Андижондаги кафе эгаси хонандалар Жалолиддин Аҳмадалиев ва Ҳамдам Собиров қўшиқларидан рухсатсиз фойдалангани учун 60 миллион сўм миқдорида жаримага тортилгани ҳақида хабар чиққан эди.
Ушбу хабардан сўнг ижтимоий тармоқда турли баҳс ва мунозаралар кўпайди. Бу баҳсларда кимдир кафе эгасининг жаримага тортилишида хонандаларни айблаган бўлса, кимдир «Энди туғилган кун ёки уйдаги кичик йиғинларда ҳам қўшиқ эшитиб бўлмайдими?» деган ҳазиломуз саволлар ёзиб қолдирди.
«Дарё» мухбири Феруз Муҳаммад ушбу вазиятга ойдинлик киритиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси муаллифлик ва турдош ҳуқуқларни ҳимоя қилиш жамияти директори Бобур Рўзиев билан интервью қилди.
— Нега айнан Жалолиддин Аҳмадалиев ва Хамдам Собиров учун пул ундирилди, ресторан экранларида бошқа хонандаларнинг клиплари қўйилмаганми? Ва жарима қайси меъёрга кўра 60 млн этиб белгиланган?
— Саволларингизжа жавоб беришдан олдин, интеллектуал мулк ҳақида бироз тушунча бериб ўтмоқчиман:
Интеллектуал мулк бу - ижодий ақлий фаолият махсули бўлиб, фан, адабиёт ва санъат асарлари, фонограммалар, ижролар ва бошқа муаллифлик ва турдош ҳуқуқ объектларини ўз ичига олади.
Интеллектуал мулк кўзга кўринмагани билан, худди бошқа мулк каби ўз баҳосига эга ва базида моддий шаклдаги мулкдан (телефон, автомобиль, уй ва ҳоказолардан) кўра қимматроқ баҳоланади.
Минг афсуски, юртимизда интеллектуал мулк соҳасида узоқ йиллар давом этган «нофаоллик» туфайли, бундай мулклардан фойдаланиш тизими тескари шаклланган.
Муаллифлар ижод натижалари эвазига ҳақ олиш ўрнига, ўзлари пул тўлаган ҳолда, компакт диск кўпайтириб, сотувчи тадбиркорларга, интернет сайтларга, ТВ ва радикомпанияларга илтимос қилиб, асарларини текинга фойдаланишга бериб келганлар.
Аслида бу турдаги фойдаланувчиларнинг барчаси асарлардан муаллифлик ҳаққи тўлаган ҳолда фойдаланишлари керак.
Ўша бой берилган йиллардаги «нофаоллик» таъсири ҳалигача сақланиб турибди. Ўзларининг бизнесларида мусиқий асарлардан тижорий мақсадда фойдаланаётган кўплаб ресторан ва кафе эгаларининг фикрларича, хонандалар уларга пул тўлашлари керак экан, улар хонандаларни шу орқали «пиар» қилиб бераётган эканлар.
Маълумот ўрнида айтиб ўтишимиз керакки, бир мусиқий асар - фонограмманинг ижрочисидан ташқари бастакори, шоири ва фонограмма тайёрловчиси бор. Буларнинг барчаси ўзларига тегишли бўлган ҳақларини олишлари керак. Ишонинг, шоир, бастакор ва фонограмма тайёрловчи учун у ёки бу шахс томонидан қилинаётган «пиар»нинг бир тийинлик қизиғи йўқ.
Ижрочи-ку майли, мажбурлигидан тўй ва бошқа маросимларда ҳар кимнинг қош-қавоғига қараган ҳолда пул йиғиб юришибди. Лекин минг афсуски юзлаб хит ашулаларнинг шеърларини ёзган шоирлар ва мусиқаларини басталаган бастакорларнинг моддий ҳаёт тарзлари яхши эмас.
Бутун умрини ижодга бағишлаган устоз шоирларимиздан бири вафот этганларидан кейин, оиласининг шароити қийин аҳволда қолганларини ҳам гувоҳи бўлиб турибмиз. Агар, ўша тескари шаклланган тизим тўғри ишлаганида муаллиф вафот этганидан кейин, унинг меросхўрлари 70 йил давомида ҳақ олиб келишлари керак эди.
Берилган саволингизга қайтадиган бўлсак, ўша жаримага тортилган ресторанга бир неча маротаба мурожаат қилинган ва мусиқий асарлардан шартнома имзолаш йўли билан қонуний фойдаланишлари мумкинлиги ёки Жамият томонидан ҳимояланган асарлардан фойдаланмасликлари огоҳлантирилган. Ресторан эса шартнома имзолашдан бош торган ва мусиқий асарлардан фойдаланишни давом эттирган. Инспекторларимизга эса қўпол муносабатда бўлган.
Бундай ҳолларда биз ўз ваколатларимиздан келиб чиқиб, фойдаланувчи объектида назорат ишлари олиб борамиз ва тегишли органларга етказиш мақсадида ҳуқуқбузарликни қайд қиламиз. Ўша қайд қилиш вақтида Хамдам Собиров ҳамда Жалолиддин Аҳмадалиевлар томонидан ижро этилган мусиқий асарлар янграётган бўлган. Бу ижрочилар Ўзбекистон Республикаси муаллифлик ва турдош ҳуқуқларни ҳимоя қилиш жамиятига аъзо бўлганлар ва уларнинг мулкий ҳуқуқлари Жамият томонидан ҳимоя қилинади.
Кўплаб изоҳлардан билишимиз мумкинки, халқимиз вазиятни нотўғри тушунган ҳолга ушбу хонандаларимизни қоралаб фикр билдирмоқдалар. Аслида бу уларнинг ташаббуслари эмас, ва жамият ўз аъзоларини манфаатларини кўзлаб, тегишли органларга ўз-ўзидан мурожаат қила олади.
60 миллион сўм жаримага келсак, «Муллифлик ҳуқуқи ва турдош ҳуқуқлар тўғрисида»ги қонуннинг 65-моддасига кўра муаллиф ҳуқуқбузардан БҲМнинг 20 бараваридан 1000 бараваригача товон пулини ундирилишини талаб қилиши мумкин.
Аслида, кўрсатилган сумма фақат ижрочиларга эмас, бастакор, шоир ва фонограмма тайёрловчиларга ҳам тақсимланиши керак. Лекин, ушбу ҳолатда, қайд қилинган мусиқий асарларнинг ижрочилари ҳам, бастакори ҳам, шоири ҳам фонограмма тайёрловчиси ҳам хонандаларнинг ўзлари эканлиги маълум бўлган.
— Ўзбекистон Республикаси муаллифлик ва турдош ҳуқуқларни ҳимоя қилиш жамияти бошқа емакхоналар билан ҳам шартнома қилганми? Ёки жараён энди бошланадими?
— Бир йил давомида кўп бўлмасада, умумий овқатланиш мажмуалари билан лицензия шартномаларини имзолаб келяпмиз. Жамиятнинг фаолияти 100% шаффоф бўлиб, барча керакли маълумотлар uzavtor.uz сайтимизнинг реестлар бўлимида рўйхатга олиниб борилади, шу жумладан Жамият билан шартнома имзолаган фойдаланувчиларнинг рўйхати ҳам ушбу бўлимда шакллантирилган.
—«Энди туғилган кун ёки уйдаги кичик йиғинларда ҳам қўшиқ эшитиб бўлмайдими», деган ҳазиломуз саволлар ҳам ижтимоий тармоқларда палак ёзган, бунга қандай муносабат билдирасиз?
—Минг афсуски, баъзи бир интернет фаоллари етарли билимга эга бўлмаган ҳолда мантиқсиз фикрлари билан, ё бўлмаса ушбу мавзуни тўлиқ тушунмаган, англаб етмаган равишда оммани чалғитиб, шов-шув кўтаришга эришдилар.
«Муаллифлик ҳуқуқи ва турдош ҳуқуқлар тўғрисида»ги Қонунга мувофиқ ошкор қилинган асардан шахсий мақсадларда муаллифнинг ёки бошқа ҳуқуқ эгасининг розилигисиз ва ҳақ тўламаган ҳолда фойдаланишга йўл қўйилади.
Демак, сиз мусиқий асарлардан даромад олиш мақсадида эмас, балки оила даврасида, машинангизда, телефонингиз орқали фойдаланишингиз учун муаллиф ёки ҳуқуқ эгаларидан рухсат сўрашингиз ва ҳақ тўлашингиз талаб этилмайди.
—Агар овқатланиш шаҳобчаларида смарт тв қўйилган бўлса-ю, клиплар ёутубеъда қўйиб турилса ҳам қандайдир келишув бўлган бўлиши керакми?
Қонунга кўра асарларни ёки турдош ҳуқуқлар объектларини ижро этиш ёки маълум қилишнинг ҳар қандай бошқа шакли воситасида, бевосита ёки техника воситалари ёрдамида, омма учун очиқ жойда ёки айни бир оила аъзолари бўлмаган шахсларнинг кенг доираси ҳозир бўлган жойда эшитиб ва (ёки) кўриб идрок этиш учун етказиш бу - омма олдида ижро этиш ҳисобланади ва ушбу йўл билан фойдаланишга, фақатгина муаллиф ва ҳуқуқ эгаларига ҳақ тўлаган ҳолда йўл қўйилади.
Изоҳ (0)