Ҳайвонлар ҳам, одамлар ҳам — ҳамма эснайди. Ҳатто, бола эмбрионлик даврида ривожланишининг 12-ҳафтасидан бошлаб эснайди. Эснашнинг тасдиқланган ва муқобил сабаби йўқ бўлса-да, нима учун эснаётганимиз ҳақида бир нечта қарашлар мавжуд. Эснаш турли сабабларга кўра юзага келиши мумкин ва уларнинг ҳаммаси ҳам хавфсиз эмас.
Эснаш нима?
Эснаш — бу оғизни очиш ва чуқур нафас олиш, ўпкани ҳаво билан тўлдириш учун бир неча сония давом этиши мумкин бўлган беихтиёр жараёндир.
Биз уйқимиз келганда эснаймиз, деган тушунча бор. Бироқ аксинча, эснаш — бу мияни уйғотишга, диққатни жамлашга ундайдиган рефлекс. Эснаш жараёнида организм маълум бир гормонлар чиқаради, улар қисқа вақт ичида юрак тезлигини оширади, қон айланишини фаоллаштиради ва қон босимини меъёрлаштиради.
Эснаш вақтида нафас йўллари кенгайиб, бўйин, елка ва юз мушаклари бўшашади, ҳиссий таранглик ва стресс йўқолади, кайфият яхшиланади. Эснаш, шунингдек, кўз ёш безларнинг фаоллигини оширади (баъзан ҳафсала билан эснаганда, кўз ёш тўкилиши ҳам шундан).
Биз нега эснаймиз?
Эснаш кўпинча чарчоқ, зерикиш ва шу заҳоти Морфей(қадимда юнонларнинг Уйқу худоси)нинг қўлига тушиш истаги билан боғлиқ, аммо яна бир нечта сабаблар, назариялар мавжуд.
Айрим олимларнинг фикрича, биз миямизни совутиш учун эснаймиз: эснаш пайтида чуқур нафас оламиз, кирган ҳаво эса миямизни бироз совутади. Бундан ташқари, жағнинг пастга тортилиши мияга бораётган қон оқимини оширади, бу яна бир совутиш омилидир. Бироқ, эснаш пайтида миянинг ҳарорати ҳақида ҳозирча аниқ маълумот берилмаган.
Шунингдек, эснаш бизга ибтидоий одамлардан мерос бўлиб, улар учун алоқа воситаси бўлган. Одамлар товуш ёрдамида мулоқот қилишни бошлашдан аввал, хабарларни эснаш орқали бир-бирига етказганлар. Зерикиш ва уйқучанликдан ташқари, қадимги одамлар учун эснаш уларнинг бошқаларга нисбатан эҳтиёткорлигининг белгиси ёки улар эснашдан бошқа алоқа воситаси сифатида фойдаланган бўлишлари эҳтимолдан ҳоли эмас.
Эснашнинг «юқумлилиги» буни тасдиқлайди: қарама-қарши ўтирган инсоннинг эснаши билан бизнинг оғзимиз ҳам беихтиёр худди шундай қила бошлайди. Эснашнинг юқумлилиги сизнинг қанчалик эмпатик эканлигингизга боғлиқ. Инсон қанчалик ҳиссиётли ва киришимли бўлса, жараён ташаббускоридан кейин унинг эснаш эҳтимоли юқори. Бунинг сабаби бош мия ярим шарида ён-атрофдаги одамларнинг ҳолатига акс таъсир кўрсатувчи нейронлар фаолияти боғлиқ.
Эснаш соғлиқда муаммолар борлигидан далолат беради
Ҳаддан ташқари эснашга меъёрда ухламаслик, мунтазам давом этган уйқусизлик, нарколепсия ва уйқучанликка олиб келадиган кўплаб дори воситаларининг қабул қилиниши сабаб бўлиши мумкин.
Бундан ташқари, одам кислород етишмовчилигини бошдан кечирганда ёки қулоқлари битиб қолганда эснайди. Эснаш нотўғри ётиб қолишнинг натижаси ҳам бўлиши мумкин. Тана узоқ вақт ноқулай ҳолатда туриб қолса, кўкрак қафаси сиқилади ва ўпка фаолиятига тўсқинлик қилади.
Тез-тез эснаш юрак-қон томир ва аутоиммун касалликлар, сурункали гипотензия аломати ҳам бўлиши мумкин. Сурункали мигрен, эпилепсия ёки инсульт билан оғриган беморларда эснаш кўп кузатилади.
Агар бирор киши уйқу вақтида эснаса, бу унинг ниҳоятда чарчаганини, хуррак ёки ортиқча вазндан азият чекаётганини англатади.
Эснашни қайтариш мумкинми?
Жағингизни қисиб туриш ёки ён томонга буриш орқали эснашни бостириш ҳар доим ҳам тўғри қарор эмас. Бу танани айни вақтда зарур бўлган кислороднинг маълум қисмидан маҳрум қилади.
Эснаш иш вақти авж палласида ёки масъулиятли воқеа олдидан эснаш тутиб қолса, ундан осонлик билан дан халос бўлиш учун бир неча дақиқа ажратинг, бироз тоза ҳавода пиёда юринг. Шунингдек, сақич ёки бир финжон қаҳва эснашни енгишга ёрдам беради.
Эснаш «юқумли» одатга айланмаслиги учун, масалан, агар эснаш ноўрин вазиятга тўғри келса, эснаган одамдан юзингизни бошқа тарафга буринг, диққатингиз марказини ўзгартиринг. Ҳеч нима халақит бермаган пайт, саломатлигингиз учун эснайверинг!
Мавзуга доир:
Изоҳ (0)