Trampning ehtimoliy impichmenti haqidagi xabarlarga ishonsa bo‘ladimi?

So‘nggi vaqtlarda Donald Tramp atrofida yuzaga kelgan mojarolar — FQB rahbarining lavozimidan chetlatilishi, maxfiy ma’lumotlarning Rossiya tashqi ishlar vaziriga yetkazilishi sababli AQSh OAVlari prezidentga impichment xavf solayotgani haqida mushohada yuritishiga sabab bo‘lmoqda. Hatto 17-may kuni prezidentning ehtimoliy impichmenti masalasi Kongressda ham muhokama qilindi — Vakillar palatasining a’zolari prezidentni hokimiyatdan chetlatish taklifi bilan chiqdi. AQShda impichment jarayoni o‘zi qanday tuzilgani va uning amalga oshish ehtimoli qanchalik yuqori? Meduza nashri ushbu savollarga javob izladi.

Impichment nima?

Impichment — yuqori lavozimli shaxslar (gubernatorlar, vitse-prezident, prezident)ni hokimiyatdan chetlatish bo‘yicha AQSh konstitutsiyasida nazarda tutilgan jarayondir. Konstitutsiyaga muvofiq, agar prezident jinoyat sodir etganlikda gumon qilinsa, uni shunchaki sud qilib bo‘lmaydi. Dastlab Kongress ayblov uchun yetarlicha asos bor yoki yo‘qligi haqida qaror qabul qilishi kerak. Agar asos yetarli bo‘lsa, davlat rahbari hokimiyatdan chetlatiladi.

Bu anchagina murakkab jarayon va impichment yakunda davlat rahbari hokimiyatdan chetlatilishini anglatmaydi. Faqat Vakillar palatasi yuridik qo‘mitaning tavsiyasi bo‘yicha bu jarayonni boshlash huquqiga ega. Tavsiyadan so‘ng impichment masalasi ovozga qo‘yiladi. Deputatlar davlat rahbariga nisbatan ayblovni muhokama qiladi va ko‘pchilik ovoz bilan uni hukumatdan chetlatish uchun asos bor yoki yo‘qligi aniqlanadi. Agar Vakillar palatasi impichment uchun ovoz bersa, ish Senatga yuboriladi. Senatda Oliy sud sudyasi raisligida yuqori palata a’zolari sud o‘tkazadi va ayblovni ko‘rib chiqib, prezidentni hokimiyatdan chetlatish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. Prezidentning hokimiyatdan ketishi uchun senatorlarning kamida uchdan ikki qismi ovoz berishi kerak.

Prezidenti nima uchun hukumatdan chetlatish mumkin?

Amerika konstitutsiyasida impichment tartibida tergov qilinadigan jinoyatlarning juda bir umumiy ta’rifi keltirilgan. Asosiy qonunning ikkinchi moddasi to‘rtinchi qismida shunday deyiladi: “Prezident, vitse-prezident va boshqa mansabdor shaxslar davlatga xiyonat, poraxo‘rlik va boshqa jiddiy jinoyatlar va qonunbuzarlik ayblovi bilan o‘z lavozimidan impichment tartibida chetlatilishi mumkin”.

“Boshqa jiddiy jinoyatlar” aynan nimani anglatishi mumkinligi haqida aniq javob yo‘q. Amaliyotda bu masala Kongressning ixtiyorida qolmoqda. Masalan, 1970-yilda AQShning bo‘lajak prezidenti Jerald Ford (o‘sha vaqtda Vakillar palatasida ozchilik yetakchisi), agar Vakillar palatasining ko‘pchiligi impichment uchun ovoz bersa, har qanday jinoyat uchun impichment qo‘llash mumkin, deb e’lon qilgan.

Donald Tramp nimada ayblanishi mumkin?

Ba’zilar Donald Trampning Isroil razvedka ma’lumotlarini Sergey Lavrovga taqdim etgani bilan bog‘liq jarayonda davlatga xiyonat alomatlarini ko‘rayotgan bo‘lsa-da, prezidentga nisbatan bunchalik jiddiy jinoyatni yuklash qiyin masala. Chunki, AQSh konstitutsiyasiga ko‘ra, “AQShga qarshi harbiy harakatlar olib borish yoki AQSh dushmanlariga yordam va ko‘mak berish” davlatga xiyonat sanaladi. Amerika nashlari ko‘pincha Rossiyani dushman yoki raqib deb ataydi, konstitutsiyada esa gap, asosan, harbiy harakatlarda ishtirok etadigan tomonlar haqida boradi. Shunga asosan, rus diplomati bilan razvedka ma’lumotlarini ulashgan Donald Tramp qonunni aslida umuman buzmagan.

“Odil sudlovga to‘sqinlik qilish ayblovi nisbatan jiddiyroq ko‘ringan bo‘lar edi”, — deyiladi FQB sobiq rahbari Jeyms Komining lavozimidan bo‘shatilishi bilan bog‘liq xabarlarda. Ishdan bo‘shatilishning rasmiy sababi sifatida FQB rahbarining Hillari Klintonning elektron yozishmalari bilan bog‘liq ishni tekshirish jarayonidagi xatti-harakatlari ko‘rsatilgan. Biroq FQB rahbarining lavozimidan ketishi Tramp atrofidagilarning Rossiya bilan aloqalarini tekshirish ishiga aloqador bo‘lishi mumkin, degan taxminlar bor. FQB rahbarining lavozimidan ketganidan so‘ng ma’lum bo‘lishicha, Jeyms Komi Adliya vazirligidan ish bo‘yicha qo‘shimcha ma’lumotlar so‘ragan, ayni vaqtda, Tramp Komidan prezidentning xavfsizlik bo‘yicha sobiq davlat maslahatchisi Maykl Flinni kuzatishdan bosh tortishni so‘ragan. Maykl Flinn uning Rossiya elchisi Sergey Kislyak bilan aloqalari haqidagi xabarlardan keyin iste’foga chiqishga majbur bo‘lgan.

Impichment jarayonning boshlanishi qanchalik haqiqatga yaqin?

Bugungi kunda jarayonning boshlanish ehtimoli anchagina kam. Impichment umidi eng ko‘p Donald Tramp bilan murosa qila olmayotgan AQSh ommaviy axborot vositalarini ilhomlantirmoqda. Trampni hokimiyatdan chetlatish zarurati gapirgan yagona kongressmen Vakillar palatasining a‘zosi Demokratlar partiyasidan bo‘lgan texaslik siyosatchi El Grin bo‘ldi, xolos. Parlamentning ikki palatasida ham ko‘pchilikni tashkil etadigan va prezident partiyasidan bo‘lgan respublikachilar Trampning hukumatdan ketishi bo‘yicha hech qanday xohish bildirmagan. Amalda esa aynan ularning qo‘llab-quvvatlashisiz impichmentni amalga oshirib bo‘lmaydi.

17-mayda senator Jon Makkeyn Trampning hokimiyatdan chetlatilishi haqidagi savolga javoban bu maqsadga muvofiq emasligini ta’kidladi. “Biz har kuni yangi syurprizlarni ko‘ryapmiz, biroq ayni vaqtda bunday yondashuv maqsadga muvofiq emas. Men ko‘plab odamlar impichmentga  chaqiruvlarni  jiddiy qabul qilmaydi, deb o‘ylamayman”, — dedi senator o‘z javobida.

Respublikachilar ham Tramp atrofidagilarning Rossiya bilan aloqalarini tekshirish bo‘yicha mustaqil ayblovchining tayinlanishini qo‘llab-quvvatladi. 17-may kuni bu lavozimga FQBning sobiq rahbari Robert Myuller tayinlandi. Biroq hozircha bu tekshiruv prezidentning shaxsan o‘ziga ham daxl qilishiga doir hech qanday dalil yo‘q.