki texnika vositalari yordamida, omma uchun ochiq joyda yoki ayni bir oila a’zolari bo‘lmagan shaxslarning keng doirasi hozir bo‘lgan joyda eshitib va (yoki) ko‘rib idrok etish uchun yetkazish bu - omma oldida ijro etish hisoblanadi va ushbu yo‘l bilan foydalanishga, faqatgina muallif va huquq egalariga haq to‘lagan holda yo‘l qo‘yiladi.
Izoh (0)