Gepatit A ga qarshi emlash majburiymi? Vaksina narxlarini kim belgilaydi?

Gepatit A virusiga qarshi vaksina majburiymi? Bu savolga farzandini maktabgacha ta’lim muassasasiga yoki maktabga berayotgan aksariyat ota-onada paydo bo‘lishi tabiiy hol. Sababi — har ikki ta’lim maskani avvalo bir qator hujjatlar bilan birga albatta gepatit A virusiga qarshi emlanganlikni tasdiqlovchi hujjatni xam talab qiladi. Shu va boshqa savollarga “Daryo” kolumnisti Abdulaziz Akramov javob qidirib ko‘rdi.

O‘rinli savol tug‘iladi: gepatit A ga qarshi emlatish majburiymi? Shu savol bilan qiziqib Respublika sanitar-gigiyena markazi bilan bog‘landim. Ularning izoh berishicha, bunga majburlovchi qarorning o‘zi yo‘q. Ammo maktabgacha ta’lim va maktabdagi kasallik tarqalishiga tegishli rahbarlar ma’sul bo‘lgani tufayli qabul jarayonida har ehtimolga qarshi albatta emlangan bolani olishni odat qilgan. Sodda qilib aytganda, ota-ona farzandini gepatit A virusiga qarshi emlatishga qonunan majbur emas, ammo muassasalar buni ehtiyot chorasi sifatida talab qiladi.

Ko‘pchilik ota-onalarni qiynovchi savollardan biri — gepatit A ga qarshi vaksinaning narxi. Dastlab bu narsa joriy qilinganida, 90 ming so‘m narx belgilangan edi, gozir esa uning narxi 170 ming so‘mga yetgan.

Gepatit A xalq orasida sariq kasal degan nom ostida ma’lum. Virus jigar to‘qimasini zararlaydi. Odatda bizda bolalar 13 xil kasallik, jumladan, bo‘g‘ma, qoqshol, poliomiyelit, meningit, ko‘kyo‘tal, qizamiq, qizilcha, gepatit B va boshqa vaksinalar davlat tomonidan moliyalashtirilib, bepul amalga oshiriladi.

Sog‘liqni saqlash vaziri o‘rinbosarining takidlashicha, gepatit A vaksinasi hech qaysi davlatda bepul taqdim etilmaydi. Sababi — virusning o‘limga olib kelish ko‘rsatkichi juda past. Ya’ni absolyut qilinishiga ko‘rsatkich yetarli emas. Ammo haqli savol tug‘iladi: hozirgi kunda ushbu vaksina majburiy tarzda amalga oshirilmoqdaku?

O‘zbekistonda gepatit A ga qarshi vaksinaning ikki turi keng ishlatiladi. Bular — Mevac A vaksinasi (Xitoydan keltiriladi, bir marta qilinadi) va Belgiyaning Glaxo kompaniyasining Havrix 720 vaksinasi. Ikkinchi vaksina 200 ming so‘mdan oshiqroq turadi va u ikki marta, olti oy oraliqda qilinishi lozim.

Masalaning yana bir qiziq tarafi shundaki, ikki vaksinaning 90–95 foiz qismini Toshkent shahar Chilonzor tumanida joylashgan “Tibbiyot dunyosi” MChJ tomonidan ro‘yxatdan o‘tkazilib, butun respublikaga yetkazib beriladi. Narxni ham aynan ular belgilaydi. Narx borasidagi savolimga aniq javob ololmadim, ammo dorini olib kelish, saqlash va tarqatish xarajatlari bilan yuqorida keltirilgan summaga tushishini bildirishdi.

Ammo “Tibbiyot dunyosi” MChJ bugungi kunda 39 ta shoxobchaga ega mamlakatdagi yagona gepatit A virusiga qarshi vaksinani olib kelib, sotuvchi tashkilot bo‘lib qolmoqda. Bu monopoliyaga qarshi qonunlarga mutlaqo ziddir.

Yuqorida keltirilgan Mevac A vaksinasining narxini mustaqil bilish maqsadida internetdan qidirdim. Sog‘liqni saqlash vazirligi saytida chala va tushunarsiz vaksina instruksiyasidan boshqa ma’lumot topilmadi.

Mazkur vaksina Xitoyning Pukang shahrida tayyorlangan bo‘lib, tirik zararsizlantirilgan gepatit A virusidan iboratdir. Mevac A Hindistonda Biovac A nomi bilan sotiladi. Faqat Bangladesh, Nepal, Filippin, Gvatemala, Chili va O‘zbekistonga Mevac A nomi bilan kirib keladi. Mahsulot narxini aniqlashtirib bo‘lmadi. Ammo Xitoydagi gepatit A ga qarshi vaksinalarni o‘rtacha narxlari bilan tanishdim.

Gepatit A ga qarshi vaksinalar Xitoyda o‘rtacha 70 sentdan 1,5 dollargacha turar ekan. Bu O‘zbekistonda sotilayotgan vaksina bilan taqqoslaganda 18–19 barobar arzon degani.

Shu o‘rinda 2008-yillarda Xitoyda maktab yoshidagi bolalarini sifatsiz gepatit A vaksina bilan emlash natijasida bir necha o‘nlab bola nafas yetishmovchiligi kasalligidan halok bo‘lgani va mamlakatda juda katta shov-shuv bo‘lganini takidlab o‘tsam. Bu voqea ortidan tekshiruvlar boshlanganida bir qator jinoyatlar ochilgan. Xususan, vaksinani saqlash uchun kerakli sharoitni joriy qilishdan iqtisod qilingani va 70 sent turadigan vaksinani 3 dollarga pullashgani ma’lum bo‘lgan. Mazkur jinoyat ortidan o‘nlab odamlar qatl qilingan.

Eng qizig‘i, Mevac A vaksinasi haqida to‘liq ma’lumot topib bo‘lmadi. Vaksina instruksiyasi yozilgan Pukangdagi zavodning esa bir-ikkita rasmi chiqdi xolos.

Ikkinchi turdagi Havrix 720 vaksinainasing narxi bir doza uchun o‘rtacha 12–14 dollar atrofida. Bu bizning pulda 100 ming so‘m atrofida bo‘ladi.

Mazkur vaksinalar narxlarini belgilashda Sog‘liqni saqlash vazirligi ko‘pgina omillarni hisobga olsa va vaksina olib kiruvchi muassasalar ko‘paytirilsa, yaxshi bo‘lar edi. Shu bilan bu sohadagi monopoliyaga barham berilardi va narxlar sezilarli pasayishi kuzatilar edi. Yana yuqorida ta’kidlaganimdek, vaksina sifatini juda qattiq nazoratga olishlarini, u haqda shaffof va ochiq ma’lumotlarni taqdim qilishlarini so‘rab qolar edim. Zero sog‘lom avlod O‘zbekiston kelajagini belgilab beruvchi asosiy omildir.

Muallif fikri tahririyat nuqtai nazariga mos kelmasligi mumkin.