Мамлакатимизда қайта тикланувчи энергия манбаларини кўпайтириш, хусусан, гидроэнергетика тармоғини янада ривожлантириш борасида кенг кўламли амалий фаолият олиб борилмоқда.
Бу борада, “Ўзбекгидроэнерго” АЖ томонидан гидроэнергетик салоҳияти юқори бўлган ҳудудларда янги ГЭСларни барпо қилиш ишлари жадал суръатларда амалга оширилмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2020 йил 31 январдаги “Чотқол дарёсида Қуйи Чотқол ГЭС қурилиши” инвестисия лойиҳасини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Қарорига асосан “Ўзбекгидроэнерго” АЖ томонидан Тошкент вилоятининг Бўстонлиқ туманидаги Чотқол дарёсининг белгиланган ҳудудида қурилиш ишлари режавий асосда изчил давом эттирилмоқда.
угун, 23 май куни Жамият Ахборот хизмати томонидан мамлакатимизнинг бир гуруҳ босма ва электрон ОАВ вакиллари, телевидение ва радиоканаллар муҳаррирлари, журналистлар ва блогерлар учун Қуйи Чотқол ГЭС қурилиши объектига пресс-тур ташкил қилинди.
Таъкидлаш жоизки, барпо этилаётган ушбу гидротехник иншоот лойиҳасида ҳар бирининг қуввати 22,5 МВт бўлган 4 та гидроагрегатни ўрнатиш мўлжалланган. Қуйи Чотқол ГЭСнинг ўрнатилган қуввати 90 МВт бўлиб, йиллик ўртача электр энергияси ишлаб чиқариш ҳажми 300 млн. кВт.соатга тенг, яъни ГЭС қуввати келажакда йилига ўртача 125 минг хонадонни электр энергияси билан таъминлашга хизмат қилади.
Шунингдек, ГЭСнинг тўлиқ ишга туширилиши 81,0 млн. м3 гача табиий газни ёки 250 минг тонна кўмирни иқтисод қилиш имкониятини беради. Иншоот гидрологик режимга таъсир қилмайди ва гидробиологик объектларга зарар етказмайди ҳамда атроф-муҳит ва табиат ўзгаришига таъсир кўрсатмайди.
Эътиборли жиҳати, қурилиш ишлари доирасида Республикамиз ва Марказий Осиёда илк бор янги замонавий технологиялар асосида биринчи марта тўғон конструкцияси босиб зичланган (укатанний) бетонли типда қурилади. Бетон тўғон баландлиги 60 метр, узунлиги 270 метр, тўғон усти эни 7,5 метрни ташкил этади. Сув омбори ҳажми 6,8 млн м3 га тенг.
Мазкур типдаги тўғон қурилиши лойиҳани амалга ошириш муддатини 2 баробарга қисқартириш ҳамда сув омбори кунлик сув сарфини самарали бошқариш имконини беради. Натижада, мазкур мустаҳкам тўғонда қуриладиган ГЭС кун давомида электр энергиясига талаб кескин ошган даврда, яъни ростловчи қувватларда электр энергияни ишлаб чиқариш имкониятини юза келтиради.
Тўғон қурилишида РCC (Роллер-cомпаcтед cонcрете – босиб зичланган бетон) дан фойдаланилади, яъни тўғоннинг асосий қисми (195 минг м3) босиб зичланган бетондан иборат бўлади. Босиб зичланган бетондан фойдаланишдаги афзалликлар – бетонни ташкил этувчилари ажралиб қолиши ҳамда сув ўтказувчанликни минималлаштириш мақсадида кичик қатлам-қатлам қилиб бетон ётқизиш, ётқизилган қатлам устида машина-механизмларнинг дарҳол ҳаракатлана олиши, уни текислаши, зичлаши ва бу билан бетон мустаҳкамлигини оширишдир.
Қурилиш методи грунтли тўғонни барпо этишдаги содда усулларига ўхшаш бўлиб, иссиқ кунда семент ва инерт материаллар ҳарорати туширилган ҳолда бетон маҳсулоти тайёрланиши ҳамда босиб зичланган бетон таркибида махсус қўшимчалар мавжудлиги сабаб бетон ётқизилганда унинг ҳарорати мўътадил бўлади. Бу эса, ўз навбатида, бетоннинг қизиб, деформацияга учрамаслигини таъминлайди.
Асосий лойиҳа ишлари Жамият тизимидаги “Гидропроект” АЖ томонидан амалга оширилмоқда. Шу билан бирга, лойиҳа доирасидаги асосий тўғоннинг техник ечимлари мураккаблиги, геологик жиҳатдан оғирлигини инобатга олиб, лойиҳалаштириш ишларига Туркиянинг ва Эрон давлатининг илғор компаниялари жалб қилинган.
ГЭС объектлари қурилишида, хусусан, сементация ишларини амалга оширишда ГERТЕК (Германия) компаниясининг илғор ускунасидан фойдаланилмоқда.
Ушбу технология автоматик тарзда сементация учун махсус қоришмани (раствор) тайёрлайди ҳамда уни скважиналарга юборади. Эътиборли жиҳати, мазкур ускунани масофадан, дунёнинг исталган нуқтасидан туриб бошқариш ва иш фаолиятини реал вақт режимида кузатиш мумкин. Филтрацияга қарши тадбирларни амалга ошириш мақсадида тўғон ва унинг ўқи бўйлаб сементация пардаси ишлари бажарилмоқда.
Сементация ишларини амалга ошириш учун 650 метрдан зиёд узунликдаги туннел очиш ишлари бажарилган.
Зичланган бетон тўғони қурилишида ишлатиладиган босиб зичланган бетонни тайёрлашда қўшма котловандан олиб чиқилган грунтлардан фойдаланилади. Яъни, олиб чиқилган грунтлар қурилиш майдонида ўрнатилган қуввати 500 тонна/соат бўлган бўлган инерт материалларни ишлаб чиқарувчи-сараловчи заводдан турли фракциялардаги қум ва чақиқ тош кўринишида ишлаб чиқарилади. Мазкур инерт материаллар босиб зичланган бетоннинг асосий таркибини ташкил этади.
Шу билан бирга, лойиҳа доирасида Ўзбекистонда илк бор тўғон ювиш галереясида емирилишга чидамли ва мустаҳкамлик даражаси юқори бўлган (М800 маркали) бетон қуйиш ишлари амалга оширилди.
Сув омборидан йиллик қаттиқ оқимни (сувда эриган ва тубда тўпланган чўкиндилар) ювиш жараёнида умумий ҳажми 1 млн. м³ бўлган сув ГЭС биноси ва бетон тўғон ичида жойлашган ювиш галереяси орқали ўтказилади. Бу жараёнда ювиш галереяси иншоотининг контакт юзасига катта гидростатик юклама таъсир қилади.
Асосий ишқаланиш юкламаси ювиш галереясининг туб қисмига ва деворларнинг ўртасигача бўлган қисмига тушади. Ювиш галереясининг бутун узунлиги бўйлаб туб қисми қуйма темир плиталар билан қопланган. Қуйма темир – емирилишга чидамли ва узоқ муддат хизмат қилувчи материал бўлиб, плиталарнинг конструкцияси эскирган қисмларини янгилари билан алмаштириш имконини беради.
Асосий қурилиш-монтаж ишларини сифатли ташкил этиш ва назорат қилиб бориш жаҳоннинг илғор компанияларидан бўлган “МАТЕСТ” (Италия) компанияси томонидан ишлаб чиқарилган ускуналар ёрдамида амалга оширилади.
Эътиборли жиҳати, қурилишда ўрнатилган – қоришмали бетонни ташишга мўлжалланган замонавий ва илғор тасмали конвеер технологиясидан жаҳондаги 5 та давлатдагина фойдаланилган – АҚШ, Канада, Италия, Эрон ҳамда Ўзбекистонда.
Айтиш жоизки, ушбу истиқболли лойиҳада мамлакатимиз тарихида илк бор жаҳон стандартлари асосида тўғон ва ГЭС биноси яхлит иншоот сифатида қурилмоқда.
ГЭС қурилишида маҳаллийлаштириш доирасида Жамият тизимидаги ташкилотлар (завод) томонидан қарийб 90 фоизга яқин зарурий эҳтиёт қисмлар, технологик жиҳозлар етказиб берилмоқда.
Қурилиш даврида лойиҳа объектларига 3 сменада умумий кесимда 1 800 нафар ишчи жалб этилган бўлиб, бу ўртача ҳисобда ишчиларнинг 10 000 га яқин оила аъзоларининг моддий-иқтисодий жиҳатдан барқарорлигига хизмат қилади.
Ушбу лойиҳа якунига етказилиб, фойдаланишга топширилгандан сўнг, 120 ортиқ маҳаллий ёш мутахассислар доимий иш ўринлари билан таъминланади.
Гидроэнергетика соҳасида бошланган изчил ислоҳотлар ҳамда жадал суръатларда олиб борилаётган қурилиш ва бунёдкорлик ишлари аҳоли ва саноат тармоқларининг электр энергиясига бўлган талабини қондиришга хизмат қилади. Масаланинг яна бир муҳим жиҳати шундаки, янги бунёд этилаётган ГЭСлар энергия манбаи бўлиш билан бирга, кўплаб янги иш ўринлари яратилишига ҳам замин яратади.
Таъкидлаш жоизки, Чотқол дарёсида амалга оширилаётган мазкур йирик гидроэнергетик лойиҳа нафақат Тошкент вилояти энергетика тизимида муҳим аҳамият касб этиб, вилоят аҳолисини экологик тоза ва арзон электр энергияси билан таъминлашга хизмат қилиши, шубҳасиз.
Шу билан бирга, Қуйи Чотқол ГЭС бошқа турдаги электр станцияларига нисбатан бир қатор афзалликларга эга:
- ҳар йили 91 283,4 минг м3 табиий газни иқтисод қилади;
- экологик тоза электр энергиясини ишлаб чиқаради, атмосферага зарарли чиқиндилар чиқиши қисқаради;
- ишлаб чиқарилаётган электр энергия таннархи нисбатан паст, яъни иссиқлик электр станциялари томонидан ишлаб чиқариладиган электр энергия нархидан 8-10 баробар арзон бўлади;
- ГЭС ва унинг асбоб-ускуналарини эксплуатация қилишнинг техник муддати нисбатан узоқ, иссиқлик электр станциялардан икки баробар кўпроқ муддатга хизмат қилади;
- қайта тикланувчи, яъни сув энергияси манбаларидан фойдаланилади.
Режага биноан, Қуйи Чотқол ГЭСни жорий йилда Мустақиллик байрами арафасида қуриб битказилиши ҳамда эксплуатацияга топширилиши кутилмоқда.
Реклама ҳуқуқи асосида
Изоҳ (0)