Кўзингизга уйқу келмайди: сўнгги йилларнинг энг яхши детектив фильмлари

Узоқ оқшомларда сирли қотиллик, қора ўтмишга эга терговчи ва гўзал киноматография тасвирланган фильмни томоша қилишдан кўра кўпроқ тетиклантирувчи нарса йўқ.

“Жаноб Спейд”, телесериал, АҚШ, 2024 йил

Режиссёр: Скотт Франк

Детектив фильм Дешил Ҳамметтнинг “Малта лочини” романи асосида суратга олинган. Ёлғиз ўзи яшайдиган Клайв Оуэн Франция жанубидаги тоғли йўллар бўйлаб ҳашаматли машинасини эҳтиёткорлик билан бошқариб кетмоқда. Унинг чарчаган кўриниши ва мулойим кўзлари одамларни магнит каби ўзига тортади, чунки у табассум қилмасдан ҳазил қилишни билади: “Мен қандай одам эканлигимни ўзим ҳам билмайман. Лекин сўзимда тураман, айниқса маош олсам”. Диалогнинг сифати, ҳазиллари ва кўкаламзор билан ўралган эски француз қалъаларининг кўринишлари фильм воқеалари билан уйғунлашиб кетади.

“Клипот”, телесериал, Россия, 2024 йил

Режиссёр: Сергей Арланов

Покровск. Ҳозирги кун. Камерада қадимий мулкда жойлашган замонавий санъат марказининг очиқ ғишт деворлари кўринади. Ҳашаматли уй санъат объектлари билан тўла. Қаердадир экрандан ташқарида бинога бомба қўйилгани ҳақида хабар берилади. Бир гуруҳ замонавий ёшлар экстремизмда гумонланиб ҳибсга олинади. Уларнинг ҳеч бири бундан қўрқмайди, терговчининг саволларига ҳамма босиқлик билан жавоб беради. Фақат ота-оналари қўрқишади — ахир гумонланувчилар жиддий одамларнинг фарзандлари. Нозик мавзудаги ноодатий сериал. Агар бу ёшлар клубларда санғимай, гиёҳванд моддалар истеъмол қилмай, мафкуравий жамоада тўпланганида нима бўларди. “Клипто” бу — ташкилот номи, Кабалла таълимотидан олинган бўлиб, сўзма-сўз “иблис” деган маънони англатади. Кўпчилик фильмни Достоевскийнинг “Иблислари” билан таққослайди.

“Нефариоус”, АҚШ, 2023 йил

Режиссёр: Чак Конзелман, Кери Соломон

Қамоқхонадаги сўроқ хонаси. Бир томонда Эдвард олтита қотилликда айбланиб, кечқурун электр стулга ҳукм қилиниши керак. Иккинчи томонда психиатр Жеймс Мартин — унинг вазифаси худкуш-террорчининг ақли расолигини текширишдан иборат. Агар Эдвард руҳий носоғлом бўлиб чиқса, қатл бекор қилинади. Суҳбатнинг дастлабки дақиқалариданоқ Эд ғалати дудуқланиб, титраган ҳолда шифокорга унинг танасида иблис Нефариус яшаётгани ҳақида айтади Шифокор бу гаплардан кейин ўрнидан туриб кетиши мумкин эди. Аммо у худди қора туйнук ичига кириб қолгандек, суҳбатга қандай киришиб кетганини сезмай қолади. Нефариоус Жеймснинг ўзидан бошқа ҳеч ким билмайдиган ўтмишидаги фактлар ва тафсилотларни айтиб беради. Маҳбуснинг кейинги ҳаракатини олдиндан айтиб бўлмайди.

“Ҳақиқий детектив. Зулмат мамлакати” телесериал, АҚШ, 2023 йил

Режиссёр: Исса Лопес

Аляска музлари, қорли ландшафтлар, юк машинасининг маст ҳайдовчилари, ноёб микроорганизмларни ажратиб олган сирли тадқиқот станциясидан ғойиб бўлган олимлар. Буларнинг барчаси Жон Карпентернинг афсонавий “Ҳеч нима” асарини эслатади. Тажрибали детектив Жоди Фостер билан ҳар бир эпизод тобора қизиқарли бўлиб боради. Ягона салбий томони шундаки, сюжет ривожланиб бориши билан сирлар ҳам кўпаяди.

“Қулаш анатомияси” , Франция, 2023 йил

Режиссёр: Жюстин Триу

Канн кинофестивалида “Олтин палма новдаси”ни қўлга киритган драма. Машҳур немис ёзувчиси Сандра Уолтер ўз уйида журналистга интервью беради, лекин ўзини ғалати тутади. Тўсатдан уйнинг юқори қаватида кимдир мусиқани шунчалик баланд қўядики, суҳбатни давом эттиришнинг иложи бўлмайди. “Эрим ишлаётганди”, дейди Сандра айбдор оҳангда. Ҳамма ноқулай аҳволда қолади, интервью шу билан тугайди. Мухбир кетганидан бир неча соат ўтгач, ўғли Даниэль отасини уйга кираверишда ўлик ҳолда топади. У юқори қаватдан сакраганми ёки кимдир уни итариб юборганми — фильмнинг асосий мавзуси шу ҳақда. Бир қатор ҳолатлар Сандранинг айбдорлигини кўрсатади. Тергов экспериментлари ва барча иштирокчиларнинг жавоблари синчковлик билан текширилгани сари қотиллик тафсилотлари катталашиб бораверади. 

“Оқ рўйхат”, Россия, 2023 йил

Режиссёр: Алиса Хазанова

Подолск 2015 йил, панелли квартирадаги одатий ҳаёт. Ўсмир қиз кийиниб, квартирани айланиб чиқади. Она қизининг унга қўл силтаб қўйганига эътибор бермай, телефонда гаплашмоқда. Лифт, ит билан қўшни, томга олиб чиқувчи зинапоя. Қиз том четига келиб, сакрайди. “Оқ рўйхат” аъзоларидан бирининг ўз жонига қасд қилиши шундай тугайди. Подолсклик Аня Костюкова интернетда мемга айланади: “Аня буни уддалади, сен ҳам қила оласан”. Сакраганлар кўпаймоқда, ота-оналар ўз жонига қасд қилиш сектасининг раҳбарини қидириш учун бир гуруҳга йиғилади. Бу “Кўк кит” мавзусидаги одатий сюжет бўлиб туюлади. Оддий, лекин унчалик эмас. Москвадан Подолскка икки ходим жўнатилади — чарчаган, қари Короткий (Алексей Серебряков) ва қувноқ ёш Лазарев (Владимир Аверянов). Ёш Лазарев бир қатор вазифаларни ўз ичига олган “рўйхат”га кириш учун унинг шартларини бажара бошлайди, жумладан, “Севимли нарсангизни синдиринг”, “Қўрқувингизни номланг ва уни қабул қилинг”. Машҳур психолог Рой Баумастер томонидан ишлаб чиқилган ушбу шартлар рўйхати ҳаёт учун хавфли деган фикр бор, чунки у ўзини ўзи ҳимоя қилиш инстинктларини бузиш механизмини ишга туширади. Лазарев бу дастурни ўзида синаб кўради, аммо унда ғалати нарсалар содир бўла бошлайди.“

“Мизантроп”, телесериал, АҚШ, 2023 йил

Режиссёр: Дамиан Сифрон

Кўп қаватли уйнинг томида базм бўляпти. Одамлар рақсга тушиб, жакузи ичига сакрашмоқда, бирданига ўқлар ёға бошлайди. Ваҳима кўтарилади, одамлар ўлади. Худди шундай кутилмаганда шаҳарнинг бошқа қисмларида ҳам одамлар ўлиб кетишади — квартираларнинг бирида портлаш содир бўлади. 29 та ўлим, ҳар бир ўқ ўз қурбонини топади. Патрул аёл Элинор (Шейлин Вудли) жиноят жойини кўздан кечириб, детективлар гуруҳига қўшилади.

“Менинг жиноятим”, Франция, 2023 йил

Режиссёр: Франсуа Oзoн

Париж. 1935 йил. Икки гўзал қиз бирга уй ижарага олади, улар бир неча ойдан бери пул тўлай олмайди. Бири омадсиз актриса, иккинчиси ҳеч кимга керак бўлмаган адвокат. Уй эгаси уларни квартирадан ҳайдаб чиқаришга ҳаракат қилади ва бунга жавобан у французларнинг майин гапларини ва бир кун келиб ижаранинг ярим йиллигини тўлашга хаёлий ваъдаларни олади. Фильм муаллифи Франсуа Oзoн эканлигини ҳисобга олсак, биринчи лавҳалардаёқ ҳайратда қоласиз. Аммо аста-секин ҳазилларга кула бошлайсиз, фильмнинг асосий мавзуси аёллар ҳуқуқлари учун курашдир. Шубҳасиз, заиф жинс вакиллари ғалаба қозонишга мажбур, ҳатто бунинг учун аёл ўзи қилмаган қотилликни тан олиши керак бўлса ҳам.

“Фаришталар сукунати”, Дания, 2023 йил

Режиссёр: Эсбен Тоннесен, Жули Элгор

Ниқобланган манякни қидириш ҳақидаги Дания триллери. Қотил ўлдирган қизларни бир хил ҳолатда ўтирғизиб, зўрлангани ёзиб олинган видеохабар қолдиради. Марҳумаларнинг барчаси бир пайтлар аборт қилдирган аёллар. Ўзини “Фаришталар яратувчиси” деб атайдиган маняк (қадимда болалар қотиллари шундай аталган) уларни содир этган жинояти учун жазолайди.

“Гулли ой қотиллари”, АҚШ, 2023 йил

Режиссёр: Мартин Скорсезе

Фильм Девид Гранннинг худди шу номдаги китобига асосланиб, маҳаллий осейжи қабиласида юз берган ғалати ўлимлар ҳақида. Роберт Де Ниро ҳиндулар билан бир жойда яшайдиган мулкдор. Унинг жияни Эрнест (Ди Каприо) урушдан “Қирол” (Де Ниро) лақабли жилмайиб турган амакисининг олдига қайтади. Амакиси жиянини ўз ишларига жалб қилади ва бадавлат ҳинду — Моллига уйланишни таклиф қилади. Бадавлат опа-сингиллардан бири тўсатдан камқонликдан вафот этади, иккинчиси ақлдан озгунча ичади, онаси анчадан бери касал, Эрнестнинг рафиқаси эса қандли диабет билан оғриган. Амаки жиянига хотинининг оиласи бу дунёни тарк этса, тезроқ бойиб кетишларини айтади.

“Венециялик арвоҳлар”, АҚШ, 2023 йил

Режиссёр: Кеннет Брана

Кеннет бош рол (мўйловли Пуаро)ни ижро этган Агата Кристининг яна бир асарига асосланган фильм. Фақат бу сафар унчалик машҳур бўлмаган роман — “Ҳеллоуин байрами”. Қизиғи шундаки, бу лойиҳа ҳам олдинги икки  — “Шарқий экспрессидаги қотиллик” ва “Нилдаги ўлим” фильмларига ўхшаш бўлиб чиқди, аммо бу жамоатчиликда катта таассурот қолдирди. Аммо бу фильмга ғайриоддий кадрлар қўшилган: томошабин қаҳрамонларни гоҳ пастдан, гоҳ ён томондан, тасодифий ўткинчиларнинг уларнинг ёнидан ўтиб кетаётганини ва ҳатто том баландлигидан, ёмғир остида ўтаётганини кўради. Арвоҳлар борлигига ишонишга уринаётган Пуаронинг чеҳрасидаги ўзгаришларни кузатиш ҳам ўзгача завқ бағишлайди.

“Гипнотик”, АҚШ, 2023 йил

Режиссёр: Роберт Родригес

Фильм “Матрица” услубида ишланган. Айнан бош қаҳрамон ҳамма нарса кўринганидек эмас деган хулосага келади ва нимадир қилишга ҳаракат қилади. Бен Аффлек детектив Дэнни Рурк ролини ўйнайди, у бутун фильм давомида йўқолган қизини қидиради. Бироқ у қизини излаётганда паранормал қобилиятга эга бўлган жуда кўп ғалати одамларни учратади. Улар билан мулоқот қилиб, Бен нафақат дунёни, балки ўзини ҳам тушунолмай қолади.