• Профилга Кириш
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
O'zbekcha
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • Сўнгги янгиликлар
  • Асосий янгиликлар
  • Энг кўп ўқилган
  • Колумнистлар
    • USD12886.9
    • RUB160.87
    • EUR14625.34
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Тошкентда
      +29°C
      • Андижон
      • Қарши
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Фарғона
      • Сирдарё
      • Термиз
      • Наманган
      • Тошкент
      • Навоий
      • Тошкент вил
      • Нукус
      • Урганч
    • Daryo
      • Интернет-нашр
      • Таҳририят
      • Алоқа маълумотлари
      • Фойдаланиш шартлари
      • Махфийлик сиёсати
      • Янгиликлар архиви
    • Реклама
    • Ижтимоий тармоқлар
      • Instagram | Расмий
      • Instagram | Лайфстайл
      • Instagram | Спорт
      • Facebook | Расмий
      • OK | Расмий
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Рус тилида
      • YouTube | Daryo Глобал
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • Ўзбекистон
      • Бошқалар
      • Навоий
      • Тошкент вилояти
      • Сирдарё
      • Жиззах
      • Қашқадарё
      • Сурхондарё
      • Хоразм
      • Бухоро
      • Самарқанд
      • Наманган
      • Фарғона
      • Aндижон
      • Қорақалпоғистон
      • Тошкент ш.
      • Меҳридарё
      • Об-ҳаво
    • Марказий Осиё
      • Ўзбекистон (Маҳаллий)
      • Афгонистон
      • Қирғизистон
      • Қозоғистон
      • Туркманистон
      • Тожикистон
    • Дунё
    • Пул
      • Бизнес
      • Иқтисодиёт
      • Молия
      • Крипто
    • Маданият
      • Кино
      • Китоб
      • Мусиқа
      • Шоу-бизнес
    • Лайфстайл
      • Аёллар саҳифаси
        • Фарзанд
        • Гўзаллик
        • Карьера
        • Маслаҳатлар
        • Мода
        • Рецептлар
      • Технологиялар
        • Архитектура
        • Гаджетлар
        • Илм-фан
        • Коинот
        • Медиа
      • Авто
      • Қўзиқорин
      • Саёҳат
      • Саломатлик
      • Таълим
        • Абитуриент
        • Инглиз тилини ўрганамиз!
    • Спорт
      • Футбол
      • UFC
      • Бокс
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Дунё

    Қарзлар, хонавайрон ҳаёт ва оламшумул ихтиро — дунёни ўзгартириб юборган Гутенберг тақдири

    Китоб босиб чиқариш ихтироси ўрта асрларда Европада демократия ва аристократия ўртасидаги кураш якунланган, гуманизм ва ижод эркинлиги ўсишни бошлаган даврга тўғри келади. Ихтиро ўзига хос инқилобни юзага келтиради, табиийки унинг ҳам ўзига яраша тарихи бор. Китоб чоп этиш борасида энг машҳур инсон — бу, албатта Иоган Гутенбергдир. “100 буюк инсон” лойиҳаси доирасида Европада оммавий равишда китоб босиб чиқарилишига сабабчи бўлган инсон ҳақида ҳикоя қиламиз. 

    Фото: Wikipedia

    Замонавий китоб чоп этишнинг тўртта асоси мавжуд: матн териш жамланмаси, босиш станоги, типография бўёғи ва китоб босиш учун яроқли материал, масалан, қоғоз.

    Қоғоз Хитойда узоқ йиллар олдин яратилган ва Ғарбда ҳам кенг фойдаланиб келинарди — бу Иоганн Гутенберг китоб чоп этиш ускунасини ихтиро қилишдан олдин тайёр ҳолатдаги ягона элемент ҳисобланарди. Хитой манбаларига кўра, иккинчи минг йилликнинг бошида шрифт териш ихтиро қилинган (бунда аввалига махсус пиширилган лойдан, кейинроқ бронзадан фойдаланилган). Гутенберг эса мазкур муаммони мустақил йўл билан ҳал этиб, кўплаб янгиликлар жорий этади. Хусусан, ҳарф теришга мос келадиган металл қоришма топади, литера (босмахона қолипи)ни аниқ қуйиш учун матрица, мой асосида типография бўёғи ва босишга яроқли станок яратади.

    Аммо Гутенбергнинг хизмати бошқа ҳар қандай ихтиролардан юқори баҳоланади. У босишда ишлатиладиган барча элементларни самарали ишлаб чиқариш тизимига бирлаштира олганди. Гутенберг қандайдир қурилма, механизм ёки техник қурилмалар сериясини эмас, балки бутун бошли якунланган саноат жараёнини ишлаб чиққанди.

    Гутенберг ўзи ким?

    Иоганн Гутенберг Майнц патрициялари Фрил Генсфлейш ва Элза Вирих оиласида дунёга келган. Ўрта асрларда Германияда патриция дея юқори қатламга мансуб шаҳарликлар назарда тутиларди. Онаси мато савдогарлари оиласига мансуб, шунинг учун 1386 йилда тузилган Иоганнинг ота-онасининг никоҳи “тенгсиз никоҳ” эди. Майнц герман черковининг архиепископи айнан шу шаҳардан сайлангани боис у муҳим шаҳар ҳисобланарди.

    Фото: Wikipedia

    Иоганнинг болалиги ҳақида ҳеч нарса маълум эмас. Тадқиқотчиларнинг мавжуд маълумотларига кўра, у мактабда ўқиган, кейинчалик ҳунармандчилик асосларини ўрганган. Гутенберг Страсбургда заргарлик иши бўйича таълим олган, бунинг учун ундан ўша вақтда профессионал билим даражаси талаб этилган мастер мақомида бўлиши керак эди. Аммо Гутенбергнинг 1434 йилгача бўлган ҳаёти ҳақида маълумотлар жуда озлиги боис у бу даврда нима иш билан шуғуллангани номаълум.

    1434 йилдан бошлаб Страсбургда яшайди ва ярим қимматбаҳо тошларни силлиқлаш ва кўзгулар тайёрлаш билан шуғулланади. Тахминларга кўра, у айнан шу ерда китоб чоп этувчи ускуна устида тажрибаларини ўтказди. 1438 йилда у ўзининг шогирди Андреас Дрицен ва бошқалар билан биргаликда Страсбургда кўзгу ишлаб чиқариш, шунингдек, қандайдир махфий “санъат корхонаси”ни тижорат мақсадларида амалга ошириш бўйича шериклик тузади. Шериклик фаолияти охир-оқибат Дриценнинг меросхўрлари Андреаснинг ўлимидан кейин Гутенбергга қарши даъво киритиш ҳамда 1439 йилда судда Гутенбергнинг ғалаба қозониши билан якунланади.

    Мазкур корхонада амалга оширилган жараёнларга боғлиқ айрим маълумотлардан Гутенберг бу вақтда ўз ихтироси борасида анча илдамлаб кетганини тахмин қилиш имконини беради. Чунки Гутенберг ишининг техник жиҳатига боғлиқ маълумотларни қаттиқ сир тутган ва материалларда жараён “бу иш”, “уни бажариш” ва ҳоказо кўринишда келтирилган. Суд қайдлардан Гутенбергнинг устахонаси айнан нима билан шуғулланганини англаб олиш қийин. Протоколлардаги айрим сўзлардангина бу вақтда ихтирочи ўзининг оламшумул янгилиги қаршисида турганини билиш мумкин.

    Матнларда пресс, қўрғошин, шакл қуйиш, “бўрттирма” ёки “босма” сўзлари келтирилган. Ишга оид материаллар таҳлили шуни кўрсатадики, 1438-1439 йилларда Гутенбергда қандайдир пресс бўлган, бу китобни босиб чиқаришга мўлжалланган нусха бўлиши ҳам мумкин.

    Фото: Science

    Биринчи китоб

    1448 йилда ўзининг она шаҳри Майнцга кўчиб ўтган Гутенберг орадан икки йил ўтиб тадбиркор, эҳтимол судхўр Иоган Фуст билан шартнома тузади. У Фустдан 6 фоизли устама билан 800 гулден (пул бирлиги) олиб, унга ишлаб чиқаришни йўлга қўйиши учун ҳар йили 800 гулдендан бериб туриш бўйича келишувга эришади: бутун типография эса Гутенберг ва Фуст ўртасида тенг тақсимланиши керак эди. Гутенберг асосий сармояни қўлга киритади, аммо уни бўлиб-бўлиб олади. Фуст айланма капитални беришдан мутлақ бош тортади ва 1452 йилдаги қўшимча келишувга кўра, ҳар йили 800 гулден ажратиш мажбуриятидан озод этилади.

    Маблағнинг бу қадар чеклангани, тажрибали ишчилар йўқлиги, керакли асбоб-ускуналар етишмаслигига қарамай, Гутенберг сезиларли муваффақиятга эришади. 1456 йилга қадар у камида беш хил шрифтларни қуйиб, Элий Донатнинг лотин грамматикасини, бир нечта индулгенсия ва охир-оқибат 36 ҳамда 42 қаторли иккита “Инжил”ни чоп этади.

    Фото: The Guardian

    Иоган Гутенберг Фустга фоизларни тўлай олмагани учун судхўр уни судга беради. Жараён Фустнинг қасами билан якунланган бўлиб, у нотариус Гелмасберг томонидан 1455 йил 6 ноябрда рўйхатга олинган; мазкур актнинг асл нусхаси Гутенберг китоб чоп этишни йўлга қўйган инсон эканини тасдиқловчи муҳим ҳужжат ҳисобланади. Суд қарорига кўра, типография барча асбоб-ускуналари билан Фустга ўтади ва Гутенберг барчасини нолдан бошлашга мажбур бўлади.

    Шундай қилиб Гутенберг ўз ихтироси устидаги монополияни қўлдан бой беради. Бундан шароитда у бадавлат рақобатчисига қарши кураша олмасди, шу сабабдан ҳам типографияни ёпишга мажбур бўлади. 1462 йил 28 октябрь куни Майнцда юз берган ёнғин ва ўғриликдан кейин Гутенберг бошқа босмахона соҳасида ишламайди, орадан уч йил ўтган Майнц архиепископи кекса Гутенбергга умрбод мулк, дон ва вино ҳадя қилади. Гутенберг 1468 йил 3 февраль куни вафот этади ва Майнцдаги франсисканлар черковига дафн қилинади.

    Гутенберг ихтиросининг аҳамияти

    Фото: Wikimedia Commons

    Гутенбергнинг ихтироси ҳар қандай шаклдаги китобни чоп этиш муаммосини ҳал этгани билан аҳамиятли; у китоблар нархининг тушишига ва иш жараёнининг енгиллашишига олиб келганди. Босмахона биринчи навбатда нусха кўчирувчи роҳибларни ишсиз қолдирган эди. Бундан фақат муқоваловчилар зарар кўрмайди. Иоганн Гутенберг ва бошқа типографлар китобларни муқоваланмаган ҳолда чоп этар, муқовани ўқувчининг ўзи тайёрлаб олиши талаб этиларди.

    Роҳиблар Гутенберг ихтиросини “иблис ижоди”, ихтирони эса “шайтон хизматкори” дея эълон қилиши мумкин эди. Бундай хавф ростан ҳам мавжуд бўлиб, босма ҳолатда чоп этилган “Инжил”нинг Кёльнда ёқиб юборилгани бунга исбот бўла оларди. Ихтиро натижасида “Инжил”дан барча фойдалана бошлайди — эндиликда у оддий одам қўли етмайдиган китоб эмасди.

    18.06.2024, 16:30   Изоҳ (0)   16002
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Изоҳ (0)

    Кириш
    Жавоб қолдиринг Бекор қилиш

    Мавзуга доир

    Доимо қарзда юрган, 3 ёшидан мусиқа чалишни бошлаган ва ўлимидан кейин шишиб кетган Моцарт. Буюк бастакорнинг сирли ўлими

    08.03.2023, 09:58

    Рим қўшинларини қўрқувга солган сиракузалик даҳо. Ерни жойидан силжитмоқчи бўлган ва қум зарраларини санаган Архимеднинг ўлдирилиши

    03.04.2023, 09:52

    Ҳақиқат ёки гулхан: бидъатчига айланган Галилео Галилей тақдири

    16.06.2024, 11:44

    АҚШнинг Мериленд штатида марихуана учун судланган 100 минг киши афв этилди

    18.06.2024, 13:50

    Путин ўз қариндошини мудофаа вазири ўринбосари лавозимига тайинлади

    18.06.2024, 12:25

    Россиянинг ҳарбий ва ядровий сувости кемалари Кубани тарк этишни бошлади

    18.06.2024, 09:55
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Сизнинг муаммоингиз ечими


    Тармоқда болалар хавфсизлиги : Octobankдан маслаҳатлар


    Kapitalbank ходимларининг рақамли кўникмаларини ривожлантирмоқда 


    Centrum Air Истанбул ва Ўзбекистоннинг уч шаҳри ўртасида тўғридан-тўғри рейсларни йўлга қўймоқда


    Ипотека Банк OTP Group ўзини ўзи банд қилганларга янги ипотека дастурини ишга туширди: ҳужжатларсиз, асаббузарликсиз, самарали натижалар билан


    ZTE корхонаси GSMA М360 Евросиё форумида суний интеллект рақамли иқтисодиёт ривожига қўшаётган ҳиссаси ҳақида маълумот берди


    Илғор қурилиш технологиялари асосида қад ростлаётган Қуйи Чотқол ГЭС


    Энг чуқур ғор, энг баланд кўприк ва энг сирли маскан – Наманганга борамиз


    “Akkermann цемент” халқаро форуми: қурилиш материаллари соҳасидаги муаммолар кенг таҳлил қилинди


    Жамғармалар билан қандай ишлаш зарур: банк омонатлари, акциялар ёки инвестицион пакетлар? (давоми)


    ANORBANK Хусусий секторни ривожлантириш бўйича Ислом корпорацияси билан 10 миллион АҚШ долларига тенг келишув имзолади


    Оқтепа Лавашдан “Кулгили нархлар”: севимли таомлар — ҳар бир позиция 10 мингдан 20 минг сўмгача бўлган махсус нархларда


    “Ўзбекинвест” IUA аъзосига айланди ва Лондоннинг глобал суғурта бозорида ўз мавқеини мустаҳкамлади


    UZTELECOM 10 Гбит/с тезликдаги уй интернетини фойдаланувчиларга тақдим этди


    Acıbadem шифохоналар тармоғида қон касалликларини замонавий даволаш усуллари: лейкоз ва бошқа касалликлар


    InfinBANK Visa Direct орқали халқаро пул ўтказмаларига қўйилган лимитларни оширди 

     

    Тавсия этамиз

    Будапешт фасадлари: санъат кўчада яшайди (фото)

    27 май, 10:00

    Гестапо ва КГБ хизматида бўлган бухоролик “штирлиц”

    26 май, 19:00

    Аёл овчилардан илғор самолётларга қадар — Украина рус Shahed’ларини қандай овлайди?

    19 май, 20:10

    “Ленд-Лиз” ёрдами совға бўлмаган — Британия иккинчи жаҳон урушида берилган ёрдамни қандай қайтарган эди?

    19 май, 15:00
     
     
     

    Сўнгги янгиликларга ўтиш

    Уч шаҳар бирлашувидан ҳосил бўлган шаҳарга фотосаёҳат

    Дунё | 28 май, 13:35

    Тошкентдан Москвага учган самолёт дронлар ҳужуми сабаб Қозонга қўнди (видео)

    Ўзбекистон | 28 май, 13:23

    Музлатгичда сақлаш мумкин бўлмаган 6 мева

    Лайфстайл | 28 май, 13:20

    Исроил Ғазо секторида 22 та ноқонуний аҳоли пунктлари қуради

    Дунё | 28 май, 13:14

    “Барселона” яқин вақт ичида янги трансферни эълон қилиши мумкин

    Спорт | 28 май, 12:56

    Қурғоқчилик сабабли Афғонистонда буғдой ва ун нархи ошиши мумкинми?

    Дунё | 28 май, 12:55
    Daryo About Us

    «Daryo» интернет-нашрининг (Ўзбекистон матбуот ва ахборот агентлиги (ЎзМАА, ҳозирги Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги) томонидан 13.03.2015 йил санасида 0944-сонли гувоҳнома билан оммавий ахборот воситаси сифатида рўйхатга олинган). Матнли материалларини тўлиқ кўчириш ёки қисман иқтибос келтиришга, шунингдек, фотографик, график, аудио- ва/ёки видеоматериалларидан фойдаланишга daryo.uz сайтига гиперҳавола мавжуд бўлган ва/ёки «Daryo» интернет-нашрининг муаллифлигини кўрсатувчи ёзув илова қилинган тақдирда йўл қўйилади. Чоп этиладиган баъзи маълумотлар 18 ёшга тўлмаган фойдаланувчиларга мўлжалланмаган бўлиши мумкин. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» МЧЖ, 2013–2025

    Ёш бўйича чеклов

    Хато топдингизми? Ctrl+Enter тугмаларини босинг

    • Фойдаланиш шартлари
    • Махфийлик сиёсати
    • Реклама
    Нимани қидирамиз?

    Sign In or Register

    Хуш келибсиз!

    Тизимга киринг ёки Рўйхатдан ўтинг.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Рўйхатдан ўтинг

    Рўйхатдан ўтганмисиз? Login.

    Google

    ёки Э-Почта орқали

    Сизга парол электрон почта орқали юборилади.

    Изоҳ қолдиришингиз, Фойдаланиш шартлари ва Махфийлик сиёсати шартларини қабул қилганингизни англатади

    Матнда хато топдингизми?

    ×

    Раҳмат. Биз сизнинг хабарингизни олдик ва хатони имкон қадар тезроқ тузатамиз.