17 октябрь санасига боғлиқ диққатга сазовор воқеалар қаторидан дунёдаги энг машҳур роҳиба — Тереза онанинг тинчлик бўйича Нобель мукофотига лойиқ кўрилиши, таҳририятда портлатилган россиялик журналист ва Бетховеннинг ўлимидан кейин якунланган 10-симфониясига оид фактлар ўрин олган.
«Қашшоқликнинг дўсти»: умрини бева-бечораларга ёрдам беришга сарфлаган Тереза она
1979 йилнинг 17 октябрь куни дунёдаги энг машҳур роҳиба аёл — Тереза она тинчлик бўйича Нобель мукофотига лойиқ кўрилганди. У 1910 йилга қадар Усмонлилар империяси таркибида бўлган ҳозирда Македонияга қарашли Скопе шаҳрида Агнес Гонжа Бояжиу косовалик албанлар оиласида кенжа қиз бўлган ва болалигидан динга қизиқиб келган. Бунга асосий вақтини ибодат ва кам таъминланганларга ёрдам кўрсатишга бағишлайдиган онаси сабаб бўлган бўлиши мумкин.
Бўлажак Тереза она қийинчиликка дуч келган инсонларга ёрдам беришни ўз олдига мақсад қилиб қўйган — 18 ёшида у Ирландияга кўчиб ўтиб, «Лоретонинг ирланд ҳамширалари» католик черковига кирган ва тез орада Ҳиндистоннинг Калкуттасига йўл олиб, 20 йил давомида аёллар мактабида дарс берган. У 1937 йилда роҳиба сифатида танилган — ўшандан бери ҳозирги Шимолий Македонияда туғилган аёл Тереза она номини кўтариб келади.
1946 йили Калкуттадан Даржилингга поездда кетаётган Тереза она «Опа-сингил миссионерлар муҳаббати» ташкилотини асос солиш фикрига келади ва буни амалга ошириб, 1997 йилнинг мартига қадар ташкилотни бошқаради. Алоҳида ташкилот (орден) яратиш бўйича Ватикандан рухсат 1950 йилда олинган, 1964 йилда Рим папаси Павел VI билан учрашувдан кейин эса орденнинг бутун дунё бўйлаб бўлинмалари очилишни бошлайди.
Тереза она миссионерлик мақсадлари билан бутун дунё бўйлаб кўплаб саёҳатларни амалга оширган. У Калкуттадаги беморларнинг яраларини ювган, Ливандаги фаластинлик қочоқлар лагерларига ташриф буюрган, Эфиопияга қурғоқчилик вақтида, Гватемалага зилзиладан кейин борган. 1986 йилда у биринчи марта СССРга, Чернобил авариясидан кейин келган ва 1988 йилда яна Совет Иттифоқига ташриф буюрган.
Тереза онанинг фаолияти бир неча бор танқидларга учраган — у беморлар учун бошпаналар малакали тиббий ёрдамларни кўрсатмаётгани, муҳтожларни қўллаб-қувватлаш фондига келиб тушаётган маблағлар бошқа мақсадларга сарфланаётгани бўйича айбланган. Масалан, инглиз журналисти Кристофер Хитченс «Тереза она қашшоқларнинг эмас, қашшоқликнинг дўсти эди», деганди. Тереза она 1997 йилнинг 5 сентябрь куни Калкуттада вафот этган.
Таҳририятда ўлдирилган журналист
1994 йилнинг 17 октябрь куни «Московский комсомолец» газетаси таҳририятида содир бўлган портлаш оқибатида журналист Дмитрий Холодов ҳалок бўлганди.
Дмитрий Холодов 1967 йилнинг 21 июль куни Москва вилоятида туғилган. Унинг ота-онаси Зоя Александровна ва Юрий Викторович — Марказий илмий-тадқиқот институтида муҳандислари бўлиб ишлаган. Холодов мактабдан кейин денгиз пиёдалари сафида хизмат қилган. Москва физика муҳандислик институтини тамомлаган, илмий-тадқиқот институтида ишлаган. Кейинчалик маҳаллий радио ва газета мухбири бўлиб ишлаган.
1992 йилнинг августида у «Мосвковский комсомолец» газетаси мухбирига айланган. Холодов замонавий Россия армияси ҳақида ёзган, кўплаб «қайноқ нуқталар»да — Абхазия, Чеченистон, Озарбайжон, Тожикистон—Афғонистон чегарасида бўлган. Ҳарбийлар ўртасида мансаб ваколатларининг суиистеъмол қилиниши мавзусини кўтарган.
1993-1994 йилларда Холодов ўша вақтдаги Россия мудофаа вазири Павел Грачевнинг кирдикорларини фош этувчи бир нечта мақолаларни чоп этган. Журналист вазирни Ғарбий қўшинлар гуруҳидаги коррупцион можарога алоқадорликда айблаган. Грачев бир неча бор ўз қўл остидагиларини унинг нуқтаи назари бўйича ҳақорат қилаётган нашр муаллифларига таъсир ўтказа олмаганликлари учун қоралаган. ОАВ маълумотларига кўра, Грачев айниқса, Холодовни жуда ёмонлаган.
Грачевнинг кўрсатмасига биноан Холодовни мудофаа вазири иштирокидаги матбуот анжуманлари, брифинглар ва бошқа расмий тадбирларга киритмай қўйишган. Владимир Познернинг кўрсатувида чиқиш қилган вақтида у Холодовни «ички душман» деб атаганди. Тергов маълумотларига кўра, 1993 йилнинг декабрида Грачев Россия Мудофаа вазирлиги Ҳарбий-денгиз қўшинлари штаби разведка бўлими бошлиғи Павел Поповскихга армия ва мудофаа вазири ҳақида салбий мақолалар чоп этилишини тўхтатиш вазифасини қўйган. Хусусан, матбуотга ҳақиқатга мос келмайдиган маълумотларни топширишни ташкиллаштириш таклиф қилинган, бу орқали журналистларни текширилмаган ва ёлғон маълумотларни чоп этиш баҳонасида қўлга тушириш нияти бўлган.
«Московский комсомолец» маълумотларига кўра, Грачев бир неча бор собиқ Ҳаво-десант қўшинлари собиқ қўмондони Евгений Подколзинга қўнғироқ қилиб, Холодов ва газетани «тинчитиш»нита талаб қилган. Собиқ вазир шундай буйруқ берганини рад этмаган, аммо бунда жисмоний тазйиқни назарда тутмаганини ва Поповских бундай буйруқ олмагани таъкидлаган.
Россия Бош прокуратураси маълумотларига кўра, 1994 йилнинг баҳорида Подколзин Грачев билан навбатдаги учрашувдан кейин Поповскихга мудофаа вазири Ҳаво-десант кучлари разведка бўлими бошлиғининг сустлигидан норозилигини айтади ва Холодовга нисбатан энг қаттиқ чоралар кўришни талаб қилган. Грачев агарда иш муваффақиятсиз кетса, Поповских бошқарган 45-полкни тарқатиб юбориш билан таҳдид қилган.
Тергов материалларида қайд этилишича, 1994 йилнинг август сентябрь ойларида Поповских Ҳарбий-десант қўшинлари қўмондони ўринбосари Зуев билан учрашувда Грачевнинг талабларини яна бир бор эшитган. Вазир журналистнинг «оғизини ёпиш» ва «оёғини сидириш»ни талаб қилган.
Гумонланувчиларнинг барчаси Москва ҳарбий округ суди томонидан 2002 йилнинг 26 июнида оқланган. 2003 йилнинг 27 майида Россия Олий суди ҳарбий коллегияси Бош прокуратуранинг протестига кўра, оқлов ҳукмини бекор қилган ва ишни қайта кўриб чиқишга жўнатган. 2004 йил 10 июнь куни айбланувчиларнинг барчалари яна оқланган.
Бош прокуратура ва ўлдирилган журналистнинг ота-оналари кассацион шикоятни киритган. Аммо 2005 йилда Москва округи ҳарбий судининг ҳукмлари ҳақиқийлиги Россия Олий суди ҳарбий коллегияси томонидан тасдиқланган.
Бетховеннинг ўлимидан салкам 200 йил ўтиб яратилган 10-симфонияси
1988 йилнинг 17 октябрида Лондонда Бетховеннинг охирига етмаган 10-симфонияси ижро этилганди. У инглиз тадқиқотчиси Барри Купер томонидан Берлинда топилган қўлёзмалар асосида тикланган.1827 йил Людвиг ван Бетховен умрининг охирги йили эди. У кўпчилик томонидан ижодининг чўққиси дея эътироф этилган ўзининг Тўққизинчи симфониясини якунлаганига уч йил тўлган. Композитор 10-симфониясини ёзишга киришган, бироқ соғлиғи ёмонлашгани боис бошлаган ишида жиддий олдинга силжий олмайди: у қолдирган бар нарса — бу бир нечта мусиқий хомаки лойиҳалар.
Шундан буён Бетховеннинг мухлислари ва мусиқашунослар унинг симфонияси қандай бўлган бўлиши мумкин эди дея бош қотириб келади. Унинг хомаки чизгилари худди амалга ошириб бўлмас ноодатий иқтидор намуналари кабидир. 2021 йилда кўплаб мусиқа тарихчилари, мусиқашунослар, композитор ва дастурчилар ёрдамида Бетховен орзуси амалга ошган. Бир гуруҳ олимлар аъзо бўлган Playформ АИ стартапи лойиҳада сунъий интеллект ишига жавоб берган бўлиб, улар машинани Бетховен меросига ва ижодий жараёнга ўргатган.
Бундан олдинги уринишлар
1817 йилда Лондон қироллик филармонияси ҳамжамияти Бетховенга ўзининг Тўққизинчи ва Ўнинчи симфонияларини ёзишни топширган. Оркестр учун ёзилган симфониялар асосан тўрт қисмдан иборат бўлади: биринчиси тезкор темпда, иккинчиси — секинроқ, учинчиси — ўрта ёки тез, охиргиси эса — тезкор бўлади.
Бетховен ўзининг 9-симфониясини 1824 йилда тугатган бўлиб, у «Бахтга қасида» билан якунланган. Бетховен 10-симфония ҳақида ўзидан кейин бир нечта мусиқий нота ва ғоялар туширилган қўлёзмалардан бошқа ҳеч нарса қолдирмаган.
Ўтган вақт давомида Бетховеннинг 10-симфониясини қайта тиклаш бўйича бир нечта уринишлар амалга оширилган. Уларнинг энг машҳур — мусиқашунос Барри Куперники бўлиб, у 1988 йилда биринчи ва иккинчи қисмни якунлаганди. Мутахассис 250 та мусиқий такт эскизларини бирлаштириб, Бетховенга мос биринчи қисмни яратган. Бироқ Бетховен қўлёзмаларининг камлиги симфониячиларга биринчи қисмдан ортиқ ишни бажариш имконини бермаган.
Жамоанинг тузилиши
2019 йил бошларида мусиқий технологияларни тарғиб қилиш билан шуғулланадиган Караян институти директори доктор Маттиас Редер Бетховеннинг 10-симфониясини якунлаш бўйича жамоа тузишга қарор қилган. Буни амалга ошириш учун сунъий интеллект олдин ҳеч амалга оширмаган ишни амалга ошириши керак эди.
Шундан сўнг, Редер жамоани шакллантиришга киришган бўлиб, унинг таркибидан Интел учун мусиқий жингл ёзган австриялик композитор Валтер Версова ўрин олган. У Бетховен қолдирган мерос билан сунъий интеллект яратадиган мусиқани бирлаштирувчи композицияни ёзиш топширилган. Рақамли мусиқа бўйича эксперт Марк Готем эса Бетховен қўлёзмаларини таҳлил қилиб, барча ижод намуналарини ўрганишни бошлаган. Бу сунъий интеллект уларни ўрганиб, таҳлил қилиши учун керак эди.
Жамоадан, шунингдек, Гарвадр университети мусиқашуноси ва моҳир пианиночи Роберт Левин ҳам ўрин олган. Бундан олдин Левин XVIII асрга оид Моцарт ва Иоганн Себастьян Бахнинг охирига етмаган ишларини якунлашга муваффақ бўлганди.
2019 йилнинг июнида жамоа Гарвард кутубхонасида икки кунлик мусиқий семинарга тўпланган. Унда Бетховен қўлёзмаларини якунланган мусиқий асарга айлантириш ва сунъий интеллект уни композитор хоҳлагандек симфонияга келтиришни муҳокама қилган. Хонадаги мусиқий экспертлар сунъий интеллект олдин қандай мусиқа ёзгани ҳақида маълумотга эга бўлишни сабрсизлик билан кутган.
Лойиҳа давомида инсон ва машина ўртасидаги ҳамкорлик ривожланиб борган. Версова, Готем, Левин ва Редер қўлёзмаларини таҳлил қилиб, муаллиф 10-симфонияни қандай кўришни истаганини тушунишга уринган. Якунланган симфонияларидан шаблон сифатида фойдаланиб, улар мураккаб бошқотирмани ечмоқчи бўлган.
Сунъий интеллект мусиқий линияни топишга ва уларни уйғунлаштиришга ўрганган. Шунингдек, у иккита алоҳида мусиқани бирлаштиришни уддалаган. Охир-оқибат тўлиқ композиция пайдо бўлган.
«Кун хронологияси» лойиҳаси доирасида ҳар куни эрталаб соат 09:30 да ушбу санага боғлиқ энг муҳим ва қизиқарли воқеалар ёритиб борилади.
Изоҳ (0)