Professional sportni davlat tomonidan moliyalashtirish — boy mamlakatlarga xos, O‘zbekistonda esa davlat hozirgi sharoitda o‘z xarajatlarini qisqartirish haqida o‘ylashi kerak. Ushbu fikr taniqli iqtisodiyotchi Behzod Hoshimov tomonidan “Ular” dasturiga berilgan intervyu davomida aytib o‘tildi.
Sportning davlat tomonidan moliyalashtirilishiga qarshi emasman. Bilasizmi, nimaga qarshiman? Davlatning xarajatlari ko‘pligiga qarshiman. Oddiy qilib tushuntiraman — O‘zbekistonda davlat xarajatlari yalpi ichki mahsulotning 33 foizini tashkil etadi. Janubiy Koreya, Singapur kabi O‘zbekiston yaxshi ko‘radigan mamlakatlar bor — ularda, misol uchun, davlat xarajatlari hech qachon 20 foizdan oshmagan. Masalan, Singapurda hech qachon 20 foizdan oshmagan. Yaponiyada ham 1996-yilda oshishni boshlagan.“Ular” dasturining 2-sonida iqtisodiy tahlilchi Otabek Bakirov futbol bo‘yicha O‘zbekiston chempionatidagi aksariyat jamoalar davlat tomonidan yoki davlatga tegishli korxona-tashkilotlar tomonidan moliyalashtirilayotgani, biroq shuncha pul sarflanayotgan musobaqaning bir tur uchrashuvlariga 100 ming ham tomoshabin kirmayotganini ta’kidlab, bunday chempionat davlat tomonidan moliyalashtirilmasligi kerakligini aytib o‘tgan edi.Bizda ayni damda davlat xarajatlarining darajasi hozirgi kundagi Fransiyaning xarajatlariga teng. Lekin daromadlari hozirgi O‘zbekistonnikiga yaqin bo‘lgan 70 yil avvalgi Fransiya bilan solishtirsak, ularda o‘shanda davlat xarajatlari 10—15 foiz bo‘lgan. Yoki Yaponiyani olaylik — ularning xarajatlari hozir biznikidan ko‘proq, lekin ularda davlat hozirgi O‘zbekistondagichalik xarajat qilayotgan vaqtda kishi boshiga YaIM hajmi 30 ming dollar edi, bizdan 20 barobar boyroq edi.
Shuning uchun, O‘zbekistonning rivojlanishini xohlasangiz, davlat xarajatlarini qisqartirishingiz shart. Mening savolim shunday: xarajatlarni nimadan qisqartirish mumkin? Hozir bizda xarajatlar 33 foiz, shuni kamida ikkiga bo‘lishimiz kerak. Qaysidir bir mard kelib, shuni ikki barobar kamaytirishi kerak. Bu juda ham qiyin islohot. Shu muhokama vaqtida xarajatlarni qayerdan qisqartirish mumkin degan savolga, men: “Balki sportdir?!”, dedim, bunga aynan professional sportni nazarda tutganman.
Chunki sportchi muvaffaqiyatli bo‘lsa, u qilgan mehnatning mevalari faqat unga qoladi. Muvaffaqiyatsiz bo‘lsa, uning yuki bizga — soliq to‘lovchilarga tushadi. Davlat idoralar, firmalarni moliyalashtirishini ham xuddi shu sababdan xohlamayman. Davlat qaysidir idoraga ko‘p yordam bersa, u idora yaxshi bo‘lib ketsa, davlatga ozgina soliq to‘lashi mumkin, lekin davlatga foydasi qolmaydi. Ammo u idora inqirozga uchrasa, uni biz (soliq to‘lovchilar) qutqarishimiz kerak.
Professional sportni jamiyat moliyalashtirishi kerakmi, deganda men shunday deyapman: “Xo‘p, futbolchilarga pul to‘laylik, lekin shu pul shifoxonalarga yetmayotgan puldan olinayotganini bilaylik”. Albatta, sog‘ va boy bo‘lish kasal va kambag‘al bo‘lishdan ko‘ra yaxshi. Lekin sharoiti biznikidek bo‘lgan mamlakat tanlov qilyapti — sportchiga pul beryapmizmi, demak, qaysidir maktabdan kitobini olib qo‘yyapmiz. Shu nuqtai nazardan o‘ylashimiz kerak.
Bizning O‘zbekistondagi har bir maktabda issiq hojatxona yoki internet yo‘q. Shu ma’noda professional sportni moliyalashtirish qanchalik maqsadga muvofiq? Namuna ham keltirishim mumkin. Mana, Singapurni yaxshi ko‘ramiz — Singapur professional sportchilarga deyarli pul bermaydi. Li Kuan Yu chiqib: “Bizda professional sportchilar bo‘lmaydi”, deb aytgan, yuqorida keltirilgan sabablarga ko‘ra.
Ko‘p mamlakatlar tushunib yetganki, sport nihoyatda qimmat narsa. Masalan, AQSh va SSSR sportda ko‘p kurashib, bir-biriga o‘zini ko‘rsatmoqchi bo‘lgan. Lekin shunda ham AQSh Kongressi mamlakat Milliy olimpiya qo‘mitasiga bir sent ham bermagan. Vaholanki, AQShda kishi boshiga YaIM 50 ming dollar, lekin shunda ham AQSh hukumati sportga pul bermayapti.
Behzod Hoshimov, iqtisodiyotchi
“Mabodo 10 million tomoshabin kirsa ham, davlat tomonidan moliyalashtirilishini to‘xtatish kerak, derdim. Professional sportni moliyalashtirish — boy mamlakatlarga xos. O‘zbekistondek mamlakat, balki, bolalar sporti va hokazolarga pul berishi maqsadga muvofiqdir, lekin ligamizga millionlab tomoshabin kelsa-yu, u baribir o‘zini o‘zi oqlamasa, baribir ham yo‘q derdim. Agar o‘zini o‘zi oqlasa, men sportga taqiq qo‘yinglar, demayapman — davlat pulidan moliyalashtirishni to‘xtatinglar, deyapman”, — dedi Behzod Hoshimov.
“Lekin hozir shuni kimdir eshitib, bo‘ldi, sportni davlat tomonidan moliyalashtirilishini to‘xtatib, endi har bir odamdan sport solig‘i olamiz, degan ham bo‘lmasligi kerak. Bu yerda qaysi gapni aytish to‘g‘riligini bilmayman. Shuning uchun qat’iy bir fikr bildirgim kelmayapti”, — deya qo‘shimcha qildi u.
Izoh (0)