Ёз мавсумида тарвуз энг кўп истеъмол қилинадиган, енгил ҳазм бўлувчи ва организм учун фойдали полиз экинларидан биридир. Тарвуз таркибининг 90 фоиздан ортиғини сув ташкил этади, 100 граммида тахминан 6 грамм шакар ва турли фойдали микроэлементлар мавжуд. Аслида тарвуз инсон саломатлиги учун хавфли эмас, бироқ уни етиштириш, ташиш ёки нотўғри сақлаш жараёнида унга зарарли моддалар тушиб қолиши мумкин, бу эса организмни заҳарлаши эҳтимолини оширади.
Хавфли бактериялар
Тарвуз пўстида ёз мавсумида кўпаядиган ичак инфекциясини чақирувчи бактериялар бўлиши мумкин. Улар кўпинча заҳарланишга сабаб бўлади. Масалан, Салмонелла Enterитидис ва Campйлобаcтер бактериялари тарвуз сақланаётган ёки ташилаётган пайтда пўстлоғига тушиб, кесиш чоғида ичкарига ўтиб кетади. Натижада организмга кирган бу патогенлар қуйидаги симптомларни келтириб чиқаради:
- ич кетиши (диарея);
- кўнгил айниши;
- қоринда оғриқ;
- тана ҳароратининг кўтарилиши;
- бош оғриғи.
Бундай ҳолатда касаллик бир неча соатдан бошлаб бир неча кун давом этиши мумкин. У сувсизланишга олиб келади, организм сув йўқотиши айниқса болалар, ёши катта инсонлар ва иммунитети суст кишилар учун хавфли.
Нитратлар ва уларнинг зарари
Азотли бирикмалар бўлмиш нитратлар ўсимликларнинг нормал ривожланиши учун керак бўлган моддалардир. Фермерлар уларни кўпинча ҳосилдорликни ошириш мақсадида ишлатади. Аммо айрим ҳолларда нитрат миқдори мева, сув ёки тупроқда меъёрдан ошиб кетади. Бу эса қуйидаги аломатларга сабаб бўлади:
- лаб атрофида ва терида кўкариш;
- нафас олишда қийинчилик;
- диарея, кўнгил айниши, қайт қилиш;
- танада сувсизланиш;
- юрак уришининг тезлашуви;
- ҳолсизлик ва чарчоқ;
- онгнинг чалкашиши;
- титроқ;
- оғир ҳолларда комага тушиш.
Катталар учун нитратнинг хавфсиз кундалик миқдори 200–300 мг деб ҳисобланади. Энг хавфли ҳолатлар, одатда, озиқ-овқат саноатида консервант сифатида ишлатиладиган натрий нитрит ёки нитрит тузи билан боғлиқ. Соф нитрат моддаларини истеъмол қилиш ўлимга олиб келиши мумкин. Шунга қарамай, нитрат билан заҳарланиш ҳолатлари жуда кам учрайди ҳамда кўпинча ифлос сув ичиш билан боғлиқ бўлади. Айниқса, чақалоқлар, кичик ёшдаги болалар ва ҳомиладорликнинг учинчи триместрида бўлган аёллар учун нитратлар хавфли саналади.
Демак, агар тарвуздаги нитратлар миқдори меъёрда бўлса, у соғлиққа зарар етказмайди.
Тарвуздан заҳарланганда биринчи ёрдам қандай бўлиши керак?
Агар яқинларингизда ёки атрофдагиларда заҳарланиш белгилари кузатилса, дарҳол тез тиббий ёрдам чақиринг. Тез ёрдам келгунча беморга қуйидагича ёрдам кўрсатиш мумкин:
Энг аввало, сувсизланишга йўл қўймаслик керак. Бунинг учун беморга кўп миқдорда тоза сув ичиринг. Агар бу бола ёки кексайган киши бўлса, дорихоналарда мавжуд бўлган регидратация эритмаларидан фойдаланган маъқул. Улар глюкоза ва электролитлар билан бойитилган бўлиб, тананинг сувсизланишини олдини олади.
Беморнинг ҳолатини доимий кузатиб боринг. Қуйидаги симптомлар пайдо бўлса, дарҳол шифокорга мурожаат қилинг:
- кучли ҳолсизлик, асабийлашиш, фикрлар чалкашлиги;
- юқори ҳарорат;
- тез-тез қусиш;
- кунига олти ёки ундан кўп марта ич кетиши;
- диареянинг уч кундан ортиқ давом этиши;
- ичакда ёки қорин соҳасида кучли оғриқлар;
- ахлатда қон ёки қора рангда доғлар мавжудлиги;
- сувсизланиш аломатлари.
Шифокорга мурожаат қилганингизда, албатта, тарвуз еганингизни айтинг. Бу тўғри ташхис қўйиш ва керакли даволанишни тайинлашга ёрдам беради.
Тарвуздан заҳарланишнинг олдини олиш йўллари
Заҳарланиш ҳолатларини бартараф этиш учун қуйидаги профилактик чораларни кўриш зарур:
Тарвузни фақат назоратдан ўтган, сертификати мавжуд бўлган савдогарлардан харид қилинг. Ерни тозаламасдан, юк машинасининг полида ёки йўл четида сотилаётган маҳсулотлардан воз кечинг.
Фақат бутун, пўстлоғига шикаст етмаган ва илгари кесилмаган тарвузларни танланг. Сотувчидан “ичини кўрсатиш” учун тарвузни кесиб беришни сўраманг — пичоқ орқали бактериялар бошқа жойларга тарқалиши мумкин. Тарвузни истеъмол қилишдан аввал уни тоза сувда яхшилаб ювинг. Уни хом гўшт ёки парранда гўшти солинадиган тахтача устида кесманг.
Тарвузни кесгач, 2 соат ичида совиткичга жойлаштиринг. Кесилган бўлакларни ёпиқ идиш ёки целлофан пакетда 5–7 кунгача сақлаш мумкин.
Изоҳ (0)