Мамлакатга айрим турдаги пардоз ва гигиеник товарларнинг катта қисмини кам сонли корхоналар импорт қилмоқда. Бу ҳақда Рақобат қўмитаси ўрганиш ўтказилганини хабар қилди.
Қўмита Ўзбекистонда маҳаллий маҳсулотлар билан тўйинмаган айрим пардоз ва гигиеник воситалар бозорларини таҳлил қилган. Ўрганишлар 2023 йилги Миллий статистика ва Божхона қўмиталари маълумотлари асосида ўтказилган.
Қайд этилишича, республикада дезодорант маҳсулотлари ишлаб чиқарувчи учта корхона мавжуд. Мазкур турдаги гигиеник воситаларнинг 91 фоизини улардан биттаси ишлаб чиқарган. 2023 йилги маҳаллий товарлар ҳажми 7,8 млрд сўмни ташкил этган.
Мамлакатда дезодорант импортёрлари сони 115 та. Жами импортнинг 69 фоизи бешта корхона ҳиссасига тўғри келган. Йил давомида ушбу маҳсулотдан 27,1 млн долларлик импорт қилинган.
Дезодорант билан бозорнинг тўйинганлик даражаси бор-йўғи 2,4 фоиз бўлган. Маҳсулот импортининг 36 фоизи Туркиядан, 28 фоизи БААдан амалга оширилган.
Республикада соч учун шампун ишлаб чиқарувчи корхоналар сони 32 та бўлиб, учтасига жами маҳсулотларнинг 49 фоизи тегишли бўлган. Шампун импортчилари эса 245 та. Импортнинг 84 фоизи бешта корхона ҳиссасига тўғри келган.
Ўзбекистонга 43 фоиз шампун Туркиядан, 20 фоизи Россиядан импорт қилинган. Маҳаллий маҳсулот билан бозорнинг тўйинганлик даражаси 36,3 фоизни ташкил этган.
Қўмитанинг маълум қилишича, мамлакатда тиш пастаси ишлаб чиқарувчи тўртта корхона мавжуд. Шундан учтаси маҳсулотнинг 71 фоизини ишлаб чиқаради.
Маҳсулот импортёрлари сони 116 та бўлиб, хориждан 90 фоиз тиш пасталарини бешта корхона импорт қилади. 2023 йилда республикага жами 21,6 млн долларлик тиш пасталари чет элдан олиб келинган.
Тиш пастаси импортининг 67 фоизи Хитойдан амалга оширилган. Мамлакатда бозорнинг маҳаллий маҳсулот билан тўйинганлик кўрсаткичи атиги 2,9 фоиз бўлган.
Қўмита мамлакатда лаб макияжи учун воситалар ишлаб чиқарувчи корхона сони битта эканини қайд этган. Мазкур маҳсулот импортёрлари сони эса 70 та бўлиб, хориждан савдонинг 49 фоиз улуши бешта корхона ҳиссасига тўғри келган.
Лаблар учун макияж воситаларининг 47 фоизи Хитойдан келтирилган. Мазкур бозорнинг маҳаллий маҳсулотлар билан тўйинганлик даражаси 31,4 фоизни ташкил этган.
Ўзбекистонда юзни пардозлаш учун упа (пудра) ишлаб чиқарувчи бешта корхона бор. Шундан иккитаси 97 фоиз упаларни ишлаб чиқаради.
Пудра импортёрлари сони 54 та бўлиб, 86 фоиз импорт бешта корхона измида бўлган. 2023 йилда мамлакатга 1,7 млн долларлик упалар импорт қилинган. Пудраларнинг 48 фоизи Хитойдан харид қилинган. Мазкур турдаги маҳсулот билан бозорнинг тўйинганлик даражаси 13,2 фоизни ташкил этган.
Иқтисодчилар нима дейди?
Мазкур хабарга муносабат билдирар экан, иқтисодчи Отабек Бакиров “Ўзбекистонда тиш пастаси-ю, шампунгача импорт монополлаштирилган”, деб ёзди.
“Ўзбекистон бозори нафақат маҳаллий товарлар ва хизматлар, балки импорт каналлари ҳам ўзаро бўлишиб, тор доирада тақсимланиб олинган уникал макон ҳисобланади. Узоққа эмас, ҳатто Қирғизистон ва Қозоғистонга чиққанда айни бир тиш пастаси ёки шампун Ўзбекистондагидан анча арзон эканига кўп марта гувоҳ бўлган бўлсангиз керак. Бунинг сабаби яна ўзбекистонликларни талаётган, еб тўймас монополияларда. Рақобат қўмитаси бозордаги оғир реалликни очиб ташлаш бўйича навбатдаги рационал ишга қўл уриб, айрим товарлар импортида концентрацияси даражасини ўрганган.
Масалан, тиш пастаси импортининг 90 фоизи бешта импортчи ҳиссасига тўғри келади. Агар антимонополия бу корхоналарнинг иқтисодий ва ҳуқуқий афиллангани ҳолатини ўрганганида, янаям даҳшатли манзарага дуч келган бўларди. Яъни де факто тиш пастаси импортини бир яримта ёки иккита контора назорат қилади. Худди шунақа шампун импортида импорт каналларининг 84 фоизини, пардозлаш маҳсулотлари импортчининг 86 фоизини бешта импортчи ўз қўлига олган (бу ердаям икки яримта импортчи бор ўзи).
Тарқатувчиларга кўра, айрим импортчиларнинг улуши 50 фоиздан катта. Рақобат қўмитаси мазкур импортчиларни янада чуқурроқ ўрганиб, бошланган иродали ҳаракатларни охирига етказиши, уларнинг устувор мавқега эга, яъни монополист деб топиши керак”, дея қайд этган мутахассис.
Иқтисодчи Беҳзод Ҳошимов эса Отабек Бакировнинг фикрларига қўшилмаслигини билдирди. Унинг фикрича, Рақобат қўмитаси тармоқлар иқтисодиётини тушуниши керак. Қўмита эълон қилган инфографикани кўриб, билмаган одам мавжуд тармоқ ҳақида хато фикрга бориши мумкин.
“Масалан, юқори концентрация демак бу бозорда рақобат чекланяпти деган хато хулоса қилиши мумкин. Муаммо шундаки, концентрация даражаси — истеъмолчи ва бозор нуқтайи назаридан — аҳамиятсиз рақам. Яна бир муаммо шундаки, товарларни бир бозорни ичида бирлаштириш қийин. Биринчи масала ҳақида — концентрация яхши рақобат ва тўғри вертикал интеграция натижасида юқори самарадорликка эга корхоналар томонидан бўлиши мумкин.
Дейлик, интернетдаги қидирув бозорида Google мутлақ етакчи, ёки электрон почта бозорида атиги икки корхона, Microsoft ва Google бозорни 80-90 фоиз улушига эга. Бу муаммоми? Албатта йўқ. Улар яхши корхона бўлгани учун, истеъмолчиларга ёққани учун юқори концентрацияга эга”, дея фикр билдирган профессор.
Беҳзод Ҳошимов мавзуни таҳлил қиларкан, лаблар макияжи учун воситалар мисолида ҳар хил бозор нима эканини тушунтиришга уринди.
“Иккита расм — иккисида бир қарашда бир хил товар — рақобат қўмитасини атамаси бўйича “лаблар макияжи учун восита”. Бири 145 фунт, иккинчиси 2,5 фунт. Фарқи сал кам 60 баробар. Шу икки ишлаб чиқарувчи ва сотувчи учун — бу товарлар умуман бир хил эмас, яқин ҳам эмас. Буларни истеъмол қиладиганлар учун ҳам булар умуман кесишмайдиган товарлар.
Лекин ҳукуматлар томонидан бирлаштириладиган “товар тури” категориясида ваҳоланки битта. Концентрация ҳисоблашда бу икки турдаги товарни бир деб ҳисоблаб олмаймиз — чунки булар бозор ёки иқтисодий тармоқ атамасида тамоман ҳар хил бозорлардаги товарлар. Худди шундай кўпгина товар турларида — асл концентрация айтилганидан анча юқори бўлиши мумкин, чунки бозорлар сегментлашган”, деб ёзди у Telegram каналида
Аввалроқ Ўзбекистонга енгил автомобиллар импорти кескин қисқаргани, бунга яратилган сунъий тўсиқлар сабаб бўлиши мумкинлиги маълум қилинганди.
Изоҳ (0)