17-oktabr sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan dunyodagi eng mashhur rohiba — Tereza onaning tinchlik bo‘yicha Nobel mukofotiga loyiq ko‘rilishi, tahririyatda portlatilgan rossiyalik jurnalist va Betxovenning o‘limidan keyin yakunlangan 10-simfoniyasiga oid faktlar o‘rin olgan.
“Qashshoqlikning do‘sti”: umrini beva-bechoralarga yordam berishga sarflagan Tereza ona
1979-yilning 17-oktabr kuni dunyodagi eng mashhur rohiba ayol — Tereza ona tinchlik bo‘yicha Nobel mukofotiga loyiq ko‘rilgandi. U 1910-yilga qadar Usmonlilar imperiyasi tarkibida bo‘lgan hozirda Makedoniyaga qarashli Skopye shahrida Agnes Gonja Boyajiu kosovalik albanlar oilasida kenja qiz bo‘lgan va bolaligidan dinga qiziqib kelgan. Bunga asosiy vaqtini ibodat va kam ta’minlanganlarga yordam ko‘rsatishga bag‘ishlaydigan onasi sabab bo‘lgan bo‘lishi mumkin.
Bo‘lajak Tereza ona qiyinchilikka duch kelgan insonlarga yordam berishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan — 18 yoshida u Irlandiyaga ko‘chib o‘tib, “Loretoning irland hamshiralari” katolik cherkoviga kirgan va tez orada Hindistonning Kalkuttasiga yo‘l olib, 20 yil davomida ayollar maktabida dars bergan. U 1937-yilda rohiba sifatida tanilgan — o‘shandan beri hozirgi Shimoliy Makedoniyada tug‘ilgan ayol Tereza ona nomini ko‘tarib keladi.
1946-yili Kalkuttadan Darjilingga poyezdda ketayotgan Tereza ona “Opa-singil missionerlar muhabbati” tashkilotini asos solish fikriga keladi va buni amalga oshirib, 1997-yilning martiga qadar tashkilotni boshqaradi. Alohida tashkilot (orden) yaratish bo‘yicha Vatikandan ruxsat 1950-yilda olingan, 1964-yilda Rim papasi Pavel VI bilan uchrashuvdan keyin esa ordenning butun dunyo bo‘ylab bo‘linmalari ochilishni boshlaydi.
Tereza ona missionerlik maqsadlari bilan butun dunyo bo‘ylab ko‘plab sayohatlarni amalga oshirgan. U Kalkuttadagi bemorlarning yaralarini yuvgan, Livandagi falastinlik qochoqlar lagerlariga tashrif buyurgan, Efiopiyaga qurg‘oqchilik vaqtida, Gvatemalaga zilziladan keyin borgan. 1986-yilda u birinchi marta SSSRga, Chernobil avariyasidan keyin kelgan va 1988-yilda yana Sovet Ittifoqiga tashrif buyurgan.
Tereza onaning faoliyati bir necha bor tanqidlarga uchragan — u bemorlar uchun boshpanalar malakali tibbiy yordamlarni ko‘rsatmayotgani, muhtojlarni qo‘llab-quvvatlash fondiga kelib tushayotgan mablag‘lar boshqa maqsadlarga sarflanayotgani bo‘yicha ayblangan. Masalan, ingliz jurnalisti Kristofer Xitchens “Tereza ona qashshoqlarning emas, qashshoqlikning do‘sti edi”, degandi. Tereza ona 1997-yilning 5-sentabr kuni Kalkuttada vafot etgan.
Tahririyatda o‘ldirilgan jurnalist
1994-yilning 17-oktabr kuni “Moskovskiy komsomolets” gazetasi tahririyatida sodir bo‘lgan portlash oqibatida jurnalist Dmitriy Xolodov halok bo‘lgandi.
Dmitriy Xolodov 1967-yilning 21-iyul kuni Moskva viloyatida tug‘ilgan. Uning ota-onasi Zoya Aleksandrovna va Yuriy Viktorovich — Markaziy ilmiy-tadqiqot institutida muhandislari bo‘lib ishlagan. Xolodov maktabdan keyin dengiz piyodalari safida xizmat qilgan. Moskva fizika muhandislik institutini tamomlagan, ilmiy-tadqiqot institutida ishlagan. Keyinchalik mahalliy radio va gazeta muxbiri bo‘lib ishlagan.
1992-yilning avgustida u “Mosvkovskiy komsomolets” gazetasi muxbiriga aylangan. Xolodov zamonaviy Rossiya armiyasi haqida yozgan, ko‘plab “qaynoq nuqtalar”da — Abxaziya, Checheniston, Ozarbayjon, Tojikiston—Afg‘oniston chegarasida bo‘lgan. Harbiylar o‘rtasida mansab vakolatlarining suiiste’mol qilinishi mavzusini ko‘targan.
1993-1994-yillarda Xolodov o‘sha vaqtdagi Rossiya mudofaa vaziri Pavel Grachevning kirdikorlarini fosh etuvchi bir nechta maqolalarni chop etgan. Jurnalist vazirni G‘arbiy qo‘shinlar guruhidagi korrupsion mojaroga aloqadorlikda ayblagan. Grachev bir necha bor o‘z qo‘l ostidagilarini uning nuqtai nazari bo‘yicha haqorat qilayotgan nashr mualliflariga ta’sir o‘tkaza olmaganliklari uchun qoralagan. OAV ma’lumotlariga ko‘ra, Grachev ayniqsa, Xolodovni juda yomonlagan.
Grachevning ko‘rsatmasiga binoan Xolodovni mudofaa vaziri ishtirokidagi matbuot anjumanlari, brifinglar va boshqa rasmiy tadbirlarga kiritmay qo‘yishgan. Vladimir Poznerning ko‘rsatuvida chiqish qilgan vaqtida u Xolodovni “ichki dushman” deb atagandi. Tergov ma’lumotlariga ko‘ra, 1993-yilning dekabrida Grachev Rossiya Mudofaa vazirligi Harbiy-dengiz qo‘shinlari shtabi razvedka bo‘limi boshlig‘i Pavel Popovskixga armiya va mudofaa vaziri haqida salbiy maqolalar chop etilishini to‘xtatish vazifasini qo‘ygan. Xususan, matbuotga haqiqatga mos kelmaydigan ma’lumotlarni topshirishni tashkillashtirish taklif qilingan, bu orqali jurnalistlarni tekshirilmagan va yolg‘on ma’lumotlarni chop etish bahonasida qo‘lga tushirish niyati bo‘lgan.
“Moskovskiy komsomolets” ma’lumotlariga ko‘ra, Grachev bir necha bor sobiq Havo-desant qo‘shinlari sobiq qo‘mondoni Yevgeniy Podkolzinga qo‘ng‘iroq qilib, Xolodov va gazetani “tinchitish”nita talab qilgan. Sobiq vazir shunday buyruq berganini rad etmagan, ammo bunda jismoniy tazyiqni nazarda tutmaganini va Popovskix bunday buyruq olmagani ta’kidlagan.
Rossiya Bosh prokuraturasi ma’lumotlariga ko‘ra, 1994-yilning bahorida Podkolzin Grachev bilan navbatdagi uchrashuvdan keyin Popovskixga mudofaa vaziri Havo-desant kuchlari razvedka bo‘limi boshlig‘ining sustligidan noroziligini aytadi va Xolodovga nisbatan eng qattiq choralar ko‘rishni talab qilgan. Grachev agarda ish muvaffaqiyatsiz ketsa, Popovskix boshqargan 45-polkni tarqatib yuborish bilan tahdid qilgan.
Tergov materiallarida qayd etilishicha, 1994-yilning avgust-sentabr oylarida Popovskix Harbiy-desant qo‘shinlari qo‘mondoni o‘rinbosari Zuyev bilan uchrashuvda Grachevning talablarini yana bir bor eshitgan. Vazir jurnalistning “og‘izini yopish” va “oyog‘ini sidirish”ni talab qilgan.
Gumonlanuvchilarning barchasi Moskva harbiy okrug sudi tomonidan 2002-yilning 26-iyunida oqlangan. 2003-yilning 27-mayida Rossiya Oliy sudi harbiy kollegiyasi Bosh prokuraturaning protestiga ko‘ra, oqlov hukmini bekor qilgan va ishni qayta ko‘rib chiqishga jo‘natgan. 2004-yil 10-iyun kuni ayblanuvchilarning barchalari yana oqlangan.
Bosh prokuratura va o‘ldirilgan jurnalistning ota-onalari kassatsion shikoyatni kiritgan. Ammo 2005-yilda Moskva okrugi harbiy sudining hukmlari haqiqiyligi Rossiya Oliy sudi harbiy kollegiyasi tomonidan tasdiqlangan.
Betxovenning o‘limidan salkam 200 yil o‘tib yaratilgan 10-simfoniyasi
1988-yilning 17-oktabrida Londonda Betxovenning oxiriga yetmagan 10-simfoniyasi ijro etilgandi. U ingliz tadqiqotchisi Barri Kuper tomonidan Berlinda topilgan qo‘lyozmalar asosida tiklangan.1827-yil Lyudvig van Betxoven umrining oxirgi yili edi. U ko‘pchilik tomonidan ijodining cho‘qqisi deya e’tirof etilgan o‘zining To‘qqizinchi simfoniyasini yakunlaganiga uch yil to‘lgan. Kompozitor 10-simfoniyasini yozishga kirishgan, biroq sog‘lig‘i yomonlashgani bois boshlagan ishida jiddiy oldinga siljiy olmaydi: u qoldirgan bar narsa — bu bir nechta musiqiy xomaki loyihalar.
Shundan buyon Betxovenning muxlislari va musiqashunoslar uning simfoniyasi qanday bo‘lgan bo‘lishi mumkin edi deya bosh qotirib keladi. Uning xomaki chizgilari xuddi amalga oshirib bo‘lmas noodatiy iqtidor namunalari kabidir. 2021-yilda ko‘plab musiqa tarixchilari, musiqashunoslar, kompozitor va dasturchilar yordamida Betxoven orzusi amalga oshgan. Bir guruh olimlar a’zo bo‘lgan Playform AI startapi loyihada sun’iy intellekt ishiga javob bergan bo‘lib, ular mashinani Betxoven merosiga va ijodiy jarayonga o‘rgatgan.
Bundan oldingi urinishlar
1817-yilda London qirollik filarmoniyasi hamjamiyati Betxovenga o‘zining To‘qqizinchi va O‘ninchi simfoniyalarini yozishni topshirgan. Orkestr uchun yozilgan simfoniyalar asosan to‘rt qismdan iborat bo‘ladi: birinchisi tezkor tempda, ikkinchisi — sekinroq, uchinchisi — o‘rta yoki tez, oxirgisi esa — tezkor bo‘ladi.
Betxoven o‘zining 9-simfoniyasini 1824-yilda tugatgan bo‘lib, u “Baxtga qasida” bilan yakunlangan. Betxoven 10-simfoniya haqida o‘zidan keyin bir nechta musiqiy nota va g‘oyalar tushirilgan qo‘lyozmalardan boshqa hech narsa qoldirmagan.
O‘tgan vaqt davomida Betxovenning 10-simfoniyasini qayta tiklash bo‘yicha bir nechta urinishlar amalga oshirilgan. Ularning eng mashhur — musiqashunos Barri Kuperniki bo‘lib, u 1988-yilda birinchi va ikkinchi qismni yakunlagandi. Mutaxassis 250 ta musiqiy takt eskizlarini birlashtirib, Betxovenga mos birinchi qismni yaratgan. Biroq Betxoven qo‘lyozmalarining kamligi simfoniyachilarga birinchi qismdan ortiq ishni bajarish imkonini bermagan.
Jamoaning tuzilishi
2019-yil boshlarida musiqiy texnologiyalarni targ‘ib qilish bilan shug‘ullanadigan Karayan instituti direktori doktor Mattias Reder Betxovenning 10-simfoniyasini yakunlash bo‘yicha jamoa tuzishga qaror qilgan. Buni amalga oshirish uchun sun’iy intellekt oldin hech amalga oshirmagan ishni amalga oshirishi kerak edi.
Shundan so‘ng, Reder jamoani shakllantirishga kirishgan bo‘lib, uning tarkibidan Intel uchun musiqiy jingl yozgan avstriyalik kompozitor Valter Versova o‘rin olgan. U Betxoven qoldirgan meros bilan sun’iy intellekt yaratadigan musiqani birlashtiruvchi kompozitsiyani yozish topshirilgan. Raqamli musiqa bo‘yicha ekspert Mark Gotem esa Betxoven qo‘lyozmalarini tahlil qilib, barcha ijod namunalarini o‘rganishni boshlagan. Bu sun’iy intellekt ularni o‘rganib, tahlil qilishi uchun kerak edi.
Jamoadan, shuningdek, Garvadr universiteti musiqashunosi va mohir pianinochi Robert Levin ham o‘rin olgan. Bundan oldin Levin XVIII asrga oid Motsart va Iogann Sebastyan Baxning oxiriga yetmagan ishlarini yakunlashga muvaffaq bo‘lgandi.
2019-yilning iyunida jamoa Garvard kutubxonasida ikki kunlik musiqiy seminarga to‘plangan. Unda Betxoven qo‘lyozmalarini yakunlangan musiqiy asarga aylantirish va sun’iy intellekt uni kompozitor xohlagandek simfoniyaga keltirishni muhokama qilgan. Xonadagi musiqiy ekspertlar sun’iy intellekt oldin qanday musiqa yozgani haqida ma’lumotga ega bo‘lishni sabrsizlik bilan kutgan.
Loyiha davomida inson va mashina o‘rtasidagi hamkorlik rivojlanib borgan. Versova, Gotem, Levin va Reder qo‘lyozmalarini tahlil qilib, muallif 10-simfoniyani qanday ko‘rishni istaganini tushunishga uringan. Yakunlangan simfoniyalaridan shablon sifatida foydalanib, ular murakkab boshqotirmani yechmoqchi bo‘lgan.
Sun’iy intellekt musiqiy liniyani topishga va ularni uyg‘unlashtirishga o‘rgangan. Shuningdek, u ikkita alohida musiqani birlashtirishni uddalagan. Oxir-oqibat to‘liq kompozitsiya paydo bo‘lgan.
“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.
Izoh (0)