O‘tgan yili gaz qazib olish hajmi 2,1 mlrd metr kubga kamaydi. Tasavvur qilinsa, bu hajm bir nechta viloyat aholisi va tashkilotlari maishiy ehtiyojini qondira olardi. Masalan, 2023-yilda Toshkent shahri va viloyatidan tashqari hududlar (har biri) yillik ehtiyoji 2 mlrd metr kubdan sezilarli kam bo‘lgan. Jumladan, respublika miqyosida aholisi eng ko‘p Samarqand viloyatiga 1,6 mlrd metr kub gaz berilgan.
Oxirgi ikki yilda O‘zbekistonda qazib olinayotgan gaz hajmi sezilarli qisqarish trendiga o‘tgan. Bu hatto ichki ehtiyojni qondirishga yetmaydigan darajada kam. Statistika agentligi maʼlumotiga ko‘ra, 2024-yilda mamlakatda gaz qazib olish hajmi keskin qisqarib, 44,6 mlrd metr kubni tashkil etgan. 2023-yildagi hajm qazilgan hajm 46,7 mlrd metr kub edi. Bunda o‘tgan yildagi qisqarish 2,1 mlrd metr kub (4,5 foiz) bo‘lgan.
--sF8KuIP.jpg)
Gaz qazishda qayd etilgan mazkur qisqarishni viloyatlar aholisi va korxonalar isteʼmoliga qarab taqqoslash mumkin. Jumladan, 2023-yilda O‘zbekistonda umumiy tabiiy gaz isteʼmoli hajmi 47,5 mlrd kub metrni tashkil etgan. Shundan mamlakatdagi isteʼmolchilarga texnik va kommunal-maishiy ehtiyojlari uchun 20,4 mlrd kub metr tabiiy gaz berilgan. Hududlarga quyidagi hajmlarda gaz yetkazilgan:
- Qoraqalpog‘iston Respublikasi —1 mlrd 368 mln kub metr;
- Andijon viloyati —1 mlrd 88 mln kub metr;
- Buxoro viloyati — 1 mlrd 301 mln kub metr;
- Jizzax viloyati — 830 mln kub metr;
- Qashqadaryo viloyati — 766,3 mln kub metr;
- Navoiy viloyati — 669,4 mln kub metr;
- Namangan viloyati — 1 mlrd 134 mln kub metr;
- Samarqand viloyati — 1 mlrd 577 mln kub metr;
- Surxondaryo viloyati — 676,6 mln kub metr;
- Sirdaryo viloyati — 501,9 mln kub metr;
- Toshkent viloyati — 3 mlrd 522 mln kub metr;
- Farg‘ona viloyati — 1 mlrd 937 mln kub metr;
- Xorazm viloyati — 1 mlrd 244 mln kub metr;
- Toshkent shahri — 3 mlrd 757 mln kub metr.
Respublikada gaz qazib olish hajmi har yili turli raqamlarda qayd etib kelinmoqda. Statagentlik taqdim etgan faktlarga qaraganda, 2010–2022-yillardagi gaz qazib olish ko‘rsatkichlari quyidagicha bo‘lgan:
- 2010-yilda 65,9 mlrd metr kub;
- 2011-yilda 63 mlrd metr kub;
- 2012-yilda 61,5 mlrd metr kub;
- 2013-yilda 58,3 mlrd metr kub;
- 2014-yilda 54,1 mlrd metr kub;
- 2015-yilda 54,6 mlrd metr kub;
- 2016-yilda 56,1 mlrd metr kub;
- 2017-yilda 56,6 mlrd metr kub;
- 2018-yilda 61,6 mlrd metr kub;
- 2019-yilda 56 mlrd metr kub;
- 2020-yilda 49,8 mlrd metr kub;
- 2021-yilda 53,8 mlrd metr kub;
- 2022-yilda 51,7 mlrd metr kub.
2022-yil 28-yanvar kuni “2022–2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida” prezident farmoni qabul qilingan. Hujjatda respublika bo‘yicha tabiiy gaz qazib chiqarish hajmini 2022-yilda 56,3 mlrd metr kub metrgacha, ya’ni 2019-yildagi darajagacha oshirish vazifasi qo‘yilgan. Biroq o‘sha yili mamlakatda 2021-yildagidan 2,1 mlrd metr kub kam — 51,7 mlrd metr kub gaz ishlab chiqarilgan. Farmonda belgilab qo‘yilgan gaz qazib olishni ko‘paytirish vazifasi 2023-yilda ham, 2024-yilda ham bajarilmagan. Qaytangi, 2023-yildan gaz qazib olish hajmi keskin pastga “sho‘ng‘ib” bormoqda.
2023-yilda “O‘zbekiston — 2030” strategiyasi to‘g‘risida” prezident farmoni imzolandi. Mazkur hujjatda marralar yanada katta olingani ko‘rinadi. Yaʼni 2030-yilgacha erishiladigan maqsadlar qatorida tabiiy gaz qazib olish hajmini 62 milliard metr kubga yetkazish ko‘rsatilgan. Ammo hali 2022-yildagi ko‘rsatkichlarga erishish ham savol ostida qolmoqda. Chunki o‘tgan 2024-yilda oxirgi 15 yildagi eng kam gaz qazib olindi.
Joriy yilda ham gaz qazish ko‘rsatkichlari pasayish ehtimoli yuqori. Chunki mamlakatdagi eng yirik gaz ishlab chiqaruvchi “O‘zbekneftgaz” AJ prognozlarini keskin pasaytirgan. Jumladan, kompaniya 2025-yilda 26,5 mlrd metr kub gaz qazib olinishini maʼlum qilgan. Ikki yil ilgari esa bu prognoz 34,1 mlrd metr kub edi. Aslida prognozlar 7,5 mlrd metr kubga kamayishi juda katta raqam.
“O‘zbekneftgaz” qidiruv, qazish, burg‘ulash uchun ajratilayotgan trillionlab mablag‘larga qaramay, gaz qazib olishni uzluksiz qisqartirib kelmoqda. Masalan, kompaniya masʼullari 2023-yilda 32,2 mlrd metr kub gaz qazib olish rejalashtirilganini aytgan. Aslida, dastlabki prognozlar 34,1 mlrd metr kub bo‘lib, gaz qazish hajmi kamayib borayotgani sabab 32,2 mlrd metr kubga pasaytirilgan. O‘tgan yilgi davlat dasturida belgilanishicha, “O‘zbekneftgaz” 2024-yilda 29,3 mlrd kub metr gaz ishlab chiqarishni rejalashtirgan. Amalda bu rejalar bajarilganmi, yo‘q, nomaʼlum.
Garchi qazib olish hajmlari kamayib borayotgan bo‘lsa-da, gaz eksporti to‘xtatilmayapti. Xususan, o‘tgan yili O‘zbekiston 2023-yildagidan (529 mln dollar) 18,4 foizga ko‘proq — 627,6 mln dollarlik tabiiy gaz eksport qilgan.
Shu bilan birg, 2024-yilda gaz importi rekordi yangilangan. Yaʼni yil davomida mamlakatga qariyb 1 mlrd 679 mln dollarlik gaz import qilingan. 2023-yilgi import ko‘rsatkichi 695 mln dollarni tashkil etgan.
Izoh (0)