O‘zbekiston Ichki ishlar vazirligi kiberjinoyatchilik haqida ma’lumot berib, mamlakatda qayd etilgan shunday holatlarni sanab o‘tdi.
Ayni vaqtda axborot chegara bilmas kuchga aylanib, u butun dunyo aholisini boshqarmoqda desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Eng yirik global makonga aylangan internet nafaqat shaxsga, balki jamiyat va davlat xavfsizligiga daxl qiluvchi qurolga ham aylanib bormoqda.
Mamlakatda har bir fuqaroning o‘zi istagan axborotni olish va undan erkin foydalanish huquqi qonun bilan kafolatlangan. Lekin, ushbu imkoniyatlardan o‘zining nopok maqsadlari yo‘lida foydalanayotgan shaxslar ham yo‘q emas. Ular virtual olamda insonlar ongini zaharlash, o‘zganing boyligiga ko‘z tikish va shaxsning qadr-qimmatini toptash bilan bog‘liq harakatlarni sodir etib, jinoyatchilikka qo‘l urmoqda. Aynan shu orqali globalizatsiya jarayoni hayotimizga “kiberjinoyat” tushunchasini olib kirdi.
Kiberjinoyat virtual fazoda sodir etilayotgan jinoyat hisoblanib, uning vujudga kelishi bevosita internet tarmog‘ining paydo bo‘lishi bilan bog‘liqdir. U dunyoda sodir etilayotgan jinoyatlar orasida 4-pog‘onada turadi. Kiberjinoyatchilik iborasi o‘z ichiga kompyuter tizimi va tarmog‘i yordamida yuz berayotgan barcha jinoyatlarni qamrab oladi. Unda tor ma’noda kompyuter tizimi jinoyat quroli bo‘lsa, axborot xavfsizligi esa jinoyat ob’ekti hisoblanadi.
Qisqacha qilib aytganda, kiberjinoyat insonlar tomonidan pul topish, boylik orttirish yoki boshqa g‘arazli maqsadlarda hayotimizning ajralmas bo‘lagiga aylanib ulgurgan axborot texnologiyalaridan noqonuniy foydalangan holda amalga oshiriladigan ijtimoiy xavfli qilmishdir.
Uning asosiy turlari sirasiga viruslar yordamida zarar yetkazuvchi dasturlarni tarqatish, parollarni buzib kirish, kredit karta va boshqa bank rekvizitlaridagi raqamlarni o‘g‘irlash, firibgarlik shuningdek, internet orqali qonunga zid axborotlarni — bo‘hton, pornografik materiallarni tarqatish kabilar kiradi. Ammo global tarmoqda bu jinoyatning yil sayin yangi turlari paydo bo‘lmoqda.
O‘z o‘rnida, dunyo mamlakatlari mazkur dolzarb muammoga qarshi kurarshish maqsadida 2001-yil 23-noyabrda “Kiberjinoyat to‘g‘risida”gi Budapesht konvensiyasi qabul qilindi. Hozirda ushbu konvetsiyaga 40 ga yaqin davlatlar a’zo bo‘lgan. Bundan tashqari, 2013-yilning 17-yanvarida Gaagada kiberjinoyatchilikka qarshi kurash bo‘yicha Yevropa markazi rasman ochildi.
O‘zbekistonda ham jinoyatchilikning ushbu turiga qarshi kurashish, ularning sodir etilishiga yo‘l qo‘ymaslik va bu borada endigina hayotga kirib kelayotgan munosabatlarda yuzaga keladigan jinoyatlarni o‘rganish borasida bir qator ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan, 2017-yilning may oyida O‘zbekiston Respublikasi IIV Jinoyat qidiruv bosh boshqarmasi negizida “Axborot texnologiyalari sohasidagi jinoyatlarga qarshi kurashishni tashkillashtirish” bo‘linmasi tashkil etildi. O‘tgan vaqt davomida mazkur bo‘linma tomonidan axborot texnologiyalari bilan bog‘liq jinoyatlarni aniqlash, oldini olish, qarshi kurashish va fosh etish bo‘yicha bir qator ishlar amalga oshirildi.
O‘z o‘rnida aniq misollarga to‘xtaladigan bo‘lsak, Samarqand viloyatida bir guruh shaxslar tomonidan “Oltinyul.uz” va “E-sum.uz” veb-saytlari orqali fuqarolarni mulkiy manfaatga qiziqtirib, “Moliyaviy piramida” loyihasi tuzilgan. Shu asosda 8 200 nafardan ziyod fuqarondan jami 450 mln. so‘mdan ortiq pul mablag‘lari yig‘ilib, ushbu guruh tomonidan o‘zlashtirilgan.
Holat yuzasidan IIV huzuridagi Tergov departamenti tomonidan N.R. va uning sheriklariga nisbatan O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 1881-moddasi 2-qismi bilan jinoyat ishi qo‘zg‘atildi.
Bundan tashqari, 2018-yil 23-iyul kuni Toshkent shahrida 5 ta avtotransport vositasi davlat raqamlari o‘g‘irlanib, jabrlanuvchilardan davlat raqamlarini qaytarish evaziga Internet tarmog‘idagi QIWI va WEB money elektron tizimlari orqali pul talab qilgan. Ko‘rilgan choralar natijasida ushbu jinoyatni Toshkent shahar Bektemir tumanida yashovchi 19 yoshli fuqaro sodir etganligi aniqlanib, qo‘lga olindi.
Shuningdek, bo‘linma faoliyati davomida axborot texnologiya vositalarini virus va zararli dasturlar tarqatish orqali shikastlash holati ham aniqlangan. Jumladan, 2018-yilning 4-oktabr kuni Internet tarmog‘idagi Telegram mesendjeridagi “Bollar Va Qizlar” nomli 374 mingdan ortiq a’zolari bo‘lgan kanaldan telefon va kompyuter vositalariga zarar keltiruvchi dasturlar tarqatilgan. Ko‘rilgan choralar natijasida ushbu jinoyatni Farg‘ona viloyatida yashovchi M.V. sodir etganligi aniqlanib, qo‘lga olindi.
Shu kabi jinoyatlar, qotillik va o‘zini o‘ldirishga undovchi harakatlarga qarshi kurashish borasida respublikada eng avvalo bularning asosi bo‘lgan axborot tarmoqlari, ommaviy axborot vositalaridan foydalanish, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy qilish bo‘yicha normativ-huquqiy bazalar yaratilgan. Xususan, Konstitutsiyaning 29-moddasida “Har kim o‘zi istagan axborotni izlash, olish va uni tarqatish huquqiga ega, amaldagi konstitutsiyaviy tuzumga qarshi qaratilgan axborot va qonun bilan belgilangan cheklashlar bundan mustasnodir”, deb belgilab qo‘yilgani bu sohada tashlangan ilk muhim qadam bo‘ldi.
Bundan tashqari, 2003-yil 11-dekabrda “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonunning qabul qilinishi va 2007-yil 27-dekabrdagi “Ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi Qonunga muvofiq Jinoyat kodeksiga kiritilgan o‘zgartirishlar bu boradagi ishlarning mantiqiy davomi bo‘ldi.
Xulosa qilib aytganda, tobora kuchayib borayotgan globallashuv jarayonida bu kabi xurujlar, kiberjinoyatlardan saqlanish, ularga qarshi kurashish uchun har bir shaxsning hushyor va ogoh bo‘lishini davrning o‘zi taqozo etmoqda. Shuningdek, hozirgi kunda qabul qilingan qonun hujjatlari va davlat dasturlarining ahamiyati to‘g‘risida yoshlar orasida profilaktika-tushuntirish ishlarini kuchaytirish maqsadga muvofiqdir, deyiladi xabarda.
Izoh (0)