Ядро уруши ХХ асрнинг энг даҳшатли фожиаси сифатида тарихда қолди, бироқ тадқиқотчилар ўтказган изланишларга кўра, инсоният ҳаётига хавф туғдириши мумкин бўлган бошқа хатарлар ҳам мавжуд. Қуйида Ерда ҳаёт тугашига олиб келадиган воқеалар бўйича олимлар томонидан берилган фикрлар келтирилади.
Уйқудаги супер вулқон
Одатдаги вулқон портлаши ҳақида ҳаммамиз биламиз: аввал лава отилади, шаҳарлар кул остида қолади, лекин бир муддатдан кейин ҳаёт яна давом этади. Супер вулқон эса мутлақо бошқа ҳодиса бўлиб, у тоғ кратердан иборат эмас. У бутун бошли қитъага зарар етказиши мумкин бўлган улкан ер ости тизимидир.
Масалан, АҚШдаги Еллоустон (Yellowstone) миллий боғи остида улкан магма омбори (ерости лаваси ва эриган тоғ жинсларидан иборат) яширинган. Олимларнинг ҳисоб-китобига кўра, бу ерда охирги марта йирик портлаш бундан 640 минг йил аввал содир бўлган. Ўшанда Америка ҳудудининг ярми кул билан қопланган. Агар шундай воқеа яна рўй берса, Ер юзида глобал совуқлик бошланиб, минглаб флора ва фауналар нобуд бўлиши, иқтисодиёт ва транспорт тизимлари издан чиқиши мумкин.
Астероиднинг қулаши
Ер коинотдан келадиган майда жисмлар билан доимий равишда тўқнашиб туради. Уларнинг аксарияти атмосферага кириши биланоқ ёниб кетади ва биз кўпинча осмонда кўрадиган ёрқин чақнашлар — метеорлар ҳосил бўлади. Аммо Ер сайёраси жуда катта осмон жисми билан ҳам тўқнашиши мумкин.
Бундан 66 миллион йил аввал Юкатан яриморолига улкан Чиксулуб астероиди урилган, унинг зарб тўлқини даҳшатли оқибатларга олиб келган ва натижада кучли зилзилалар, йирик ёнғинлар ва цунами тўлқинлар юз берган. Энг хавфлиси эса атмосферага кўтарилган улкан чанг булути бўлган. У йиллар давомида қуёш нурларини тўсиб, Ер юзидаги иқлимни кескин совитиб юборган. Оқибатда экотизим бузилиб, динозаврлар ва кўплаб бошқа тирик мавжудотлар йўқ бўлиб кетган.
Ҳозирги кунда астрономлар бундай таҳдидларни диққат билан кузатиб боради. “Потенциал хавфли объектлар” деб аталадиган астероид ва кометалар рўйхати мунтазам янгиланади. NASA ва Европа космик агентлиги (ЭСА) турли дастурлар орқали уларни эрта аниқлаш устида ишлар олиб боради. Сўнгги йилларда эса инсоният тарихида илк марта амалий синов ҳам ўтказилди: DART миссияси ёрдамида астероиднинг йўналишини ўзгартиришга уриниш муваффақиятли амалга оширилди.
Бироқ барча илмий ютуқларга қарамай, коинот кутилмаган пайтда улкан тошни Ерга йўналтириши ва бутун шаҳарларни бир зумда харитадан ўчириши мумкин.
Янги пандемия
XXI аср бутун дунёни биргина вирус издан чиқариши мумкинлигини яққол исботлаб берди. COVID-19 қисқа вақт ичида самолётларни тўхтатди, барча чегараларни ёпди ва иқтисодиётни ларзага солди.
Инсониятга энг катта хавфни ўлим даражаси юқори бўлган вируслар етказади. Масалан, Эбола ёки парранда гриппи одатда кенг тарқалмайди, чунки касаллик инсонни тезда енгади ва бемор уни кўпчиликка юқтиришга улгурмайди. Аммо бир кун келиб бундай хасталиклар коронавирус каби тез тарқалиб кетса ёки Эбола каби вируслар авж олса, оқибати инсоният учун ҳалокатли бўлиши мумкин.
Цивилизацияга таҳдид солувчи яна бир омил бу биотиббиёт муҳандислигидир. Ҳозирги технологиялар лабораторияда вирусларни мутация қилиш ва ўзгартириш имконини беради. Кичик хатолик ёки қасддан қилинган ҳаракат янги, назорат қилиб бўлмайдиган патогенни пайдо қилиши мумкин.
Глобал иқлим ўзгариши
Ер юзидаги ҳаёт портлаш каби бирданига эмас, аста-секинлик билан ўз ниҳоясига етиши мумкин. Масалан, қурғоқчилик, бўронлар ва эриб бораётган музликлар она табиатга жиддий хавф солади. Зеро, иқлимдаги глобал ўзгаришлар оддий прогноз эмас, балки бутун дунё кузатувлари билан тасдиқланган фактга айланиб улгурган.
Саноат даврининг бошланишидан бери Ернинг ўртача ҳарорати тахминан 1,2 даража ошди. Бу кўрсаткич бир қарашда оздек кўринади, лекин у ўзога хос занжир реакциясини ишга туширади: Гренландия ва Антарктида музликлари эрийди, океан сатҳи кўтарилади, аҳоли яшайдиган ҳудудлар яшашга яроқсиз бўлиб қолади.
Сунъий интеллект ва технологик хавф
Технологиялар ҳаётимизни анча осонлаштирди: сунъий интеллект бугунги кунда дронларни бошқаради ва инсондан тезроқ маълумотларни таҳлил қилади. Сунъий интеллект бугун аллақачон кўплаб ишларни бажара олади: матн ёзади, дронларни бошқаради, катта ҳажмдаги маълумотни одамдан тезроқ таҳлил қилади. Ҳозирча у ёрдамчи сифатида ишламоқда. Аммо олимлар огоҳлантиради: агар СИ бир кун ўз мақсадларига эга алоҳида фикрли тизимга айланиб қолса, вазият бутунлай ўзгариши мумкин.
Машҳур физик олим Стивен Хокинг огоҳлантирган эди:
“Назоратдан чиққан сунъий интеллект билан инсоният рақобат қила олмайди”.
Илон Маск ҳам бу хавфни ядро қуролидан ҳам даҳшатлироқ деб атаган. Ҳозир бу сўзлар фантастика каби эшитилса-да, эҳтимолдан ҳоли эмас. Масалан, биргина киберҳужум бутун мамлакатларнинг электр таъминотини издан чиқариши мумкин. Агар шундай ҳужум соғлиқни сақлаш, транспорт ёки ҳарбий тизимларга қаратилса, оқибатлари янада оғир бўлади.
Изоҳ (0)