ПМТИ экспертлари Ўзбекистонда инсонларнинг ҳаёти давомида истеъмол харажатлари ва даромадлари, ўзгариш хусусиятлари ҳамда қарз муносабатларига киришиш ҳолатини таҳлил қилди.
Таъкидлаш керакки, иқтисодий назария (барқарор даромад ва истеъмолнинг ҳаёт цикли гипотезаси) рационал инсон ҳаёти давомида истеъмолини (ҳозир ва келажакка оғишларсиз) бир маромда тақсимлайди деган фикрни илгари суради.
Яъни инсонларнинг рационал даромади паст бўлган (болалик ва ёшлик) даврида етарли даражада истеъмолни таъминлаш (таълим харажатларини қоплаш, уй ва уй жиҳозлари) учун (ота-она, давлат ва жамиятдан) муддатли қарз олади.
Кейинчалик даромади нисбатан баланд бўлган ўрта ёшларда қарзини қайтаради, кейинги авлодга қарз беради ва ортганини кексаликка жамғаради, кексайганда эса қолган жамғармаларини истеъмол қилади.
Ўзбекистонда ҳам барқарор даромад ва истеъмолнинг ҳаёт цикли гипотезаси ишлаши аниқланди; унга кўра, инсонлар даромади 30 ёшгача тезлик суръатда ўсади, ўсишнинг энг юқори нуқтаси тахминан 30-50 ёш оралиғида сақланиб туради ва 60 ёшдан сўнг кескин пасаяди.
Бу эса ўз навбатида, даромад ва истеъмол орасидаги фарқ қарз олиш орқали компенсация қилиш зарурияти мавжудлигини кўрсатади.
Ўзбекистонда аҳоли ўртасида ўтказилган сўров (450 киши) натижаларига кўра, ёш оилалар (оила боқувчиси ёши ўртача 38 ёш) бошқа оилаларга нисбатан (оила боқувчиси ёши ўртача 49 ёш) даромадининг кўп қисмини қарз тўлашга сарфлаётганини маълум қилган.
Бу юқоридаги назарий қарашга (барқарор даромад ва истеъмолнинг ҳаёт цикли гипотезаси) мос келади.
Бунда, респондентларнинг 18 фоизи маиший техника, 22 фоизи уй-жой, 13 фоизи автомобиль, 10 фоизи ўқиш шартнома тўлови, 11 фоизи эса телефон учун қарз олганлиги маълум бўлди.
Қолган 34 фоиз респондентлар қарзи йўқлигини билдирган. Шундан, 18 фоиз респондентларда ўз жамғармалари мавжуд.
Муддатли тўлов ва кредит
Сўровнома натижаларига кўра аҳолининг 10 фоизи дўконлардан муддатли тўловга қарз олишни (10 фоизи банк кредитини, қолганлар ўз ва яқинлари маблағи бўлишини) афзал кўришини инобатга олиб, Ўзбекистонда тобора оммалашиб бораётган муддатли тўловга уй жиҳозларини таклиф этиш бозори ўрганилди.
Бунда, энг оммабоп 13 та интернет дўконида талаб юқори бўлган бир хил русумдаги смартфон, музлатгич, телевизор ҳамда кондиционерларнинг муддатли тўлов нархлари таҳлил қилинди.
Маълумот учун: Статистика агентлиги маълумотларига кўра, 2022 йилда ҳар 100 та уй хўжалигига 309 та мобил телефон, 115 та музлатгич, 171 та телевизор ва 45 та кондиционер тўғри келган.
Натижалар шуни кўрсатадики, танланган бир хил русумдаги телефон нархи ўртача 4,8 млн сўм, музлатгич 8,1 млн сўм, телевизор 6,8 млн сўм ва кондиционер 6,1 млн сўмдан сотилаётганлиги аниқланди.
Мазкур товарлар дўконлар томонидан 12 ойга муддатли тўлов орқали йиллик ставкаси ўртача, 70 фоиздан 77 фоизгача харидорларга тақдим этилмоқда.
Шу билан бирга солиштириш учун, ҳозирги кунда тижорат банклари томонидан белгиланган талабларга мувофиқ ажратилаётган истеъмол кредити ставкалари 17 фоиздан 38 фоизни ташкил этмоқда.
Ушбу бозорларда нархлар ва муддатли фоиз тўловлари ўртасидаги катта тафовут бир томондан, аҳоли орасида маълумотларнинг нотекис тақсимланганлиги (информатион асймметрй) ҳамда уларнинг молиявий саводхонлигини янада яхшилаш бўйича тадбирларга эҳтиёж борлигини кўрсатади.
Иккинчи томондан, банк хизматларидан фойдаланиш имконияти чекланган норасмий иқтисодиётда фаолият юритаётган аҳоли муддатли тўлов бозоридан кўпроқ фойдаланган бўлиши мумкин.
Изоҳ (0)