Контрабанда тамаки маҳсулотлари кўпроқ қайси ҳудудлар орқали Ўзбекистонга кириб келмоқда? Контрабандачилар сигареталарни чегарадан ноқонуний олиб ўтишда қандай усуллардан фойдаланади? «Дарё» нашри шу ва бошқа саволларга жавоб олиш мақсадида Давлат божхона қўмитаси ахборот хизмати раҳбари Ҳусан Тангриев суҳбат уюштирди.
Контрабанда тамаки маҳсулотлари кўпроқ қайси ҳудудлардан мамлакатга олиб кирилади?
Божхона ходимлари чегара ўтказиш пунктлари, яъни чегара-божхона постларида фаолият олиб боради. Айнан темир йўл, автотранспорт ёки пиёдалар ҳаракатланадиган чегара-божхона постларида тамаки маҳсулотларини тўғридан-тўғри ноқонуний олиб ўтишга уринишлар жуда кам учрайди. Яъни ноқонуний ишлайдиган «тадбиркор»лар бу даражадаги таваккалга қўл урмайди. Чунки улар божхона постларида яширинча олиб ўтилаётган тамаки маҳсулотларини фош этиш осонлигини билишади.
Яна бир томони, ҳозирда чегараларимизда айнан тамаки маҳсулотларини излаб топишга ихтисослашган хизмат итлари ҳам бор. Лекин шунга қарамасдан тан олиш керакки, тамаки маҳсулотларини ноқонуний олиб ўтилиши ҳолатлари кўп учраяпти. Ички ҳудудда очиқчасига сотилаётган контрафакт тамаки маҳсулотлари савдосини ҳаммамиз кўриб турибмиз. Буни беркитмоқчи ҳам эмасмиз. Энг кўп бу каби ҳолатлар эса божхона назорати ўрнатилмаган чегарадош ҳудудларда содир этилмоқда. Чунки, масалан, Фарғона вилоятида чегараларимиз жуда ҳам мураккаб ва у ерларда божхона назорати ўрнатилмаган айланма йўллар мавжуд. Мана шу ҳудуд орқали тамаки маҳсулотларини ноқонуний олиб киришга бўлган уринишлар кўзга ташланяпти.
Статистикага кўра, жорий йилнинг 8 ойи давомида тамаки маҳсулотлари контрабандасига оид 237 та ҳолат аниқланган. Шундан энг кўпи (69 таси) Наманган вилояти ҳиссасига тўғри келган. Айнан Наманганда тамаки маҳсулотларини ноқонуний йўллар билан олиб ўтишга уринишлар кўпроқ учрамоқда. Шу билан бирга, Фарғона вилояти ва Тошкент халқаро аэропортида ҳам шу каби ноқонуний ҳаракатлар кўзга ташланмоқда.
Тамаки маҳсулотлари қайси усуллар билан мамлакатга олиб ўтилади?
Тамаки маҳсулотларини чегарадан ноқонуний олиб ўтишнинг бир қанча усуллари аниқланган. Масалан, яқинда Тошкент вилоятида бўлган ҳолатни олайлик. У ерда қишлоқлар ичидан оқиб ўтадиган трансчегаравий сой ва каналлар бор. «Уддабуронлар» тамаки маҳсулотларини полиэтилен пакетларга ўраб, сувга оқизган ва шу орқали мамлакатга олиб ўтишга уринган. Ёки бўлмаса, чегарадош ва симтўсиқлар ўрнатилган ҳудудларга яқин жойларга тамаки маҳсулотларини чегаранинг нариги тарафидагилар жойлаштиради. Шерикларига локация беради, чегаранинг бу томонидагилар келиб, ўша тамакиларни қабул қилиб олиш ҳолатлари ҳам бўлган. Яъни улар бир-бири билан тўғридан-тўғри алоқага киришмайди.
Яна кўп учрайдиган жиҳатлардан бири – чегарадош ҳудудларда жойлашган турар жойлардан «яма» сифатида фойдаланиш ҳолатларидир. Яъни чегарадош ҳудудларда яшаётган юртдошларимиз ноқонуний олиб ўтишга муваффақ бўлинган тамаки маҳсулотларини яшириш учун ўзларининг уйларидан жой берган ҳолатлар ҳам бўлади.
Албатта, сигареталарни чегара-божхона постлари орқали ҳам енгил автотранспорт воситаларини кўз илғамас бўшлиқларига ёки ўриндиқларининг остига яшириб олиб ўтишга уринишлар учраб туради. Лекин булар кам миқдорда. Шу билан бирга, тамаки маҳсулотларини халқаро аэропортларимизда қўл юки ва багажларда олиб ўтишга ҳам уринишлар кўзга ташланмоқда. Ва бу ҳам унча кўп миқдорни ташкил қилмайди. Асосий миқдор, айтганимдек, чегарадош ҳудудлардан олиб ўтилади.
Муаммони қандай бартараф қилиш мумкин?
Биринчи галда бундай ноқонуний ҳаракатлар нима учун содир бўлиши, муаммонинг илдизларини кўпроқ таҳлил қилиниши керак. Масалан, 3-4 йил илгари бу каби уринишлар ҳозиргидек даражада кўзга кўп ташланмас эди. Буни тан олиш керак. Масалани таҳлил қилиб қаралса, шу йил 695 минг қути тамаки маҳсулотларининг ноқонуний олиб ўтилиши тўхтатиб қолинди. Уларнинг умумий суммаси 6 миллиард 568 миллион сўмни ташкил этади.
Бунда фақатгина чегара қўшинлари, божхона хизмати қаёққа қараяпти, деган билан иш битмайди. Бу ерда жамоатчилик назорати жуда муҳим аҳамиятга эга. Чунки хоҳлайсизми, йўқми, чегаранинг ҳар бир қаричини, барча нуқтасини доимий равишда назорат қилиш физиологик нуқтаи назардан имконсиз, ходимлар бунга улгурмайди. Шунинг учун бу ерда жамоатчилик назорати бўлиши зарур.
Тамаки маҳсулотлари акциз солиғига тортиладиган товарлар сирасига киради ва улар акциз маркалари билан маркаланган бўлиши керак. Бугун ички ҳудудда акциз маркаси билан маркаланмаган тамаки маҳсулотлари савдода борми, демак, у аниқ ноқонуний йўллар билан кириб келган. Айтишим керакки, чегара-божхона постларидан бу каби товарларни ноқонуний олиб ўтиш деярли имконсиз. Бундай маҳсулотлар асосан, чегарадош ҳудудларда, божхона назорати ўрнатилмаган айланма йўллар орқали олиб кириляпти.
Масаланинг ечими эса уларни ушлаш ёки товарини мусодара қилиш билан битмайди. Аввало, шунга сабаб бўлаётган омилларни бартараф этилса, бу каби ҳолатлар ўз ўзидан кескин камаяди. Албатта, буни божхона тариф сиёсати билан ҳам боғлиқлигини инобатга олиш лозим.
Контрабанда содир этганларга нисбатан қандай чоралар кўрилади?
Аниқланган ҳолатларда, тамакининг кам, ўрта ёки кўплигини билдирувчи миқдорлар бор. Мана шу жиҳатлардан келиб чиқиб жавобгарлик белгиланади. Тамаки маҳсулотларини ноқонуний олиб ўтилиши билан боғлиқ жиноят иши очилган ҳолатлар ҳам бор. Бу жараёнда божхона органлари ҳолатни фош қилади. Ҳужжатлар расмийлаштирилади. Иш судда кўрилади ва жазо муқаррарлиги таъминланади.
Айрим одамлар ушлаб қолинган тамаки маҳсулотларини божхона ходимларининг ўзлари сотувга чиқариб юборади, деган айбловлар қўяди. Бу ноўрин айбловлардир. Ноқонуний ушлаб қолинган тамаки маҳсулотлари сўзсиз йўқ қилинадиган товарлар сирасига киради.
Маълумотларга кўра, баъзи тамаки маҳсулотлари Ўзбекистон ҳудудига БАА ва Кореядан кириб келади. Улар мамлакатда ноқонуний равишда сотиладиган контрабанда сигареталарнинг асосий оқимини ташкил қилади. Ўрганишларга кўра, ҳар 3 нафар сигарета чекувчидан 2 нафари ноқонуний сигаретларни бозорларда ёки кўчадаги сотувчилардан сотиб олади. Ноқонуний сигарета савдосининг асосий нуқталари ҳам бозорлар ва кўча сотувчиларидир.
Изоҳ (0)