Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази жаҳон калийли ўғит бозори ва Ўзбекистоннинг жаҳон бозоридаги истиқболларини таҳлил қилди.
Калий ўғитлари фосфор ва азотли ўғитлар билан бир қаторда ўсимликлар учун жуда муҳимдир. Таркибида калий бўлган ўғитлар калий рудаларидан олинади, улар табиат томонидан очиқ ҳолда қазиб олинади. Калийга бой тупроқда ўстирилган ўсимликлардан ҳосил бўлган мевалар одатда қишда анча яхши сақланади.
Калийли ўғитлар ўсимлик учун аҳамияти жиҳатидан азот ва фосфор ўғитларидан кейин 3-ўринда туради. Тупроқдаги етарли миқдордаги калий салбий об-ҳаво таъсирининг сезиларли даражада заифлашишига ёрдам беради.
Пахта, буғдой, арпа, шоли, картошка, қанд лавлаги, кунгабоқар, гречка, тариқ ва бошқа турдаги экинлар калийни истеъмол қилиш учун энг талабчан ҳисобланади.
Ўрганишлар натижасида 1 тонна картошка етиштириш учун — 5,6 кг, 1 тонна помидор — 3,4 кг, 1 тонна пиёз — 3,6 кг, 1 тонна сабзи — 3 кг, 1 тонна полиз экинлари — 2 кг калий ўғитлари сарфланади.
Кучли пайвандтагларда ўстирилган боғларда ҳар йили гектарига 120 кг азот, 60 кг фосфор ва 30 кг калий ўғити солинади.
Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳисоб-китобларига кўра, қишлоқ хўжалиги экинларининг калийли ўғитларга илмий асосланган талаби соф ҳолда 313,6 минг тоннани, шундан суғориладиган майдонларда пахта ва ғалла экинлари талаби 173,4 минг тонна ёки умумий талабнинг 55 фоизини ташкил этади.
Кузатишлар калийли ўғит солинган пахтазорнинг 1 гектаридан ҳосилдорлик 7-8 ва ғаллада 14-15 центнергача ошганини кўрсатган.
Сабзавот ва мева экинларида калий хлориддан фойдаланганда меваларнинг ҳосилдорлиги кескин ортади. Уларнинг таъми, сифати, хушбўйлиги ва сақланиш сифати яхшиланади. Картошкада илдиз меваларидаги крахмал миқдори ортади. Қанд лавлаги илдизларида қанд миқдори, мева ва резавор меваларда С витамини кўпаяди.
Жаҳон калий ўғитлари бозори
Дунёда аҳоли сонининг кўпайиши ва экин майдонларининг қисқариши минерал ўғитларга бўлган талабнинг ошишига олиб келади, бу эса ушбу маҳсулот нархи ўсишининг етакчи омилларидан биридир.
Ҳозирги вақтда минерал ўғитлар ишлаб чиқариш бўйича Хитой (жаҳон бозорининг 30 фоиздан ортиғи), АҚШ (13 фоиз), Россия (12 фоиз), Ҳиндистон (10 фоиз) ва Канада (9 фоиз) етакчи давлатлар ҳисобланади.
Минерал ўғитлар жаҳон бозори азотли, фосфорли ва калийли ўғитларнинг 3 та асосий сегментини ўз ичига олади. Жаҳон бозорида азотли ўғитларнинг улуши — 56 фоиз, фосфор — 24 фоиз ва калий — 20 фоизни ташкил қилади.
Калийли ўғитларни экспорт қилиш бўйича биринчи учлик мамлакатлар — Канада (38 фоиз), Россия (24 фоиз) ва Белоруссиядир (10фоиз). Глобал калий ўғитлари экспортининг 70 фоиздан ортиғи ушбу давлатлар ҳиссасига тўғри келган.
АҚШ (16,6 фоиз), Бразилия (16,4 фоиз), Хитой (12,4 фоиз), Ҳиндистон (9,04 фоиз), Индонезия (4,52 фоиз) калийли ўғитларни импорт қилувчи асосий мамлакатлардир. Дунё бўйича калий ўғитлари импортининг 50 фоиздан кўп қисми ушбу мамлакатлар ҳиссасига тўғри келади.
2021 йилда калий ўғитлар бозори 28,53 млрд долларни ташкил қилган бўлиб, 2026 йилга бориб ушбу кўрсаткич 35,29 млрд долларга етиши кутилмоқда. Ўтган йили дунё бўйича ишлаб чиқарилган калий маҳсулотлари ҳажми 69,2 млн тоннага тенг бўлган.
Шунингдек, калийга бўлган талаб 6,2 фоиз ёки 2,2 млн тоннага ошиб, 38,5 млн тоннага етди. Бундан ташқари, 2022—2023 ва 2025—2026 йиллар оралиғида глобал калий учун талабнинг ўсиш суръатлари ҳам юқори бўлиши ва умумий кўрсаткич 41,2 млн тоннани ташкил этиши кутилмоқда.
Ўзбекистоннинг жаҳон бозоридаги истиқболлари
Ўзбекистон минерал ўғитларни ҳам экспорт, ҳам импорт қилувчи мамлакат ҳисобланади. Қишлоқ хўжалигини минерал ўғитлар билан таъминлаш ҳам, минерал ўғитларни жаҳон бозорига экспорт қилиш ҳажмини ошириш имкониятлари ҳам жаҳон бозоридаги вазиятга боғлиқ.
2021 йил якунига кўра Ўзбекистонда соф ҳолда жами 1,5 млн тонна минерал ўғитлар ишлаб чиқарилган, шундан азотли ўғитлар — 1,2 млн тонна, калийли ўғитлар — 197,4 минг тонна, фосфорли ўғитлар — 139,9 минг тонна.
Ўзбекистондаги энг йирик минерал ўғитлар ишлаб чиқарувчи заводлардан бири Деҳқонобод калий заводи бўлиб, 2021 йил якуни билан ушбу заводда 600,2 млрд сўмлик минерал ўғитлар ишлаб чиқарилган ва 2020 йилга нисбатан ўсиш суръати 1,9 фоизни ташкил қилган.
Шунингдек, соф ҳолда 197,4 минг тонна калийли минерал ўғитлар ишлаб чиқарилган бўлиб, режага нисбатан 91,4 фоизга тенг бўлган.
2021 йилда 48,8 млн долларлик калий хлорид экспорт қилиниб, режага нисбатан 125,1 фоизни ташкил қилган. 2021 йил якунларига кўра, ишлаб чиқарилаётган калий хлорид минерал ўғитининг 1 тоннаси учун ишлаб чиқариш таннархи 727 590 минг сўмни ташкил қилган.
2022 йилнинг 1-ярим йиллик ҳолатига кўра, Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган калийли ўғитларнинг умумий ҳажми 86,6 минг тонна, бу ўтган йилнинг мос даврига нисбатан камайган ва 91,6 фоизга тенг.
Сўнгги 2 йил ичида Жануби-Шарқий Осиё мамлакатлари, яъни Малайзия ва Индонезия Ўзбекистондан калийли ўғитлар экспортининг асосий қисмини эгаллаб олишди. Экспорт ҳажми Индонезияга 30,405 минг долларни, Малайзияга 2,908 минг долларни ташкил этди.
Жаҳон банки ҳисоб-китобларига кўра, 2022 йил охирига келиб дунёда минерал ўғитлар нархи 70 фоизгача ошиши кутилмоқда. Агар нархлар кўтарилиши натижасида фермерлар ўғит сотиб олиш ҳажмини камайтирса, бу 2023 йилда ҳосил ҳажмининг камайишига олиб келиши мумкин. Ушбу ҳолат эса дунёда озиқ-овқат нархларининг ошиши билан боғлиқ муаммоларни янада кучайтиришга сабаб бўлади.
Изоҳ (0)