Жамоатчилик эътирозидан сўнг, Ботаника боғи Тошкент шаҳар ҳокимлиги балансига ўтказилмайдиган бўлди

Project.gov.uz порталида ҳукуматнинг “Истироҳат боғлари фаолияти ва бошқарув тизимини тубдан такомиллаштириш тўғрисида”ги қарор лойиҳаси эълон қилинганди. Ҳужжатда рўйхати келтирилган 196 та боғ қаторида Тошкент Ботаника боғини Фанлар академияси тасарруфидан чиқариб, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари ҳузуридаги “Истироҳат боғларини бошқариш дирексиялари” давлат муассасалари балансига ўтказиш белгиланган. Мазкур қарор жамоатчилик эътирозларига сабаб бўлди.

Хусусан, Ўзбекистон Экологик партияси ҳужжат бўйича муносабат билдирди.

“Қарор лойиҳасида истироҳат боғлари ҳудудларини савдо ва пуллик хизматлар кўрсатиш учун ижарага бериш, атраксионлар ўрнатиш кўзда тутилмоқда. Ушбу фаолият эса, илмий муассаса сифатида ташкил этилган Тошкент Ботаника боғида сақланаётган, дунёнинг 5 қитъасидан келтирилган, ноёб бўлган флора объектларига жиддий салбий таъсир кўрсатади. Шу сабабли, Ботаника боғини Вазирлар Маҳкамасининг “Истироҳат боғлари фаолияти ва бошқарув тизимини тубдан такомиллаштириш” тўғрисидаги қарори лойиҳасидан чиқариш ҳамда Ботаника боғига Миллий боғ мақомини бериш орқали унинг нуфузини ва муҳофазасини кучайтириш керак, деб ҳисоблаймиз. Мазкур масала бўйича партиямизнинг Олий Мажлис Қонунчилик палатасидаги фракцияси номидан ҳукуматга депутатлик сўрови юборилди”,—дейилади муносабатда.

Ўзбекистон Фанлар академияси ҳам мазкур масала юзасидан расмий муносабат билан чиқди.

“Қарор лойиҳаси келишув учун порталга жойлаштирилганда Фанлар академияси уни ниҳоятда салбий руҳда қабул қилди. Қарор лойиҳаси келиб тушган куннинг ўзидаёқ Фанлар академияси қарор лойиҳаси юзасидан Давлат активларини бошқариш агентлигининг масъул ижрочиси билан боғланди ва Ботаника боғини рўйҳатдан чиқариб ташлаш лозимлигини таъкидлади. Шундан сўнг, юқори турувчи органлар оғзаки тарзда хабардор қилинди. Фанлар академиясининг мутаҳассислари томонидан асоснома тайёрланиб, ўрнатилган тартибга биноан белгиланган муддатдан чиқиб кетмаган ҳолда, Project.gov.uz тизими орқали Вазирлар Маҳкамаси қарори лойиҳасининг 1-иловаси 193-тартиб рақам билан келган “Ботаника боғи”ни рўйхатдан чиқариб ташлаш қатъий талаб қилинди”, — дейилади ЎзФА муносабатида.

Олий Мажлис Сенатининг муносабатида ҳам боғнинг мақомини ўзгартириш ва унинг ўрнида истироҳат боғини ташкил этиш илмий аҳамиятга эга бўлган узоқ йиллик коллекцияларининг йўқотилишига олиб келиши таъкидланган.

“Ботаника боғи коллекциялари, Марказий гербарий фонди, ғўзанинг ноёб генофонди ва бошқалар Фанлар академияси ноёб биологик обектларининг ягона мажмуасини ташкил этиб, Ўзбекистоннинг миллий бойлиги ҳисобланади. Қайд этиш жоизки, “Ўсимлик дунёсини муҳофаза қилиш ва ундан фойдаланиш тўғрисида”ги қонунга асосан (18-модда) Тошкент ботаника иститути ўз мақомига кўра, ўсимлик дунёсини ва унинг генетик фондини сақлаб қолиш, камёб ва йўқолиб кетиш хавфи остида турган ёввойи ҳолда ўсувчи ўсимликларнинг турларини сунъий яратилган шароитларда ўрганиш, иқлимга мослаш ва такрор кўпайтириш, илмий, ўқув ҳамда таълим ишларини олиб бориш, ўсимлик дунёсини муҳофаза қилиш ва ундан оқилона фойдаланиш бўйича билимларни тарғиб қилиш илмий-тадқиқот муассасаси ҳисобланади. Боғ ҳудудида ушбу боғларни ташкил этиш мақсадларига мувофиқ бўлмаган ва ўсимлик дунёсининг сақланиб қолишига таҳдид солувчи фаолият тақиқланади. Олий Мажлис Сенатининг Оролбўйини ривожлантириш масалалари ва экология қўмитаси Вазирлар Маҳкамасининг “Истироҳат боғлари фаолияти ва бошқарув тизимини тубдан такомиллаштириш” тўғрисидаги қарори лойиҳасига илова қилинган рўйхатдан Тошкент Ботаника боғини чиқариб ташлашни мақсадга мувофиқ, деб ҳисоблайди”, — дея қайд этилган Сенат расмий сайтида.

Шу билан бирга, фаол жамоатчилик вакиллари ҳам Ботаника боғи ўз мақомида қолиши зарурлиги ва Тошкент ҳокимлиги тасарруфига ўтказилмаслиги кераклиги тўғрисида муносабат билдирди.

Журналист Муҳрим Аъзамхўжаевнинг фикрича, Ботаника боғининг тақдирини ҳокимият ҳам, ҳукумат ҳам ҳал қилмаслиги лозим.

“Бу ўрмоннинг бахти, 2009 йилги Амир Темур хиёбони каби ҳалигача чопилиб кетмаганининг сабаби — унинг Ўзбекистон ҳукуматига, расмийларига алоқаси йўқлигида. Агар у қайсидир давлат идораси ёки ташкилоти ихтиёрида бўлганида эди, шубҳа йўқки, Янги Ўзбекистоннинг янги анъаналарига кўра аллақачон унинг ҳудудида меҳмонхоналар (худди Абдулла Қодирий боғида бўлгани каби), бизнес-марказлар, турар жой мажмуалари қад кўтарган бўларди. Ботаника боғи — бу тест имтиҳонлари ўтказиладиган жой эмас. Ботаника боғи — бу ўн миллионлаб одамларнинг ёстиғини қуритган уруш интиҳосини “Катюша”лар қўйиб, ғалати бир “байрам” қилинадиган жой ҳам эмас. Ботаника боғи — одамлар нафас олиб, дам оладиган жой. Шаҳардаги камсонли сокин маконлардан бири. Тошкентнинг инсон қўли билан бунёд этилган ўпкаси. Таъбир жоиз бўлса, Самарқанд учун Регистон қанчалик азиз ва қадрли бўлса, Тошкент учун Ботаника боғи ҳам шунчалик”, — деб ёзган журналист.

Иқтисодчи Отабек Бакировнинг ёзишича, истироҳат боғларини ҳокимиятлар қошидаги дирекцияларга ўтказилишининг ўзи хато қарор.

“Нафақат Ботаника боғига нисбатан, Ўзбекистондаги барча боғларга нисбатан. Ҳеч ким сайламаган, ерсотар ҳокимларга заррача ишонч йўқ. Пул топиш баҳонасида истироҳат боғлари аттракционларга айланиши бошланиши бўлади холос. Асл мақсад боғлар ҳудудларини турли йўллар билан сотиб юбориш. Шу маънода боғларни ҳокимлар чўнтагига ўтказиш ташаббуси ўзбекча “прихватизация” моделини амалда қўллаётган Давактивдан чиққани асло ҳайрон қолдирмади”, —дея фикр билдирган у.

Умуман олганда, кўплаб жамоатчилик фаоллари мазкур ташаббус юзасидан эътирозли мулоҳазаларни билдирди. Муҳокамалар кучайган заҳоти Тошкент шаҳар ҳокимлиги баёнот билан чиқди.

“Ботаника боғи истироҳат боғи эмас, у нафақат кўп навли ўсимликларни, балки шу соҳа мутахассисларини ҳам етиштиришга ёрдам берадиган илм-фан даргоҳидир. У - нафақат пойтахтнинг, балки бутун мамлакатнинг дурдонасидир. Вазиятни ўрганган ва Ботаника боғи мутахассислари билан суҳбатлашган ҳолда, шуни маълум қиламизки, Ботаника боғи Тошкент шаҳар ҳокимлиги балансига ўтказилмаган ва ҳокимлик мазкур қарор ташаббускори эмас. Ҳокимлик ушбу илмий даргоҳнинг мамлакат экотизимини асраш, ўсимликлар генофондини сақлаш ва кўпайтиришдаги аҳамиятини эътироф этади ва уни истироҳат боғига айлантиришга йўл қўймайди”, —дейилади ҳокимлик баёнотида.

Маълумот учун, Фанлар академияси Ботаника институти ҳузуридаги Ботаника боғида 2450 дан ортиқ гулли-манзарали дарахт ва буталар ҳамда доривор ўсимлик турлари мавжуд. Шу билан бирга, боғда ноёб ва эндем ўсимликлар турлари ҳамда Қизил китобга киритилган 40 яқин ноёб ва табиатда йўқолиб бораётган ўсимликлар коллекциялари яратилмоқда. Халқаро индекс тизими орқали 80 дан ортиқ хорижий давлатлар билан манзарали ўсимликлар уруғини алмашиниш йўлга қўйилган. Ҳозирги кунда Ботаника боғида 97 нафар ходим, шу жумладан, 3 нафар фан доктори, 8 нафар фан номзоди фаолият олиб бормоқда.