Qadimgi Misr piramidalari haqida gap ketganda, ko‘pchilik mashaqqatli mehnat qilayotgan, to‘yib ovqatlanishga imkoni bo‘lmagan qullarni ko‘z oldiga keltiradi. Biroq zamonaviy arxeologik tadqiqotlar bu nazariyani mutlaqo inkor etmoqda.
Aslida fir’avnlarning muhtasham maqbaralarini barpo etgan ishchilar to‘laqonli ovqatlanishgan. Gizadagi qazishmalarda topilgan artefaktlar tufayli quruvchilarning ratsioni xilma-xil, to‘yimli bo‘lgani, hatto doimiy go‘sht ham iste’mol qilishgani aniqlangan.
Xeops piramidasining sharqiy tomonidagi qazishlar davomida arxeologlar butun boshli “ishchilar shaharchasi”ni topdi. U yerda yashash joylari, kazarmalar, omborlar, hatto ishlab chiqarish zonalari bo‘lgan.
Topilmalar orasida xamir yopiladigan pechlar bilan jihozlangan novvoyxonalar ham bor. Unda har kuni juda ko‘p miqdorda non pishirilgani Rehmiraga tegishli maqbaradagi devoriy suratlarda tasvirlangan. Bundan tashqari, minglab hayvon suyaklari muntazam go‘sht iste’mol qilinganini isbotlaydi.
Piramida quruvchilarining turmush tarzini o‘rganish davomida olimlar ularning o‘ziga xos iyerarxiyasi haqida ham qiziqarli ma’lumotlarga ega bo‘lishdi. Arxeologik topilmalarga ko‘ra, quruvchilar bir nechta ishchi guruhga bo‘lingan hamda ularning oziqlanish, yashash, ishlash sharoitlarida tafovutlar bo‘lgan.
Masalan, eng yuqori maqomga ega bo‘lgan qurilish nazoratchilari maxsus uylarda yashagan. Ularning taomnomasiga qadimgi misrliklar uchun eng qimmatli mahsulot — mol go‘shti ham kiritilgan. Oddiy quruvchilarning asosiy qismi asosan qo‘y hamda echki go‘shti iste’mol qilgan. Arxeologlar ta’kidlashicha, bu taomlar tarkibi devoriy tasvirlardagi iyerarxiyaga mos keladi. Mol tasviri qo‘y yoki echkilarnikiga nisbatan ko‘proq uchraydi, bu esa molning qadri yuqoriroq bo‘lganidan dalolat beradi.
Yana bir diqqatga sazovor jihat — ibodatxonalar devoriy suratlarida cho‘chqaning umuman tasvirlanmagani. Bu holat cho‘chqa go‘shti oziq-ovqatlar orasida eng quyi o‘rinda bo‘lganini bildiradi. Undan rasmiy quruvchi sifatida ro‘yxatda turmagan, oziq-ovqatni o‘zlari topishga majbur bo‘lgan, ko‘pincha quruvchilar bilan savdo orqali tirikchilik qilgan odamlar foydalangan. Bu topilmalar piramida quruvchilar orasida aniq ijtimoiy tabaqalanish bo‘lganini ko‘rsatadi. Mashhur tarixchi va misrshunos Zahi Havass shunday deydi:
“Odamlar fikricha, qadimgi Misr ishchilari faqat sarimsoq, piyoz va non bilan kun ko‘rgan, biroq topilgan minglab hayvon suyaklari buning aksini isbotlaydi”.
Chikago universiteti mutaxassislari o‘tkazgan tadqiqotlarga ko‘ra, quruvchilar uchun har kuni o‘rtacha 11 bosh sigir va 33 bosh echki so‘yilgan. Bu miqdor 10 ming kishini kunlik go‘sht bilan ta’minlash uchun yetarli bo‘lgan, bu esa ta’minot tizimi yaxshi yo‘lga qo‘yilganini anglatadi.
Quruvchilar ratsionida nimalar bo‘lgan?
Piramida quruvchilarining asosiy ozuqasi non bo‘lgan. Misrliklar arpa va bug‘doy yetishtirishgan va meva yoki asal qo‘shilgan nonlar pishirgan.
Qadimgi Misrda non pishirish texnologiyasi ancha murakkab bo‘lgan. Ular nonni maxsus loydan yasalgan qoliplarda ochiq olovda tayyorlagan. O‘nlab qoliplar bilan jihozlangan haqiqiy “non fabrikalari” topilmalari buning dalilidir.
Ratsionga turli sabzavotlar, mevalar va dukkaklilar ham kirgan. Shuningdek, xurmo, anjir, uzumdan energiya manbai sifatida foydalanilgan, no‘xat, yasmiq va loviya esa quruvchilarni oqsillar bilan ta’minlagan. Ayniqsa mevalar shirinlik sifatida ishlatilgan — chunki qadimgi Misrda shakar bo‘lmagan. Misrliklar qoramol va echkilar boqishgan, bu esa ularning ovqatida sut va pishloq ham bo‘lganini anglatadi.
Piramidalar qurilishi ulkan resurslarni talab qilgan, shu bois “ishchilar shaharchasi”da markazlashtirilgan novvoyxonalar, mol so‘yish joylari, g‘alla, baliq va mevalar saqlanadigan omborlar faoliyat ko‘rsatgan.
Ayniqsa go‘sht bilan ta’minlash tizimi juda yaxshi tashkil etilgani e’tiborga loyiq — suyaklar tahlili go‘sht aniq tizim bo‘yicha taqsimlanganini ko‘rsatadi. Natijada ishchilar muntazam va to‘yimli ovqatlangan, bu esa og‘ir jismoniy mehnatni bajara olishlari uchun muhim bo‘lgan.
Izoh (0)