“Markaziy Osiyo va Yevropa davlatlari ekologik toza va qulay transport tizimiga muhtoj” — UNECE

BMTning Yevropa iqtisodiy komissiyasi (UNECE) ekologik toza shahar transportini rivojlantirish bo‘yicha ko‘rsatmalar ishlab chiqdi. Unda, shuningdek, shahar aholisining ekologik toza harakatlanish usullari muqobili, shu jumladan, velosipedlar, skuterlar yoki piyoda yurish taklif etilmoqda. Namuna sifatida mutaxassislar Olmaota, Moskva va Kopengagen tajribasini keltirgan, deb xabar bermoqda “Gazeta.uz” BMT matbuot xizmatiga tayanib.

Hozirgi shahar transport tizimlarining xarajatlari

Turli hududdagi shahar aholisining aksariyati jamoat transporti, shaxsiy avtomobil yoki boshqa transport vositalarida harakatlanadi. Bu havoning ifloslanishi, shovqin darajasining oshishi, tirbandlikka olib keladi va global isishga turtki bo‘ladi, deb hisoblamoqda BMT komissiyasi mutaxassislari.

Yevropa Ittifoqida transport sektoriga barcha chiqindi gazlarining to‘rtdan biri to‘g‘ri keladi. Yo‘l-transport hodisalari oqibatida har yili millionlab odamlar halok bo‘lmoqda. Yo‘llardagi tirbandliklar esa yo‘lovchilar va yuk tashishda kechikishlarga olib keladi, bu esa har yili 100 milliard yevro miqdoridagi iqtisodiy zarar degani.

Bularning barchasi Yevropa shaharlarining hozirgi transport tizimlari o‘zgarishga muhtojligini ko‘rsatadi. Mutaxassislarning fikricha, pandemiyadan so‘ng tiklanish davrida ularning samaradorligi va atrof-muhitga zarar yetkazmaslik darajasini oshirish kerak.

Pandemiyadan ancha oldin bu sohada ayrim harakatlar amalga oshirilgandi. Ko‘plab shahar hokimlari jamoat transporti uchun maxsus velosiped va qo‘shimcha piyodalar yo‘laklarini qurgan. Biroq muammolar hali bartaraf etilganicha yo‘q — jamoat transporti yo‘lovchilar bilan to‘la va ko‘pchilik tirbandlikda bir necha soatlab kutib, shaxsiy mashinada ishga qatnashga majbur.

Olmaota, Kopengagen va Moskva tajribalari

Shaharsozlikning turli jabhalaridagi uzviy bog‘liqlikni tan olgan holda, bunday birinchi qo‘llanmaning mualliflari shahar hokimlari, shaharsozlar va transport muhandislariga sog‘liq va atrof-muhit uchun qulay va xavfsiz bo‘lgan transport tizimini yaratishni taklif qilmoqda.

Qo‘llanmada bir qator shaharlarning, shu jumladan, hozirgi kunda 26 ta yo‘nalishga xizmat ko‘rsatadigan, har kuni 140 ming nafar yo‘lovchi tashiydigan tezkor avtobus va trolleybus yo‘lagi yaratilgan Olmaotaning muvaffaqiyatli tajribasi ko‘rsatilgan. 2018-yilda ushbu shaharda jamoat transporti uchun mo‘ljallangan 100 kilometrdan ortiq yo‘llar va 80 kilometrdan ortiq velosiped yo‘laklari, shuningdek, velosipedlarni ijaraga olish tizimi foydalanishga topshirilgan. Bu Olmaota aholisiga shaxsiy avtotransportdan kunlik foydalanishdan voz kechish imkonini berdi.

Yana bir misol — Kopengagendagi velosipedda harakatlanishning rivojlangani. Ushbu shaharda shahar atrofidan shahar markaziga boradigan barcha 28 velosiped marshrutlari yo‘l qatnov qismidan ajratilgan. Poytaxt hududida bir necha yuz kilometrlik velosiped yo‘llari yotqizilgan.

Bugungi kunda Kopengagenda fuqarolarning qariyb 40 foizi ishxona va maktabga velosipedda qatnab, tirbandlik, tibbiy va iqtisodiy xarajatlar bilan bog‘liq masalalarda respublika budjeti yiliga 235 million yevro atrofida tejalishiga ko‘maklashadi.

Hujjatda velosiped va elektrsamokatlarni ijaraga olish tizimini faol rivojlantirayotgan Moskvaning muvaffaqiyatli tajribasi haqida ham eslatib o‘tilgan. Qolaversa, Rossiya poytaxtida karshering parki yo‘lga qo‘yilgan. Ayni paytda Moskvada kuniga 30 mingdan ortiq karshering harakatlari 27 mingdan ortiq velosiped harakatlari amalga oshirilmoqda.

Jamoat transportini takomillashtirish

Yangi dastur mualliflari barcha shahar hokimlariga shahar transport tizimini rejalashtirishda boshqa shaharlarning muvaffaqiyatli tajribasidan foydalanishni maslahat beradi.

Dasturda ta’kidlanishicha, mobillik bugungi kunda dunyo shaharlarida yashayotgan 3,5 milliard kishi uchun juda muhim masala. Ushbu masala, ayniqsa, BMTning Yevropa Iqtisodiy komissiyasi faoliyat olib boradigan rivojlangan hududda dolzarbdir. Yevropada aholining 75 foizi, Shimoliy Amerikada — taxminan 80 foizi, Markaziy Osiyoda esa taxminan 50 foizdan ortig‘i shaharlarda yashaydi.