Ўзбекистонда газ қазиб олиш кўпайиш ўрнига, яна қисқарди

Ўтган йили газ қазиб олиш ҳажми 2,1 млрд метр кубга камайди. Тасаввур қилинса, бу ҳажм бир нечта вилоят аҳолиси ва ташкилотлари маиший эҳтиёжини қондира оларди. Масалан, 2023 йилда Тошкент шаҳри ва вилоятидан ташқари ҳудудлар (ҳар бири) йиллик эҳтиёжи 2 млрд метр кубдан сезиларли кам бўлган. Жумладан, республика миқёсида аҳолиси энг кўп Самарқанд вилоятига 1,6 млрд метр куб газ берилган.

Охирги икки йилда Ўзбекистонда қазиб олинаётган газ ҳажми сезиларли қисқариш трендига ўтган. Бу ҳатто ички эҳтиёжни қондиришга етмайдиган даражада кам. Статистика агентлиги маълумотига кўра, 2024 йилда мамлакатда газ қазиб олиш ҳажми кескин қисқариб, 44,6 млрд метр кубни ташкил этган. 2023 йилдаги ҳажм қазилган ҳажм 46,7 млрд метр куб эди. Бунда ўтган йилдаги қисқариш 2,1 млрд метр куб (4,5 фоиз) бўлган.

Газ қазишда қайд этилган мазкур қисқаришни вилоятлар аҳолиси ва корхоналар истеъмолига қараб таққослаш мумкин. Жумладан, 2023 йилда Ўзбекистонда умумий табиий газ истеъмоли ҳажми 47,5 млрд куб метрни ташкил этган. Шундан мамлакатдаги истеъмолчиларга техник ва коммунал-маиший эҳтиёжлари учун 20,4 млрд куб метр табиий газ берилган. Ҳудудларга қуйидаги ҳажмларда газ етказилган:

• Қорақалпоғистон Республикаси —1 млрд 368 млн куб метр;
• Андижон вилояти —1 млрд 88 млн куб метр;
• Бухоро вилояти — 1 млрд 301 млн куб метр;
• Жиззах вилояти — 830 млн куб метр;
• Қашқадарё вилояти — 766,3 млн куб метр;
• Навоий вилояти — 669,4 млн куб метр;
• Наманган вилояти — 1 млрд 134 млн куб метр;
• Самарқанд вилояти — 1 млрд 577 млн куб метр;
• Сурхондарё вилояти — 676,6 млн куб метр;
• Сирдарё вилояти — 501,9 млн куб метр;
• Тошкент вилояти — 3 млрд 522 млн куб метр;
• Фарғона вилояти — 1 млрд 937 млн куб метр;
• Хоразм вилояти — 1 млрд 244 млн куб метр;
• Тошкент шаҳри — 3 млрд 757 млн куб метр.

Республикада газ қазиб олиш ҳажми ҳар йили турли рақамларда қайд этиб келинмоқда. Статагентлик тақдим этган фактларга қараганда, 2010–2022 йиллардаги газ қазиб олиш кўрсаткичлари қуйидагича бўлган:

• 2010 йилда 65,9 млрд метр куб;
• 2011 йилда 63 млрд метр куб;
• 2012 йилда 61,5 млрд метр куб;
• 2013 йилда 58,3 млрд метр куб;
• 2014 йилда 54,1 млрд метр куб;
• 2015 йилда 54,6 млрд метр куб;
• 2016 йилда 56,1 млрд метр куб;
• 2017 йилда 56,6 млрд метр куб;
• 2018 йилда 61,6 млрд метр куб;
• 2019 йилда 56 млрд метр куб;
• 2020 йилда 49,8 млрд метр куб;
• 2021 йилда 53,8 млрд метр куб;
• 2022 йилда 51,7 млрд метр куб.

2022 йил 28 январь куни “2022–2026 йилларга мўлжалланган Янги Ўзбекистоннинг тараққиёт стратегияси тўғрисида” президент фармони қабул қилинган. Ҳужжатда республика бўйича табиий газ қазиб чиқариш ҳажмини 2022 йилда 56,3 млрд метр куб метргача, яъни 2019 йилдаги даражагача ошириш вазифаси қўйилган. Бироқ ўша йили мамлакатда 2021 йилдагидан 2,1 млрд метр куб кам — 51,7 млрд метр куб газ ишлаб чиқарилган. Фармонда белгилаб қўйилган газ қазиб олишни кўпайтириш вазифаси 2023 йилда ҳам, 2024 йилда ҳам бажарилмаган. Қайтанги, 2023 йилдан газ қазиб олиш ҳажми кескин пастга “шўнғиб” бормоқда. 

2023 йилда “Ўзбекистон — 2030” стратегияси тўғрисида” президент фармони имзоланди. Мазкур ҳужжатда марралар янада катта олингани кўринади. Яъни 2030 йилгача эришиладиган мақсадлар қаторида табиий газ қазиб олиш ҳажмини 62 миллиард метр кубга етказиш кўрсатилган. Аммо ҳали 2022 йилдаги кўрсаткичларга эришиш ҳам савол остида қолмоқда. Чунки ўтган 2024 йилда охирги 15 йилдаги энг кам газ қазиб олинди. 

Жорий йилда ҳам газ қазиш кўрсаткичлари пасайиш эҳтимоли юқори. Чунки мамлакатдаги энг йирик газ ишлаб чиқарувчи “Ўзбекнефтгаз” АЖ прогнозларини кескин пасайтирган. Жумладан, компания 2025 йилда 26,5 млрд метр куб газ қазиб олинишини маълум қилган. Икки йил илгари эса бу прогноз 34,1 млрд метр куб эди. Аслида прогнозлар 7,5 млрд метр кубга камайиши жуда катта рақам.  

“Ўзбекнефтгаз” қидирув, қазиш, бурғулаш учун ажратилаётган триллионлаб маблағларга қарамай, газ қазиб олишни узлуксиз қисқартириб келмоқда. Масалан, компания масъуллари 2023 йилда 32,2 млрд метр куб газ қазиб олиш режалаштирилганини айтган. Аслида, дастлабки прогнозлар 34,1 млрд метр куб бўлиб, газ қазиш ҳажми камайиб бораётгани сабаб 32,2 млрд метр кубга пасайтирилган. Ўтган йилги давлат дастурида белгиланишича, “Ўзбекнефтгаз” 2024 йилда 29,3 млрд куб метр газ ишлаб чиқаришни режалаштирган. Амалда бу режалар бажарилганми, йўқ, номаълум.

Гарчи қазиб олиш ҳажмлари камайиб бораётган бўлса-да, газ экспорти тўхтатилмаяпти. Хусусан, ўтган йили Ўзбекистон 2023 йилдагидан (529 млн доллар) 18,4 фоизга кўпроқ — 627,6 млн долларлик табиий газ экспорт қилган.

Шу билан бирга, 2024 йилда газ импорти рекорди янгиланган. Яъни йил давомида мамлакатга қарийб 1 млрд 679 млн долларлик газ импорт қилинган. 2023 йилги импорт кўрсаткичи 695 млн долларни ташкил этган.