O‘zA “Pomidorning narxi nega qimmat?” degan savolga javob topishga urindi.
“Yozi bilan pomidorning arzon bo‘lishini kutganlarning hafsalasi pir bo‘ldi. Balki, kuzda arzonroq bo‘ladimi, degan taxminlar ham puchga chiqmoqda. Sabab nimada?
Hosildor navlar yo‘qmi? Keyingi yillarda O‘zbekistonda issiqxonalar soni shu qadar ko‘paydiki, istagan mahallaga kirsangiz, kamida 10-20 xonadonda issiqxona borligini ko‘rasiz. Yoki ularda pomidor yetishtirilmaydimi? Tomorqalarga ekilmadimi?”, — deyiladi xabarda.
Bu savollarga javob topish uchun nash muxbiri O‘zbekiston sabzavot, poliz ekinlari va kartoshkachilik ilmiy-tadqiqot instituti xodimi, biologiya fanlari nomzodi Mirxalil Xoldorovga murojaat qildi.
“Institutimizda pomidorning o‘ttizdan ortiq turi mavjud. Misol uchun, do‘stlik navi ertapishar bo‘lib, gektaridan 45 tonna hosil beradi. Avissena -o‘rtapishar hosildorligi gektaridan 75 – 80 tonna. Ayni vaqtda bozorlarimizda eng xaridorgir navlar Sitora va TMK bo‘lib, ular gektaridan 55 -80 tonna hosil beradi. Gulobi rangdagi mevasi yirik navlar ham talaygina. Hozirda yangi nav – Bahodir, Darxon kabilar gektariga 40-45 tonna hosil beradi. Yaxshi yangilik hamma o‘rgangan va keyingi vaqtlarda bozorlarda ko‘rinmay qolgan Yusupov navi qayta tiklandi. Issiqxonalarda yetishtiriladigan marvarid, gulqand kabilarning bir tupidan 10 kilogramm hosil olish mumkin”, — deydi biologiya fanlari nomzodi Mirxalil Xoldorov.
—Demak, serhosil navlar o‘ylaganimizdan ko‘ra ko‘proq. Unda gap nimada?
—Aytish kerakki, 2014-yilda yurtimizga xorijdan pomidor kuyasi kirib keldi. U avvaliga Toshkent va Navoiy viloyatida paydo bo‘lgan bo‘lsa, qisqa vaqtda barcha viloyatlarga tarqalib ketdi. Sababi zararkunanda yuqori faolligi va moslashuvchanligi bilan ajralib turadi. Ya’ni bir yilda o‘n to‘rt martagacha avlod beradi. Kechasi to‘rt kilometrgacha ucha oladi. Tomat kuyasi, nafaqat pomidorni balki kartoshka, baqlajon va qalampir hosilini ham nobud qilmoqda. Bu zararkunanda o‘simlikning o‘suv nuqtasi, bargi, poyasi, guli va mevalarini zararlaydi. Uning lichinkalari barg plastinkasi oralig‘ida oziqlanib, g‘ovak qiladi, natijada beo‘xshov dog‘lar paydo bo‘lib, bargning qurishiga olib keladi. Pomidor kuyasi mevalarning et qismini zararlab, uning tovarlilik xususiyatini yo‘qotadi va unda zamburug‘ hamda bakteriyalar rivojiga sharoit yaratadi. Kuyaga qarshi o‘z vaqtida kurashilmasa, hosilni 80-100 foizgacha nobud qiladi.
—Hosilga zarar keltirayotgan bunday zararkunandaga nahotki o‘tgan to‘rt yil davomida qarshi biror bir agrotexnika ishlab chiqilmadi? Bu hol qachongacha davom etadi?
Biror bir reja ishlab chiqilganmi? Axir aholini sifatli mahsulot bilan ta’minlash kerak. Mehnat qilgan dehqon ham yetarlicha hosil olishi kerak-ku?
– Kuyaga qarshi eng kuchli vosita feramon tutqichlari hisoblanadi. Shunday qilinsa, kuya paydo bo‘lgani darrov bilinadi. Hushyor tortgan dehqon yoki yer egasi kimyoviy preparatlar eritmasidan foydalansa bo‘ladi. Kuya xorijda ham ko‘paygani uchun unga qarshi haftasiga kurashiladi. Bunda 10 litr suvga 10 gramm 15 foizli avaunt emulsiya konsentrati yoki 3 gramm 20 foizli takumi suvda eruvchi granulasi yoki 3 gramm 20 foizli mospilan namlanuvchi kukuni qo‘shiladi. Ana shu uch xil preparatning bittasi ekinga qorong‘i tushgach, fonus yoqib sepilsa, yaxshi samara beradi. Mazkur eritmalarni ishlanayotgan maydon tuprog‘iga ham sepish lozim. Chunki zahar xavfini sezgan kuya qurtlari yerga tushib, yashirinib oladi.
Issiqxonalarda masket setkalaridan foydalanish ham yaxshi samara beradi. Issiqxona kuyaga qarshi dorilanib, setka plyonka ostidan o‘rnatilsa samara yaxshi bo‘ladi. Ya’ni tashqaridan kuya kirolmaydi va ichkaridagilari tarqalib ketmaydi.
Bizning eng katta xatomiz, unga qarshi kurashda birlashish kerak. Bu hasharot aniqlanishi bilan mahallada guruh tuzilib, barcha tomorqani birdan dorilash kerak. Shunda undan qutilish mumkin. Yo‘qsa, bitta hovliga dori sepilsa, u qo‘shnini tomorqasida ko‘payib yana dalalarni egallab olaveradi.
Agarda kuyani oldindan aniqlab, unga qarshi bahamjihat kurashilmasa, keyingi yillarda ham meva-sabzavot hosilini asosiy qismini yo‘qotishimiz va pomidorning arzon bo‘lishiga erisha olmasligimiz mumkin.
Izoh (0)