«Қонун кучга киришига 1 ойдан кам вақт қолганига қарамай ҳамма негадир жим ва ҳаракатсиз» – ижтимоий тармоқ фаоллари Ўзбекистон ҳудудида реклама давлат тилида тарқатилиши ҳақида

Шавкат Мирзиёев 6 июнь куни «Реклама тўғрисида»ги янги қонунни имзолади. У сентябрь ойининг бошида кучга киради. Ҳужжат Қонунчилик палатаси томонидан 28 декабрда қабул қилинган ва 17 мартда Сенат томонидан маъқулланган.

Қонунда рекламада қўлланиладиган тилга, шунингдек, реклама мазмунини давлат тилидан бошқа тилларга таржима қилишга нисбатан янги талаблар белгиланди. Жумладан, қонуннинг 6-моддасига биноан Ўзбекистон Республикаси ҳудудида реклама Ўзбекистон Республикасининг давлат тилида тарқатилади. Шунингдек, ушбу моддада қуйидагилар белгилаб қўйилган:

«Реклама мазмунининг таржимаси қуйидаги талабларга риоя этган ҳолда бошқа тилларда такрор берилиши мумкин:

• реклама мазмунининг бошқа тиллардаги таржимаси матни унинг Ўзбекистон Республикаси давлат тилидаги асосий маъносини бузиб кўрсатмаслиги керак;
• ташқи реклама орқали жойлаштириладиган рекламанинг бошқа тиллардаги таржимаси матни Ўзбекистон Республикаси давлат тилидаги реклама матнининг пастки қисмида горизонтал ҳолда жойлаштирилиши ва умумий реклама майдонининг қирқ фоизидан ошмаслиги керак;
• рекламанинг бошқа тиллардаги таржимаси матни ҳарфининг ўлчами Ўзбекистон Республикаси давлат тилидаги реклама матни ҳарфининг ўлчамидан кичик бўлиши керак;
• теле- ва радиоканалларда, шунингдек босма нашрларда тарқатиладиган рекламанинг бошқа тиллардаги таржимаси ҳар кунги умумий реклама ҳажмининг йигирма фоизидан ошмаслиги керак.

• фақат чет тилларда эълон қилинадиган босма нашрларда ва ноширлик маҳсулотининг бошқа турларида жойлаштириладиган рекламага;
• кўрсатувни (эшиттиришни) чет тилларда амалга оширувчи оммавий ахборот воситаларининг теле-, радио-, видео-, кинохроникал дастурларини намойиш этиш (эшиттириш) жараёнида жойлаштириладиган рекламага;

Белгиланган тартибда рўйхатга олинган товар белгилари (хизмат кўрсатиш белгилари), босма усулда терилган бўғинли белгилар (логотиплар) асли қайси тилда бўлса, шу тилда келтирилиши мумкин».

Адлия вазирининг давлат тили бўйича маслаҳатчиси ҳамда блогер Шаҳноза Соатова «Реклама тўғрисидаги қонун ҳадемай кучга киради — яна тилимиз биринчи ўринда эмас(ми)?», деб савол қўйди.

Шундан сўнг ижтимоий тармоқ вакиллари ушбу фикрга ўз муносабатларини билдирди. «Дарё» мазкур фикрларнинг барчасини бир жойга тўплади.

«Ҳеч бир тадбиркор идораси, дўкони ё савдо маркази пешидаги реклама лавҳаларини янгилашга ҳаракат ҳам қилмаяпти»

9 сентябрдан янги таҳрирдаги «Реклама тўғрисида»ги қонун кучга киради. Аммо буни гўё ҳеч ким билмайдигандек — кузатилаётган ҳаракатсизлик ва жимжитлик ёқмаяпти.

Гап шундаки, янги таҳрирдаги Қонунга кўра реклама давлат тилида берилиши шарт. Вазиятга кўра бошқа тилларга таржимаси келтирилиши мумкин, бироқ унинг шрифти давлат тилидаги асосий матндан кичикроқ бўлиши, мазмунини тўғри ифодалаши ҳамда умумий реклама майдонининг кўпи билан 40 фоизини эгаллаши мумкин.

Қонуннинг ушбу 6-моддаси янги таҳрири шахсан мени жуда қувонтирган эди — пешлавҳалар тили бўйича ҳозирги бошбошдоқлик, бошқа тилнинг устунлигига барҳам берилар деб ўйлагандим.

Лекин Қонун кучга киришига 1 ойдан кам вақт қолганига қарамай ҳамма негадир жим ва ҳаракатсиз. Ҳеч бир тадбиркор идораси, дўкони ё савдо маркази пешидаги реклама лавҳаларини янгилашга ҳаракат ҳам қилмаяпти, масъул ташкилотлар, хусусан, Монополияга қарши курашиш қўмитаси ва соҳага бош масъул Маънавият ва давлат тилини ривожлантириш департаменти жим. Департаментнинг ижтимоий тармоқдаги саҳифаларида бу ҳақида бирон гап йўқ, телевидение ва радиода бу ҳақида сўз айтилмаяпти, тадбиркорлар лавҳаларни янгилаш тўғрисида хабарнома ҳам олмаганлар. Хуллас, амалда ҳеч ким Қонуннинг 6-моддасини бажармоқчи эмас, шекилли.

Ваҳоланки, бу қонун ва уни бажармаслик учун жавобгарлик борлигини ҳам четга суриб турайлик, булар бари тадбиркор учун харажат ва эртага яна кўчадаги баннерлар мажбуран олдириляпти, деб норозиликлар тармоққа чиқади. Нега шу кунгача зарур чоралар кўрилмади? Қонун кучга кирган кундан нима бўлади? Бажарилмайдими? Ё яна ҳокимият органлари билан тадбиркорлар жанги тармоққа чиқиб, масала сиёсийлашиб, «бўлди-бўлди» деб ортга қайтиладими? Бу Қонун-ку???

Қачонгача шаҳарларимиз тугул ҳатто чекка қишлоқларимиз ҳам бизнинг ўзга тилга маънан қарамлигимизни шармандаларча жар солиб турувчи ташқи реклама лавҳалари билан тўлиб ётади?

Давлат тили тўғрисидаги қонуннинг янги таҳрири-ку гумдон бўлди. Ҳеч бўлмаса, Реклама тўғрисидаги қонун ишласин. Давлат тили ўзбек тили бўлган мустақил Ўзбекистонми бу ё ҳамон мустамлака ўтмишидан қутулолмаётган юртми? Яқинда Грузияда кўрдим, лавҳалар рус, турк, инглиз тилларида, аммо ҲАMMAСИда албатта грузинча ёзилган, кейин бошқа тил. Ваҳоланки, Грузия биздан узоқроқ вақт мустамлака остида бўлган.

Тил миллат характери, қатъияти, қадрини кўрсатувчи ойнадир. Ойнамиз хиралашган, тозалаб олиш керак!

Шаҳноза Соатова, адлия вазири маслаҳатчиси ва блогер

«Адлия вазири маслаҳатчиси рус тилига қарши чиқди»

Адлия вазири маслаҳатчиси рус тилига қарши чиқди. Шаҳноза Соатованинг айтишича, кўчалардаги русча реклама бизни «номуссиз» қилади.  Шунингдек, у Ўзбекистон ўзининг мустамлакачилик ўтмишидан (Россия) қутула олмаётганидан норози.

Сергей Мохин, блогер

«Агар ишлаш ва ривожланиш учун тил билишим керак бўлса, мен уни ўрганаман»

Шаҳноза Соатованинг реклама ҳақидаги пости учун нега ҳамманинг жаҳли чиққанини тушунмайман. Шаҳноза адлия вазирининг давлат тили бўйича маслаҳатчиси эканидан бошлайлик.

Давлат тили соҳасидаги қонун ҳужжатлари ижросини таъминлаш ва тегишли ҳуқуқий ҳужжатлар ижросини танқидий ўрганиш, қонун талабларига риоя этилиши юзасидан жамоатчилик назоратининг самарали шаклларини жорий этиш, давлат тилига оид қонун ҳужжатлари ижросини назорат қилишда иштирок этиш унинг иш вазифаларидандир.

Агар ишлаш ва ривожланиш учун тил билишим керак бўлса, мен уни ўрганаман. Ҳар ким ўз ишини қилсин.

Ирина Матвиенко, блогер

«Ҳақиқатан ҳам бу бизнинг ягона муаммомиз, қолганлари аллақачон ечимини топган»

Шаҳнозанинг сўзларига тўлиқ қўшиламан.

Биринчида, ҳақиқатан ҳам бу бизнинг ягона муаммомиз, қолганлари аллақачон ечимини топган. Россияга боғланиб қолганимизни шармандали ҳолатимизнинг асоси.

Бу ерда муносиб маош тополмасдан, у ерда ишлаётган 5 миллион мухожиримиз эмас, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларимиз учун муқобил бозорларнинг йўқлиги (биз ривожлантирмаган) эмас, алифбомиздаги 30 йиллик ноаниқлик эмас, умуман улар эмас, айнан рус тилига боғланиб қолганимиз.

Ферузхон Ёқубхўжаев, блогер

«Мен Шаҳноза билан ҳамфикрман»

Шаҳноза жуда долзарб масалани кўтарган. Ва у бу масалани жуда чиройли ёритиб берган. Доим Шаҳнозанинг маърифатига қойил қоламан. Менга ўхшаб дод-войлавормайди. Агар мен шу мавзуда ёзганимда бақир-чақир қиворардим.

Ҳар қандай шароитда ҳам мен ўз тилимнинг Ўзбекистонда ҳақиқатдан ҳам давлат тили бўлиши тарафдориман. Аммо давлатнинг энг катта амалдорлари боласини рус мактабига берар экан, ҳеч қачон «Давлат тили тўғрисида»ги  қонун ишламайди.

Мен Шаҳноза билан ҳамфикрман.

Шарифа Мурод, блогер

«Ўзимиз ўз она тилимизни ҳурмат қилмаймиз»

Танганинг бошқа томони ҳам бор. Ўзимиз ўз она тилимизни ҳурмат қилмаймиз. Бошқалардан ўрганишини талаб қиламизку, ўргатишни билмаймиз.

Ўқув курслари эгалари қуйидаги комментларга эътибор қаратишларини сўрар эдим.

Мубашшир Аҳмад