Гепатит А га қарши эмлаш мажбурийми? Вакцина нархларини ким белгилайди?

Гепатит А вирусига қарши вакцина мажбурийми? Бу саволга фарзандини мактабгача таълим муассасасига ёки мактабга бераётган аксарият ота-онада пайдо бўлиши табиий ҳол. Сабаби — ҳар икки таълим маскани аввало бир қатор ҳужжатлар билан бирга албатта гепатит А вирусига қарши эмланганликни тасдиқловчи ҳужжатни хам талаб қилади. Шу ва бошқа саволларга «Дарё» колумнисти Абдулазиз Акрамов жавоб қидириб кўрди.

Ўринли савол туғилади: гепатит А га қарши эмлатиш мажбурийми? Шу савол билан қизиқиб Республика санитар-гигиена маркази билан боғландим. Уларнинг изоҳ беришича, бунга мажбурловчи қарорнинг ўзи йўқ. Аммо мактабгача таълим ва мактабдаги касаллик тарқалишига тегишли раҳбарлар маъсул бўлгани туфайли қабул жараёнида ҳар эҳтимолга қарши албатта эмланган болани олишни одат қилган. Содда қилиб айтганда, ота-она фарзандини гепатит А вирусига қарши эмлатишга қонунан мажбур эмас, аммо муассасалар буни эҳтиёт чораси сифатида талаб қилади.

Кўпчилик ота-оналарни қийновчи саволлардан бири — гепатит А га қарши вакцинанинг нархи. Дастлаб бу нарса жорий қилинганида, 90 минг сўм нарх белгиланган эди, гозир эса унинг нархи 170 минг сўмга етган.

Гепатит А халқ орасида сариқ касал деган ном остида маълум. Вирус жигар тўқимасини зарарлайди. Одатда бизда болалар 13 хил касаллик, жумладан, бўғма, қоқшол, полиомиелит, менингит, кўкйўтал, қизамиқ, қизилча, гепатит B ва бошқа вакциналар давлат томонидан молиялаштирилиб, бепул амалга оширилади.

Соғлиқни сақлаш вазири ўринбосарининг такидлашича, гепатит А вакцинаси ҳеч қайси давлатда бепул тақдим этилмайди. Сабаби — вируснинг ўлимга олиб келиш кўрсаткичи жуда паст. Яъни абсолют қилинишига кўрсаткич етарли эмас. Аммо ҳақли савол туғилади: ҳозирги кунда ушбу вакцина мажбурий тарзда амалга оширилмоқдаку?

Ўзбекистонда гепатит А га қарши вакцинанинг икки тури кенг ишлатилади. Булар — Mevac А вакцинаси (Хитойдан келтирилади, бир марта қилинади) ва Бельгиянинг Glaxo компаниясининг Havrix 720 вакцинаси. Иккинчи вакцина 200 минг сўмдан ошиқроқ туради ва у икки марта, олти ой оралиқда қилиниши лозим.

Масаланинг яна бир қизиқ тарафи шундаки, икки вакцинанинг 90–95 фоиз қисмини Тошкент шаҳар Чилонзор туманида жойлашган «Тиббиёт дунёси» МЧЖ томонидан рўйхатдан ўтказилиб, бутун республикага етказиб берилади. Нархни ҳам айнан улар белгилайди. Нарх борасидаги саволимга аниқ жавоб ололмадим, аммо дорини олиб келиш, сақлаш ва тарқатиш харажатлари билан юқорида келтирилган суммага тушишини билдиришди.

Аммо «Тиббиёт дунёси» МЧЖ бугунги кунда 39 та шохобчага эга мамлакатдаги ягона гепатит А вирусига қарши вакцинани олиб келиб, сотувчи ташкилот бўлиб қолмоқда. Бу монополияга қарши қонунларга мутлақо зиддир.

Юқорида келтирилган Mevac A вакцинасининг нархини мустақил билиш мақсадида интернетдан қидирдим. Соғлиқни сақлаш вазирлиги сайтида чала ва тушунарсиз вакцина инструкциясидан бошқа маълумот топилмади.

Мазкур вакцина Хитойнинг Пуканг шаҳрида тайёрланган бўлиб, тирик зарарсизлантирилган гепатит А вирусидан иборатдир. Mevac А Ҳиндистонда Biovac А номи билан сотилади. Фақат Бангладеш, Непал, Филиппин, Гватемала, Чили ва Ўзбекистонга Mevac А номи билан кириб келади. Маҳсулот нархини аниқлаштириб бўлмади. Аммо Хитойдаги гепатит А га қарши вакциналарни ўртача нархлари билан танишдим.

Гепатит А га қарши вакциналар Хитойда ўртача 70 центдан 1,5 долларгача турар экан. Бу Ўзбекистонда сотилаётган вакцина билан таққослаганда 18–19 баробар арзон дегани.

Шу ўринда 2008 йилларда Хитойда мактаб ёшидаги болаларини сифатсиз гепатит А вакцина билан эмлаш натижасида бир неча ўнлаб бола нафас етишмовчилиги касаллигидан ҳалок бўлгани ва мамлакатда жуда катта шов-шув бўлганини такидлаб ўтсам. Бу воқеа ортидан текширувлар бошланганида бир қатор жиноятлар очилган. Хусусан, вакцинани сақлаш учун керакли шароитни жорий қилишдан иқтисод қилингани ва 70 сент турадиган вакцинани 3 долларга пуллашгани маълум бўлган. Мазкур жиноят ортидан ўнлаб одамлар қатл қилинган.

Энг қизиғи, Mevac А вакцинаси ҳақида тўлиқ маълумот топиб бўлмади. Вакцина инструкцияси ёзилган Пукангдаги заводнинг эса бир-иккита расми чиқди холос.

Иккинчи турдаги Havrix 720 вакцинаинасинг нархи бир доза учун ўртача 12–14 доллар атрофида. Бу бизнинг пулда 100 минг сўм атрофида бўлади.

Мазкур вакциналар нархларини белгилашда Соғлиқни сақлаш вазирлиги кўпгина омилларни ҳисобга олса ва вакцина олиб кирувчи муассасалар кўпайтирилса, яхши бўлар эди. Шу билан бу соҳадаги монополияга барҳам бериларди ва нархлар сезиларли пасайиши кузатилар эди. Яна юқорида таъкидлаганимдек, вакцина сифатини жуда қаттиқ назоратга олишларини, у ҳақда шаффоф ва очиқ маълумотларни тақдим қилишларини сўраб қолар эдим. Зеро соғлом авлод Ўзбекистон келажагини белгилаб берувчи асосий омилдир.

Муаллиф фикри таҳририят нуқтаи назарига мос келмаслиги мумкин.