O‘zbekistonda “Tamaraxonim” nomi bilan yodga olinadigan noyob iste’dod egasi aslida arman qizi Tamara Petrosyan sifatida dunyoga kelgan. Tamaraxonim o‘zbek san’atiga qo‘shgan katta hissasi uchun arman va o‘zbek xalqi orasida uning qalbi va madaniyati qaysi millatga mansubligi haqida ko‘plab bahslar bo‘lgan.
Farg‘ona qizi
Tamaraxonim Farg‘ona vodiysi Marg‘ilon shahrida dunyoga keldi. Uning oilasi o‘z xohishi bilan o‘z vatanidan ketmagan. Tamaraning otasi 1905-yil inqilobiy voqealardagi ishtiroki uchun oilasi bilan surgun qilingan. Oilaning uzoq safarlik ko‘chishidan so‘ng tug‘ilgan qiziga afsonaviy malika − “Tamara” ismi qo‘yilgan. O‘sha davrda Tamaraning ota-onasi qizini qanday kelajak kutib turganini tasavvur qilishi qiyin edi, albatta.
Yoshligidan qobiliyati namoyon bo‘la boshlagan raqqosa oilasining roziligi bilan endi-endi faoliyat yuritishni boshlagan san’at to‘garaklariga qatnashdi. Maktabni tamomlagandan so‘ng Moskvaga o‘qishga ketib, ta’til paytlari yana Toshkentga qaytib folklor-raqs ansamblida faoliyat yuritadi. 15 yoshida Opera va balet teatrida ishlashni boshlaydi.
Tamara bolaligidanoq san’atga muhabbat qo‘ygani uchun, raqsga tushish go‘yoki sevimli choy ichish kabi yoqimli bo‘lgan. Shuningdek, Tamaraxonimning hayoti choysiz o‘tmagan. Ertami yoki kech, har qanday sharoitda ham stol ustida choy bo‘lishi kerak edi.
Tamaraxonim san’at ichiga kirib borgan sari o‘zini raqssiz tasavvur eta olmasdi. Hattoki, katta Farg‘ona kanali qurilishida ham jonbozlik ko‘rsatib, 45 kun davomida quruvchilar birga ishladi. Kechki smenada esa qo‘shiq kuylab, raqsga tushdi. Atrofdagilar esa uning kuch-g‘ayratiga qoyil qolardi. Ayol-qizlar bilan suhbatlashib, ularni ham o‘qishga, ilm olishga, ishlashga, kasb egasi bo‘lishga chaqirgan Tamaraxonimning so‘zlarini eshitgan erkak “Bizda bunday bo‘lishi mumkin emas”, deb aytgan gapiga javoban ko‘zlari chaqnab, “Mumkin, albatta, O‘zbekistonda mumkin” degan so‘zlari uchun aqldan ozgan ayolga ham qiyoslaganlar bo‘ldi.
Ba’zan unga kasbi tufayli hech kim uylanmaydi, deb fikr bildirganlar allaqachon uning turmushga chiqqanligini eshitib hayron qolgan. Birinchi turmush o‘rtog‘i – san’atkor Muhiddin Qori-Yoqubov bilan qurgan oilasidan Vansetta ismli qizi dunyoga kelgan. Ikkinchi turmushi Po‘lat Rahimovdan esa Lola ismli qizi bor.
Tamaraxonimning turmush o‘rtog‘i Rahimov chindan ham undan faxrlanar edi. Keyinchalik Tamaraxonimdagi iste’dodni, professionallikni barcha tushunib yetdi. U 60 tilda ijro etilgan 600 dan ortiq qo‘shiqlarga raqsga tushdi. Qanchadan qancha shogirdlar tayyorladi, iste’dodli qizlarni kashf etdi. Ularni Toshkentda o‘qitishni yo‘lga qo‘ydi, shuningdek, boshqa davlatlarga ijodiy safarlar uyushtirdi.
Urush davrida raqqosaning o‘rniga tanklar jang qildi. Tamaraxonim frontda ham tinimsiz ijodda bo‘ldi va buning uchun unga yaxshi maosh to‘landi. U daromadining barchasini xayriya fondlariga tank qurish uchun o‘tkazdi. 1943-yilda u Birinchi sovet aktrisasi hamda Sovet armiyasining kapitani kabi harbiy unvoniga sazovor bo‘ldi. O‘zining mahorati va vuksak ijodini namoyish etgan Tamaraxonim ruhiyatni ko‘tarishga va askar-qo‘mondonlarga ilhom berishga muvaffaq bo‘ldi.
Tamaraxonim urushdan keyin ham o‘zbek san’ati uchun tinimsiz mehnat qildi. Uning butun hayoti va ko‘zlagan maqsadi ham yagona san’at bo‘ldi. Unga aytilgan “Ovozsiz qo‘shiq kuylaydigan qo‘llar sohibasi” ta’rifi juda mos kelar edi. Uning yuzlab raqs harakatlarini yodda saqlashini o‘zi kamdan-kam uchraydigan qobiliyat edi. U chindan ham Markaziy Osiyoda “Sovet Madonna”si sifatida tanildi. Tamaraxonim 85 yoshida vafot etdi, ammo uning ko‘rinishida navqironlik saqlanib qolgandi. Uning yaqinlari va shogirdlarining aytishicha, raqqosa yana biroz umr ko‘rganida, bundan ham ko‘proq ijodiy meroslar qoldirgan bo‘lar edi.
Izoh (0)