• Профилга Кириш
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12831.81
    • RUB163.75
    • EUR14606.45
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +35°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Дунё

    Рассом, ихтирочи ёки иқтидорли уддабурон — машҳур алифбо муаллифи Сэмюэл Морзе аслида ким эди?

    XXI асрнинг учинчи ўн йиллиги давом этаётган ҳозирги даврда телеграф кўпчиликка эскилик сарқитидек туюлиши, Сэмюэл Морзе исми эса ёшларда бирор тасаввур уйғотмаслиги мумкин. Аммо бир неча ўн йиллар олдин код орқали сигналлар юборадиган радист образи разведчиклар ҳақидаги фильмларнинг ажралмас қисми эди, Морзе алифбосини эса ҳатто биринчи синф ўқувчилари ҳам биларди.

    Сэмюэл Морзе
    Фото: Wikipedia

    Морзе — телеграф ихтирочиси бўлиб, унинг ёрдамида дунёда маълумот узатиш тезлиги бир неча баробарга ошган. Бутун сайёра бўйлаб тарқалган хабарлар инсониятга алоқадор барча соҳаларга кириб борди.

    Бироқ кўпчиликни ҳамон Морзе ростдан ҳам мазкур ихтирони биринчи бўлиб амалга оширганми, деган савол қийнаб келади. Қуйида шу каби фаразларнинг айримлари ҳақида ҳикоя қиламиз.

    Сэмюэл Финли Бриз Морзе 1791 йил 27 апрель куни Чарльзтаунда ўзига тўқ оилада дунёга келади. Унинг отаси роҳиб бўлса-да, илм-фанга жуда қизиқарди. Ота-она ўз фарзанди келажакда мартабали инсон бўлишини хоҳларди, аммо Сэмюэл болалигидан рассомчиликка қизиқади. Унинг 14 ёшида чизган оилавий сурати профессионал рассомлар томонидан юқори баҳоланган.

    Бироқ ота фарзандининг қизиқишларини унча хушламас эди. У расм чизиш аёлларга хос деб ҳисоблар ва Сэмюэл Йел коллежини тамомлашини талаб қиларди. Болакай отасининг хоҳишига қарши бормайди, аммо бўш вақтида расм чизишни ҳам давом эттираверади.

    Коллежни тамомлаганидан сўнг Морзе клерк (ёзув-чизув ишларини олиб борадиган кичик хизматчи) лавозимида иш бошлайди. 1811 йилда у рассомчилик билан шуғулланиш мақсадида Европага кетиш учун оиласини кўндиради. Британияда ёш америкаликнинг иқтидори муносиб баҳоланади. Лондондаги ўқиш якунида Морзе “Ўлаёган Геркулес” картинаси учун Санъат академияси олтин медалини қўлга киритади.

    Морзе қурилмаси чизмаси
    Фото: Wikimedia Commons

    Катта умидлар билан АҚШга қайтган Сэмюэлни ўғир кунлар кутиб турарди: европаликлар орасида оммалашган классик сюжетлар америкаликларда қизиқиш уйғотмасди. Натижада Морзе портретлар чизишга ўтиб кетади ва ўз даври учун катта бўлган 3 минг доллар миқдорида маблағ тўплайди. Ўзини эплай олишига ишонч ҳосил қилган рассом суюклисига уйланади.

    Нью Йоркда қўним топган Морзе Миллий рассомчилик академияси асосчиси ва президентига айланади. Аммо қулоқни қоматга келтирадиган даражада эшитиладиган лавозим билан оилани боқиб бўлмасди ва у яна АҚШ шаҳарлари бўйлаб сафарга чиқиб, портретлар чизишга киришади.

    Бу вақтда Морзе қийинчиликка дуч келади: суюкли рафиқаси вафот этади ва у уч фарзанди билан ёлғиз қолади. Уларни катта қилишда Сэмюэлга қариндошлари ёрдам берар, рассомнинг ўзи эса Эски дунё рассомчилик мактабини ўрганиш учун Европага қатнарди.

    Қанча баландда ўтирсам, шунча узоқни кўраман

    Морзе Миллий рассомчилик академияси ва ўз ижодини ривожлантиришга кўп вақт сарфлайди. У ҳаёти бутунлай ўзгариб кетиши мумкинлиги ҳақида ўйлаб ҳам кўрмасди. Сигнал ва маълумотларни узатиш ғояси қадимдан мавжуд бўлган: қуёш нурини акслантириш, гулханларни ёққан ҳолда тутун ҳосил қилиш, почтачи кабутарлар ва ҳоказо.

    XVIII аср охирларига келиб оптик телеграф деб аталувчи қурилмалар пайдо бўла бошлайди. Улар орасида Клод Шаппга тегишли телеграф анча кенг тарқалади. Бу бир-бирига кўриниб турадиган узоқликда жойлашган занжирлар жамланмаси эди. Иншоотлар томига ҳаракатланувчи олтита кўндаланг усунлар — семафорлар жойлаштирилади. Махсус кодировка ҳам ишлаб чиқилган бўлиб, алифбодаги ҳар бир ҳарф маълум шаклга мос келарди.

    Морзе қурилмаси
    Фото: AP Photo

    Ушбу тизим Европада кенг тарқалади, аммо унинг кўплаб камчиликлар бор эди. Биринчидан, маълумотларни узатишда тезлик етишмасди: иккита сўз семафордан семафоргача бир дақиқада етиб борарди. Иккинчидан, тизим кўрувчанлик ёмон бўлган шароитда ишламасди.

    Электр кучи

    ХIX асрда олимлар сигналларни электр энергияси орқали узатиш устида иш бошлайди. Сэмюэл Морзе эса коллежда ўқиб юрганидаёқ электр билан боғлиқ тажрибалар ўтказилган маърузаларни қолдирмасди. Содир бўлаётган жараённи у тушунмаса-да, ҳайратланиб кузатарди.

    “Ёшлик йилларимни фақат расм чизишга бағишладим, аммо табиий фанлар маърузасида эшитган жумламни унута олмадим. ‘Агарда электр токи йўлида тўхтаб қолса, у кўрина бошлайди’. Бу телеграфни ихтиро қилишдан анча олдин мияга ўрнашган уруғ эди”, дея эслайди Морзе.

    Морзе учун мазкур муаммони ҳал этишга Европадан қайтаётганида юз берган тасодифий суҳбат туртки беради. Физикларнинг илғор ишланмаларидан хабардор бўлган рассомнинг ҳамроҳлари эртами-кеч электр энергиясидан маълумот узатишда фойдаланилишини айтади.

    АҚШга етиб келган Морзе тажрибаларни бошлаб юборади. Аммо гап шундаки, у ўзига қадар яратилган ихтироларни кўчирарди холос. Рассом ўзгалар ғоясидан ўзига хос конструкция йиғади. У электр энергияси йўналишида иш олиб борувчи олимларнинг маърузаларига қатнайди. Морзе ихтирони очишдан ташқари, ундан тўғри фойдаланиш ҳам кераклигини яхши тушунарди.

    Фото: Wikipedia

    Рассом профессор унвонини олган Нью Йорк университетида намойиш этиб келган ўз тажрибаларининг кейинги босқичига ўта олмай қолади. Қизиқувчан талабалар орасида йирик саноатчининг ўғли Альфред Вейл ҳам бўлиб, у Морзенинг тажрибалари ҳақида отасига сўзлаб беради. Катта Вейл илмли инсон эди, у Морзенинг иши фойда келтириши мумкинлигига ишониб, 2 минг доллар сармоя киритишга рози бўлади. Ягона шарти: ўғли Альфред рассомнинг шеригига айланиши керак эди. Альфред Вейл жуда иқтидорли инсон эди ва айнан унинг ёрдамида Морзе ўзининг телеграф аппаратини амалиётда қўллаш даражасига етказади.

    “Teлеграммани қабул қилиб олинг”

    Қизиқ жиҳати, айнан Велй сигналларни кодлашга катта ҳисса қўшади ва бу тизим телеграф аппаратининг ўзидан ҳам муҳимроқ эди. 1843 йилда Морзе ва Вейл АҚШ Конгрессидан Балтимордан Вашингтонгача биринчи телеграф тармоғини қуриш учун 30 минг доллар миқдорида субсидия олади.

    1844 йил 27 май куни Морзе Капитолий биноси ертўласидаги Олий суд залидан Балтимордаги Mount Clare Station “Сенинг ишларинг ажойибдир, Худойим” матнини юборади. Телеграф ва Морзе алифбоси бутун дунё бўйлаб кенг тарқалади, бошқа олимлар эса уни ўз ғояларини ўғирлаш ва патентлаб олишда айблай бошлайди. Узоқ давом этган можаролар ва ниҳоят Морзе фойдасига ҳал бўлади.

    Шунга қарамай, уни ҳалол ишламаганликда айблаш учун асослар бор. Морзе билан елкама-елка туриб ишлаган Альфред Вейл телеграф бизнесидан фақат нимчорак улуш олади. Бундан ташқари, Морзе Вейл ихтирога бирор ҳисса қўшганини бутунлай рад этади. 1848 йилда ҳафсаласи пир бўлган Вейл бизнесдан чиқиб кетади.

    Таъкидлаш керакки, Морзе алифбосини такомиллаштириш устидаги ишлар 1960 йилларга қадар давом этади ва унинг дастлабки кўринишидан деярли ҳеч нарса қолмаган эди. Морзенинг телеграф аппарати ҳам тезда модернизацияга учрайди. Шундай бўлса-да, патент америкалик уддабурон номида эди.

    Телеграф ортида улкан маблағ ишлаб топган Морзе Нью Йорк яқинидан ер сотиб олади ва умрининг охирига қадар фарзандлари ва набиралари қуршовида, хайриялар билан шуғулланиб, кун кечиради. Бошқаларнинг нафратга тўла чиқишлари ва унинг номини қоралашга бўлган уринишлар — барчаси бесамар кетди. Морзе телеграф ихтирочиси сифатида тарихга кирди.

    20.07.2024, 18:00   Изоҳ (0)   12224
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    Мавзуга доир

    Қарзлар, хонавайрон ҳаёт ва оламшумул ихтиро — дунёни ўзгартириб юборган Гутенберг тақдири

    18.06.2024, 16:30

    Шекспир — театр, ўлимдан кейинги машҳурлик ва мерос қолган каравот. Буюк драматург тақдири

    22.06.2024, 20:55

    Ғаройиб Клементина: Уинстон Черчиллнинг рафиқаси қандай қилиб Англияни, оиласи ва бош вазирни қутқарган эди?

    14.07.2024, 11:31

    Гаити қирғоқларида муҳожирлар қайиғи ёниб кетиши оқибатида 40 киши ҳалок бўлди

    20.07.2024, 17:40

    АҚШ ўзининг стратегик ядровий қуроллари ҳақидаги маълумотларни ошкор қилди 

    20.07.2024, 16:40

    Франция ҳукумати уйсизлар ва мигрантларни Олимпиада олдидан Париж ташқарисига ҳайдаб чиқармоқда 

    20.07.2024, 14:20
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


     ADM Jizzakh Жиззахда жойлашган 5-ихтисослаштирилган муассаса тарбияланувчилари эҳтиёжи учун автобус тақдим қилди


    Tenge Bank Tenge24 иловасида янги рақамли автокредитини эълон қилди


    Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари Европага йўл олмоқда


    UZTELECOM "Мурувват" тарифини тақдим этади: Атиги 25 000 сўм эвазига ғамхўрлик ва эътибор билан бойитилган алоқа


    Янги уфқлар: Centrum Air ҳафтасига икки марта Тошкентдан Бишкекка парвозларни амалга оширади


    Навоий инновациялар университети — келажагингизни кафолатлайдиган замонавий таълим маскани! 


    UCMG Амстердамда бўлиб ўтаётган Мoney 20/20 Europе халқаро финтеч кўргазмасида Ўзбекистон номидан иштирок этади


    Mobiuz "Меҳрибон" имтиёзли тариф режасини тақдим этди


    AVO'дан янги омонат: йиллик 25% гача — 6 ойда орзуингизни амалга оширинг


    Бектемир Residence — оилавий турмуш учун мўлжалланган уй-жой мажмуаси


    Sello Ecosystem Фарғона, Андижон ва Наманганда Sello Summer Fest ёрқин фестивалини ўтказди


    Kapitalbank ва Visa Ўзбекистон терма жамоасининг ЖЧ-2026 саралаш ўйинини БААда тантанали равишда очишди


    Замонавий Haval Jolion энди 0% муддатли тўлов шартида 


    Тошкентда халқаро финтех-ҳодиса — Visa Cashлесс Форум 2025 бўлиб ўтди 


     Coca-Cola жамғармаси ва Глобал атроф-муҳит ва технологиялар жамғармаси (ГЕТФ) “Айланма иқтисодиёт келажаги учун ҳамкорлик битими (PACТ)” ни эълон қилганлиги ҳақида маълум қилди

     

    Тавсия этамиз

    Севги ёхуд КГБ махсус операцияси — грек миллиардерига уйланган совет хизматчиси

    7 июн, 16:20

    Чумчуқларга ем бўлган бургутлар. “Ўргимчак тўри” операцияси Россия учун қанчага тушади?

    4 июн, 18:49
    Audio Icon

    Қуриб қолган кўчатлар, миллионлар шамолга учдими?

    4 июн, 15:03

    Фелдмаршалга алмаштирилмаган Сталиннинг зурриёти — “доҳий” нега ўғлини урушга юборган эди?

    3 июн, 21:10
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Колумбия президентлигига номзодга суиқасд уюштирилди

    Дунё | 8 июн, 14:25

    Ламин Ямал: “Роналду — афсона, лекин менинг вазифам ғалаба қозониш”

    Спорт | 8 июн, 14:05

    “Озодликка қоронғи йўл орқали” — аввал қизил армияда, сўнг Туркистон легиони ва АҚШ разведкасида ишлаган ўзбек ўғлони ҳақида

    Ўзбекистон | 8 июн, 13:30

    Ёпиқ либослар ажойиб ечим: Санэпидқўм жазирамада кийиниш бўйича тавсиялар берди

    Ўзбекистон | 8 июн, 12:55

    Трамп Лос Анжелесдаги намойишларни тўхтатиш учун Миллий гвардия аскарларини юборди

    Дунё | 8 июн, 12:25

    Қозоғистон терма жамоаси устози: “Ўзбекистонни мундиал билан табриклаймиз, лекин УЕФА бошқа даража”

    Спорт | 8 июн, 12:08

    Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятларда ботаника боғлари барпо этилади

    Ўзбекистон | 8 июн, 11:51

    Лукашенко Си Сзинпинга ҳайкал ўрнатишни таклиф қилди

    Дунё | 8 июн, 11:20
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.