Қандли диабет қандай пайдо бўлади? Касалликнинг кўпчиликка маълум бўлмаган сабаблари

Қандли диабет нима ва у қандай пайдо бўлади?

Қандли диабет ­— асосий энергия манбайи бўлган глюкозанинг ҳужайраларга кирмаслиги билан кечадиган касаллик бўлиб, организмда метаболик жараёнлар нотўғри ишлай бошлайди. Натижада инсулин даражаси пасаяди ва қонда шакар миқдори ошади.

Патологиянинг шаклланиш механизмига қараб, диабетнинг қуйидаги турлари мавжуд:

 I тип қандли диабет (инсулин етишмаслиги) ­— ошқозон ости бези глюкозани ҳужайраларга ташиш учун зарур бўлган инсулин гормонини етарли миқдорда ишлаб чиқармайди;

II тип қандли диабет (инсулинга боғлиқ бўлмаган) — ошқозон ости бези етарли миқдорда инсулинни синтез қилади, аммо ҳужайралар унга нисбатан сезгирликни йўқотади, шунинг учун глюкоза ҳужайраларга сўрилмайди;

Гестацион диабет — ҳомиладорлик пайтида пайдо бўладиган гиперглекимия, яъни қондаги қанд миқдорининг ошиши. Туғуруқдан кейин кўпинча нормал ҳолатга қайтади ёки II турдаги диабетга айланади.

Қандли диабет келиб чиқиш сабаблари

Ирсият

Агар ота-она I ёки II турдаги диабетга чалинган бўлса, уларнинг фарзандида ҳам касалликнинг ривожланиш хавфи бошқа болаларга нисбатан юқори бўлади.

Ортиқча вазн

Оғир вазнли инсонлар II турдаги диабетга чалинишга кўпроқ мойил бўлади. Уларда адипоцитлар организмга керак бўлгандан кўра кўпроқ ёғ кислоталари ишлаб чиқаради. Бундай кислоталарнинг бир қисми жигарга кириб, жигар ҳужайраларининг инсулин билан боғланишига тўсқинлик қилади, қолган қисми эса мушакларга таъсир қилади. Шу сабабли глюкозанинг ҳужайраларда сўрилиши камайиб боради ва қанднинг қондаги миқдори ошади.

Ошқозон ости бези касалликлари

I тоифа қандли диабет ошқозон ости бези касалликларида, инсулинни синтез қилувчи бета ҳужайралари шикастланганда ривожланади ва панкреатит, кисталар, саратон каби касалликларда юзага чиқади.

Диабетнинг биринчи тури баъзан гемохроматоз — ирсий касаллик туфайли юзага келади. Бу танадаги темир алмашинуви бузилиши бўлиб, ушбу модда ошқозон ости бези ва бошқа органларда ортиқча тўпланиб боради. Шунингдек, ошқозон ости безини кесиш жарроҳлиги — панкреатотомия ҳам I турдаги диабетга сабаб бўлади.

Ҳомиладорликда гормонал ўзгаришлар

Соғлом ва ҳеч қандай патологиясиз кечаётган ҳомиладорлик даврида ҳам ҳужайраларнинг инсулинга таъсирчанлиги икки баробар пасаяди. Статистикага кўра, 1 фоиздан 20 фоизгача ҳомиладор аёллар қандли диабетга чалинишга мойилдир.

Вируслар

Сўнгги тадқиқотларга кўра, Коксаки вируси, қизилча, Эпштейн-барр ёки ретровируслар ҳам I турдаги диабетга олиб келиши мумкин. Улар ошқозон ости бези ҳужайраларини зарарлайди ва лимфоцитларнинг баъзи гуруҳларини қўзғатиб юборади.

Қандли диабетга чалинмаслик учун профилактик тавсиялар:

• ёғли ва ширин таомлар истеъмолини камайтириш;
• мева, сабзавотлар, дуккакли ўсимликларни кўпроқ истеъмол қилиш;
• жисмоний фаол бўлиш;
• вазннинг тўғри индексини ушлаб туриш;
• алкоголдан воз кечиш.

Организмда қандли диабет ривожланганини текшириш учун бир йилда бир маротаба қон таҳлили топшириш ва шифокор кўригидан ўтиш зарур.