Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti yonilg‘ida harakatlanuvchi avtotransport vositalarini havoga chiqarayotgan korbonat angidrid gazini hisoblab chiqdi. Natijalar elektromobillar bilan solishtirildi.
Elektromobillardan foydalanish jarayonida ajralib chiquvchi CO2 (uglerod dioksidi, karbon dioksidi, karbonat angidridi) miqdori nolga teng bo‘lgani bilan, elektr energiyasini ishlab chiqarishda hosil bo‘luvchi uglerod dioksidini unutmaslik kerak.
Elektr energiyasi ko‘mirdan olinganda atmosferaga juda ko‘p miqdorda CO2 ajraladi.
Shunday ekan, “yashil” deb ataluvchi elektromobillar zararli gazlarni kamaytirish o‘rniga aksincha, ko‘paytirib yubormaydimi?
2020-yilda bunday avtotransport vositalari chiqargan zararli gazlar emissiyasi 7,69 mln tonnaga teng bo‘lgani hisoblab chiqildi.
Shuningdek, mazkur transport vositalari elektr energiyasi vositasida harakatlangan taqdirda, emissiya hajmi 35,11 foizga kam bo‘lishi aniqlandi.
Dunyo miqyosida CO2 emissiyasining qariyb 22,7 foizi transport sektorining ulushiga to‘g‘ri keladi. O‘zbekistonda bu ko‘rsatkich 13,3 foizga teng.
Shu sababli dunyodagi avtomobilsozlik kompaniyalari ichki yonuv dvigateliga ega avtomobillarni ishlab chiqarishni butkul to‘xtatib, to‘liq elektromobillarni ishlab chiqarishga o‘tishini ma’lum qilmoqda.
Jumladan, Volvo va Mercedes-Benz avtokonsernlari 2030-yildan, General Motors 2035-yildan, Audi 2033-yildan elektromobillar ishlab chiqarishga to‘liq o‘tishni rejalashtirmoqda.
O‘zbekistonda ham so‘nggi yillarda avtomobil transportining iqlim o‘zgarishidagi ulushini kamaytirishga qaratilgan ishlar ko‘paydi.
2018-yilda Parij bitimini (Parij, 2015-yil 12-dekabr) ratifikatsiya qilish to‘g‘risidagi qonunning qabul qilinishi va “2019-2030 yillar davrida O‘zbekiston Respublikasining “yashil” iqtisodiyotga o‘tish strategiyasi” tasdiqlanishi bu yo‘ldagi katta qadamlardir.
2019-yildan boshlab O‘zbekistonga import qilinayotgan elektromobillar uchun nol miqdordagi bojxona to‘lovi belgilandi va yil o‘rtalariga kelib elektromobillar uchun amalda bo‘lgan aksiz solig‘i ham bekor qilindi.
2021-yilda soliq kodeksiga tegishli o‘zgartirishlar kiritildi va elektromobillar avtotransport yig‘imidan ozod qilindi.
O‘zbekistonda elektromobillarni ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish maqsadida Farg‘ona viloyatida Xitoyning Hong Kong ZRSC Technology korxonasi bilan, Buxoro viloyatida Janubiy Koreyaning Songuo Mobility Innovation korxonasi bilan hamkorlikdagi loyihalarni amalga oshirishga kirishildi.
Avtomobillarning CO2 emissiyasi hajmini aniqlash murakkab hisob-kitoblarni talab qiladi. Dvigatel elektr energiyasida harakatga keladimi yoki yonilg‘ida, energiya/yonilg‘i sarfi modellarning rusumiga qarab turlicha bo‘ladi.
Hatto, bir modeldagi avtomobillarda ham “shahar” yoki “trassa” tartibida, undagi yukning og‘irligi va haydash uslubiga qarab elektr/yonilg‘i sarfi farq qiladi.
Bu esa o‘z navbatida, hosil bo‘ladigan uglerod dioksidi miqdori turlicha bo‘lishiga olib keladi.
Tahlilda xorijiy olimlar o‘z tadqiqotlarida foydalangan o‘rtacha birliklar mamlakatimizda ommalashgan bir qancha avtomodellar misolida qo‘llanilgan.
Jumladan, 100 km masofa uchun o‘rtacha 9 litr benzin, 34,4 litr dizel yonilg‘isi sarflanadi, deb hisoblanadi.
Xuddi shuncha masofani bosib o‘tish uchun elektr dvigatelli avtomobillar sarflaydigan o‘rtacha elektr sarfi: yengil avtomobillar uchun 18,64 kVt/s, og‘ir turdagilari uchun esa 144 kVt/s deb belgilangan.
Quyida yonilg‘i va elektr energiyasida harakatlanuvchi avtotransport vositalarinig 100 km masofani boshib o‘tishi uchun qancha uglerod dioksidi chiqarilishi aks ettirilgan.
Ko‘rinib turibdiki, 100 km masofani bosib o‘tish uchun benzin vositasida harakatlanuvchi yengil avtomobillar o‘rtacha 21,15 kg, elektromobillar esa 9,91 kg CO2 ajratib chiqaradi.
Yuk avtomashinalari borasida to‘xtalganda shuni aytish joizki, agar ular dizel yonilg‘isida harakatlansa 91,16 kg, elektr energiyasida harakatlansa 76,6 kg uglerod dioksidi hosil bo‘ladi.
Ammo, bu uslubdagi hisob-kitobda 100 km masofa o‘zgarmas, deb belgilab olingani sababli ajraladigan CO2 ning avtomobil rusumlari kesimidagi ulushi buziladi.
Mazkur holatni hal etish uchun tahlil metadologiyasiga “umumiy bosib o‘tilgan masofa” omili qo‘shilgan.
Bunda Davlat statistika qo‘mitasining O‘zbekistonda 2020-yil davomida avtotransport vositalari sarflagan benzin va dizel yonilg‘isining umumiy miqdoriga oid ma’lumotlar asos qilib olingan.
Hisoblashning birinchi bosqichida sarflangan umumiy yonilg‘i miqdori ichki yonuv dvigatelli avtomobilning o‘rtacha iste’mol ko‘rsatkichiga bo‘linadi va umumiy bosib o‘tilgan masofa aniqlanadi.
Ikkinchi bosqichda esa, ushbu masofani tegishli CO2 emissiyasi omiliga ko‘paytirish orqali avtotransport vositalari ajratib chiqaradigan zararli gazlar miqdori hisoblab chiqiladi.
Tadqiqot davomida mazkur usuldan foydalanilgan holda yonilg‘i vositasida harakatlanuvchi avtotransport vositalarining umumiy CO2 emissiyasi 7,69 mln tonna ekanligi hisoblab chiqildi.
Elektromobillarda esa xuddi shuncha masofani bosib o‘tishda 4,99 mln tonna CO2 ajralib chiqishi aniqlandi. Bundan ko‘rinib turibdiki, elektromobillardan foydalanish orqali atmosferaga chiqarilayotgan CO2 emissiyasini 2,7 mln tonnaga kamaytirish mumkin.
Biroq agar O‘zbekistondagi barcha dizel va benzinda harakatlanadigan avtomobillar elektr energiyasiga o‘tadigan bo‘lsa unda qo‘shimcha 9,3 mlrd kVt/s elektr quvvatiga ehtiyoj yuzaga keladi.
2020-yil yakunlariga ko‘ra,O‘zbekeistonda ishlab chiqarilgan leketr energiyasining umumiy hajmi 66,5 mlrd kVt/soatni, iste’mol hajmi esa 69 mlrd kVt/soatni tashkil qiladi. Bu esa qo‘shimcha ishlab chiqarish quvvatlariga ehtiyoj borligini anglatadi.
Izoh (0)