Президент фармони билан Ўзбекистонда 2024 йил 1 сентябрдан пенсия ва нафақалар миқдори 15 фоиз оширилади. 1 октябрдан давлат ташкилотлари ходимлари, хусусан, педагоглар (олий таълимдан ташқари) ва шифокорлар иш ҳақи 15 фоиз, бошқа ходимлар ойлиги 10 фоиз кўтарилади. Хўш, ойликлар оширилиши давлат бюджетидан қанча маблағ талаб қилади? “Дарё” мухбири Иқтисодиёт ва молия вазирлиги департамент директори ўринбосари Шоҳрух Ишонқулов ҳамда Пенсия жамғармаси бўлим бошлиғи Даврон Позилов билан шу ҳақда суҳбатлашди.
— Жорий йил иш ҳақи, пенсия ва нафақалар оширилиши учун давлат бюджетидан қанча маблағ ажратилади?
Шоҳрух Ишонқуловнинг айтишича, ҳозирда бюджет ташкилотларида жами 1 миллион 880 минг нафардан ортиқ ходим ишламоқда.
“Давлат ташкилотлари ходимларининг 2024 йилдаги жами иш ҳақи харажатлари 129 триллион сўм атрофида бўлиши режалаштирилган. Октябрь ойидан иш ҳақи, пенсия ва нафақалар миқдори оширилишига бюджетдан жами 7,6 триллион сўм ажратилади. Шундан 4 триллион сўми иш ҳақига, қолган 3,6 триллион сўми пенсия ва нафақаларга қўшилади”, деди вазирлик вакили.
Суҳбатда Даврон Позилов бу йил пенсияларга қанча пул ажратилиши ҳақида маълумот берди.
“2024 йилда Пенсия жамғармасига 63 триллион сўм маблағ ажратилиши белгиланган. Январь–август ойларида жами пенсия тўловларига 40,2 триллион сўм йўналтирилди. Сентябрдан пенсиялар миқдори 15 фоизга оширилиши ҳисобига яна қўшимча 2,9 триллион сўм ажратилади. Мазкур маблағ қолган 23 триллион сўмга қўшилиб, йил охиригача тўлаб борилади”, деди жамғарма вакили.
— Ўқитувчи ва шифокорлар иш ҳақи 15 фоизга, яъни бошқа бюджет ташкилотлари ходимлариникидан 5 фоиз кўпроқ ошмоқда. Бироқ уларнинг ўртача ойлиги мамлакатдаги ўртача ойлик иш ҳақи миқдоридан (5 миллион 92 минг сўм) пастлигича қоляпти. Мазкур соҳалар вакиллари иш ҳақининг 15 фоизга оширилиши етарлими?
Шоҳрух Ишонқулов республикада ўқитувчилар сони (олий таълимдагидан ташқари) 820 минг нафарга яқин эканини, тиббиёт ходимлари эса 464 минг нафарлигини маълум қилди.
“Иш ҳақи 15 фоизга оширилиши бюджет ташкилотларида ишловчи 1 миллион 284 минг нафар ўқитувчи ва шифокорлар ойлигига таъсир қилади. Биз уларнинг ўртача тоифа ва лавозимда ишлаётганлари ойлигини таҳлил қилдик. 2023 йил ноябрда чиққан президент фармони билан иш ҳақи 7 фоизга оширилган. Ўша пайтда умумтаълим мактабининг 2-тоифали ўқитувчиси ўртача 3 миллион 961 минг сўм ойлик олган. Иш ҳақи кузда 15 фоизга ошса, бу миқдор 4 миллион 555 минг сўмга чиқади.
Тиббиёт ходимларида ҳам худди шу каби ўртача шифокор ойлиги таҳлил қилинди. 2-тоифали умумий амалиёт шифокори ўтган йили ноябрда оширилган иш ҳақи бўйича оладиган ойлиги 6,6 миллион сўм. Кузда ойликлар оширилиши орқали мазкур тоифадаги шифокорлар иш ҳақи 7,6 миллион сўмга кўтарилади.
Албатта, ўртачадан ҳам кам ойлик оладиган тиббиёт ва педагог ходимлар бор. Уларнинг иш ҳақини ўртачага яқинлаштириш ва ундан юқорига кўтариш мақсадида ойликлари 15 фоизга оширилиб, қўшимча эътибор берилди”, деди вазирлик масъули.
Шу билан бирга, Шоҳрух Ишонқулов 1-тоифали умумий амалиёт шифокорининг энг юқори ойлик иш ҳақи (қўшимча рағбатлантирувчи маблағлар билан) 10,2 миллион сўм эканини айтди. Октябрда ойликлар оширилса, бу миқдор 11 миллион 767 минг сўмга етишини таъкидлади.
“Мазкур тоифадаги шифокор ойлиги қўшимча рағбатлантирувчи маблағларсиз 6,4 миллион сўмдан 7,4 миллион сўмга ошади”, деди мутахассис.
Вазирлик масъулига кўра, мактабда ишлаётган 1-тоифали ўқитувчи ойлиги (барча қўшимча рағбатлантирувчи маблағлар билан) 10 миллион сўмдан ошади. Иш ҳақи 15 фоизга оширилиши натижасида бу миқдор 11,6 миллион сўмга чиқади.
“Албатта, барча 1-тоифали педагоглар қўшимча рағбатлантирувчи маблағлар олмайди. Чунки ҳамма ҳам халқаро даражадаги сертификати эга эмас ёки олис ҳудудда ишламайди. Бир ставка тўлиқ ишлаётган, қўшимчаларсиз ойлик олаётган 1-тоифали ўқитувчилар иш ҳақи амалда 5,9 миллион сўм. Октябрдан бу миқдор 6,7 миллион сўмдан ортади”, дея таъкидлади вазирлик ходими.
— Ҳозир мамлакатда неча нафар пенсионер бор? Пенсиялар миқдори 15 фоизга ошиши улар ҳаёт даражасига қандай таъсир қилади?
Даврон Позилов фармон қабул қилинишидан мақсад аҳоли даромадлари ва турмуш даражасини оширишга қаратилганини таъкидлади.
“Пенсиялар 15 фоизга оширилиши республикадаги 4 миллион 35 минг нафар пенсионер пенсияси оширилишига таъсир қилади. Масалан, ёшга доир энг кам пенсия миқдори амалда 800 минг сўм бўлса, фармон билан 920 минг сўмга етказилади. Шу билан бирга, пенсияни ҳисоблаш базавий миқдори ҳам 372 минг сўмдан 428 минг сўмга оширилди. Бу дегани эндиликда 428 минг сўмнинг 12 бараваридан келиб чиқиб пенсия ҳисоб-китоб қилинади. Бунда фуқаронинг ўртача 5 миллион 200 минг сўмга яқин иш ҳақи пенсияни ҳисоблашда инобатга олинади. Бу ҳам фуқаролар пенсиясини янада юқори ҳисобланишига имконият яратади. Ҳозирда 2 миллион 200 минг нафар фуқаро ёшга доир энг кам пенсия миқдоридан юқори миқдорда пенсия олади.
1941–1945 йилларда урушда қатнашган ва бошқа баъзи фуқароларга уй-жой коммунал хизматлари ҳақи учун бюджет ҳисобидан компенсация тўловлари тўланади. Бу тўловлар пенсияни ҳисоблаш базавий миқдорининг 45 фоизига тенг, яъни 167 минг 400 сўм. Базавий миқдор ошгани ҳисобига мазкур тўлов қиймати сентябрдан 192 600 сўмга етади. Компенсациянинг яна бир тури 186 минг сўмдан 214 минг сўмга ошириладиган бўлди”, деди жамғарма ходими.
— Ижтимоий тармоқларда қонунда 2024 йил учун иш ҳақи, пенсия ва нафақалар оширилишига 9,5 триллион сўм ажратилиши белгиланган бўлса-да, ундан кам маблағ берилаётгани ҳақида фикр билдирилди. Ёз фасли тугамасидан газ олди-сотдиси ўртасидаги зарарни қоплаш учун бюджетдан бир йилга ажратилиши кўрсатилган 9,5 триллион сўмлик субсидия ишлатиб бўлинди. Фаоллар томонидан иш ҳақи, пенсия ёки нафақалар миқдори камроқ оширилишига газга субсидия яна қўшилиши мумкинлиги таъсир қилган бўлиши мумкин, деган савол берилган. Ҳолатга изоҳ берсангиз?
Шоҳрух Ишонқулов иш ҳақи, пенсия ва нафақалар қонунда белгиланган миқдорда оширилганини айтди.
“2024 йил учун давлат бюджети тўғрисидаги қонунда алоҳида қаторда иш ҳақи, пенсия, нафақалар ва айрим турдаги хизматлар тарифларининг оширилиши учун 9,5 триллион сўм маблағ ажратиш режалаштирилган. Бу харажатлар газ олди-сотдисидаги харажатлардан мутлақо бошқа йўналишда. Қонунда 9,5 триллион сўмдан 7,6 триллион сўми иш ҳақи, пенсия ва нафақалар миқдорини оширишга, қолган 2 триллион сўмга яқини иссиқлик таъминоти корхоналаримизга зарарни қоплашга йўналтирилиши белгиланган.
Табиий газ тарифлари оширилиши газ ёқиб, сув қайнатадиган иссиқлик таъминоти корхоналари харажатининг таннархини оширади. Аҳолига иссиқликни етказиш хизмати учун белгиланган нарх корхона харажатларига нисбатан анча паст. Шуни ҳисобга олиб, йил бошида мана шу йўналишга ҳам маблағлар режалаштириб кетилган. Демак, 2 триллион сўмга яқин маблағ иссиқлик таъминоти корхоналари зарарини қоплашга йўналтирилади”, деди мутахассис.
Ўзбекистонда табиий газ ишлаб чиқарилган қийматидан паст нархда сотилиши ҳисобига кўрилган зарар давлат бюджетидан қопланади. Шоҳрух Ишонқуловнинг таъкидлашича, газ учун субсидия йил бошида белгиланган миқдордан оширилмайди.
“Газ субсидияси учун ярим йилда бир йилга белгиланган миқдор, яъни 9,5 триллион сўм ажратиб бўлинди. Бу миқдор йил охиригача яна ошиб борадими, деган хавотирлар ўринсиз. Сабаби газ таъминоти корхонаси зарарларини қоплаш учун режалаштирган 9,5 триллион сўм олдиндан ўтказиб берилди. Яъни корхона йиллик талаби олдиндан молиялаштирилди. Бунинг асосий сабаби аҳоли, саноат, корхоналарга етказиб бериладиган газ узилишларини олдини олишдан иборат.
Газ таъминоти корхонамиз газни сотиб олиш ва сотиш билан шуғулланадиган бўлса, аҳоли ва ташкилотлардан унга газ тўловларидан қайтадиган пул кечикиши мумкин. Оқибатда уларнинг молиявий оқимларида узилишлар бўлиши мумкин. Бу газ сотиб олишга бевосита таъсир қилади. Шунинг олдини олиш учун субсидия маблағлари олдиндан ўтказиб берилди. Май ойида чиққан тарифларнинг ошиши билан бу корхонанинг зарари камайиши инобатга олинган. Йил охиригача газ тарифи ошгани ҳисобига ўз харажатларини тўлиқ қоплайди. Қисқа қилиб айтганда, корхонага газ олди-сотдиси ўртасидаги салбий фарқни қоплаш учун яна қўшимча субсидия ажратмаймиз. Йиллик белгиланган субсидия ажратиб бўлинди”, дея ҳолатни изоҳлади вазирлик масъули.
— Давлат ташкилотларида иш ҳақи оширилиши хусусий корхоналарга ҳам қандайдир сигнал берадими?
Шоҳрух Ишонқулов президент фармонида бу масалага доир алоҳида банд борлигини эслатди.
“Хусусий секторда ишловчи ташкилот ходимлари ойликлари қанақа ўзгариши керак? Улар бунга амал қилиши керакми, йўқми? Фармонни асос қилиб олишга мажбурми, деган савол доим кўтарилади. Сизлар фақат бюджет ташкилотлари ойликларини айтяпсизлар, бошқаларники ҳақида гапирмаяпсиз дейишлари мумкин. Фармондаги бандга кўра, хусусий секторда иш берувчиларга ходимлар иш ҳақи миқдорини меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдорига мувофиқ ошириш тавсия этилган. Яъни бюджет ходимлари иш ҳақи неча фоизга оширилса, хусусий секторга ҳам худди шундай миқдорда ойликларни ошириш тавсия қилинган”, деди у.
— Фармон билан меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдори ва базавий ҳисоблаш миқдори (БҲМ) ҳам оширилди. Бу қайси тўловларга таъсир қилади?
Шоҳрух Ишонқулов БҲМ бир қатор тўловлар миқдорига боғланганини тушунтирди.
“Давлат бюджетининг айрим харажатлари БҲМга боғланган. Яъни БҲМ оширилиши бюджетга қўшимча 250 миллиард сўм атрофидаги харажатларни юзага келтиради. Шундан энг катта қисми, яъни 80-90 фоизи етим болаларни таълим жараёнидаги кунлик харажатларини қоплашга йўналтирилади. БҲМ оширилиши уларнинг ҳам кунлик харажати амалдаги нарх-наво ёки инфляция даражасидан тушиб кетмаслигини олдини олишга ёрдам беради. БҲМнинг жарималар, мажбурий тўловлар ёки айрим турдаги тўловларга боғлиқлиги ҳам бор”, дейди директор ўринбосари.
Даврон Позиловнинг қўшимча қилишича, пенсиядан ташқари фуқароларни ижтимоий ҳимоясини мустаҳкамлаш мақсадида қўшимча тўловлар ҳам жорий қилинган. Бу тўловларнинг айримлари БҲМга боғланган.
“Фуқаролар учун республика олдида алоҳида хизматлари учун бериладиган “Ўзбекистонда хизмат кўрсатган қурувчи”, “Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими”, “Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист”, “Ўзбекистон халқ артисти” ва бошқа унвонлар бор. Мазкур унвонлар учун тўловлар миқдори ҳам БҲМга боғланган”, деди у.
Шоҳрух Ишонқулов меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдори асосан бюджет ташкилотларида ишловчи ходимлар иш ҳақини ҳисоблаш учун база қилиб олинган қиймат эканини айтди.
“Ходимга лавозимидан келиб чиқиб ойлик тўлашда қўшимча рағбатлантириш ва бошқа ҳисоб-китоблар шу қиймат орқали амалга оширилади. Жараён бошланиши Меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдори. Қолгани унинг фоизлари билан боғланган.
Олдин юритилган энг кам иш ҳақи атамаси бўларди. У пенсия учун ҳам, жарима тўловлари ва иш ҳақи учун ҳам битта қийматда эди. Бир марта иш ҳақининг оширилиши жарималарни ҳам тенг баравар оширилишига олиб келарди. Бу эътирозларга сабаб бўларди. Ёки фуқароларни рағбатлантириш учун пенсия миқдорларини қўшимча оширмоқчи бўлсак, бу иш ҳақига ҳам, жарималарга ҳам таъсир қиларди. Шундай ҳолатларнинг олдини олиш мақсадида меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдори, базавий ҳисоблаш миқдори ва пенсияни ҳисоблашнинг базавий миқдори алоҳида ажратилган”, деди мутахассис.
Исломбек Умаралиев суҳбатлашди
Изоҳ (0)