Фарғона музейидаги сирли ўғриликлар: Қимматбаҳо экспонатлар қачон ва қай ҳолда қалбакисига алмаштириб қўйилган? (видео)

Фарғона вилояти тарихи ва маданияти давлат музейида сақланаётган ноёб экспонатлар қалбакилаштирилгани, ҳолат юзасидан жиноят иши қўзғатилгани ҳақида хабар берилган эди.

Қайд этилишича, Вазирлар Маҳкамасининг Маданий меросни ҳимоя қилиш инспекцияси, Бош прокуратура ҳамда Туризм ва маданий мерос вазирлиги ҳузуридаги Маданий мерос агентлиги томонидан Фарғона вилояти тарихи ва маданияти давлат музейида ўрганиш ишлари олиб борилган.

Ўрганиш давомида музейда сақланаётган умумий баҳоси 2,5 миллиард сўмлик 70 та ноёб экспонатлар қалбакилаштирилгани, музейни капитал таъмирлаш учун бюджетдан ажратилган 3,1 миллиард сўм маблағнинг 1,4 миллиард сўми мансабдор шахслар томонидан талон-торож қилингани аниқланган.

Шунингдек, музейда сақланиши лозим бўлган 1 дона рангтасвир ва 1 дона графика асари ҳам топилмаган.

Музейдаги ноёб экспонатларнинг асл нусхалари қаерда? Қимматбаҳо рангтасвир асарлари қачон ва қандай қалбакиларига алмаштириб қўйилган? Нима учун вилоят ички ишлар бошқармасига берилган ашёларнинг бир қисми шу кунгача музейга қайтарилмаган? «Дарё» мухбири бу каби саволларга аниқлик киритиш мақсадида Фарғона вилояти тарихи ва маданияти давлат музейида бўлди.

Музей директори Хайрулло Зокировнинг таъкидлашича, ноёб экспонатларнинг қалбакилаштирилгани ҳақидаги маълумотлар ишчи гуруҳнинг дастлабки хулосаси ҳисобланади. Бугунги кунда асл нусха экани шубҳа остига олинган асарларни тажрибали экспертлар томонидан ўрганиш ишлари давом этмоқда.

«Оммавий ахборот воситалари ҳамда ижтимоий тармоқларда Фарғона вилояти тарихи ва маданияти давлат музейида Бош прокуратура томонидан ўтказилган текшириш натижаларига оид хабарлар тарқалди. Ҳақиқатан ҳам, Бош прокурор ўринбосари Светлана Артиқова томонидан 2022 йил 11 майда тасдиқланган соҳага оид қонун ҳужжатлари ижросини текшириш дастурига асосан жорий йилнинг май июнь ойларида Фарғона вилояти тарихи ва маданияти давлат музейида ўрганиш ишлари олиб борилди. Ўрганиш давомида ‘Музейлар тўғрисидаъги қонун талабларига амал қилиниши, музей ашёлари ва коллекцияларининг бут сақланиши, оммага намойиш этилиши, бюджетдан ажратилган маблағларнинг мақсадли сарфланиши таҳлил қилинди. Бугунги кунда музейимизда мингдан ортиқ картиналар мавжуд бўлиб, ўрганиш жараёнида асосий эътибор ноёб экспонатларга қаратилди. Ишчи гуруҳ музейда сақланаётган 70 та ноёб экспонат қалбакилаштирилгани ҳақидаги дастлабки хулосага келган бўлиб, бугунги кунда тажрибали экспертлар томонидан мазкур асарларни ўрганиш ишлари давом этмоқда. Бу масалада ҳали якуний хулоса берилмаган. Шунингдек, музейни мукаммал таъмирлаш учун бюджетдан 3,1 миллиард сўм маблағ ажратилган. 2020 йилда Маданият вазирлиги ўтказган тендер ғолиби сифатида City building масъулияти чекланган жамияти томонидан қурилиш-таъмирлаш ишлари бошланган. Лекин мазкур ишлар белгиланган муддатда якунига етказилмаган. Музей биносини топшириш ва қабул қилиш далолатномалари расмийлаштирилмаган. Музей маъмурияти ҳам йиллар давомида қалбаки нусхаларига алмаштириб қўйилгани тахмин қилинаётган экспонатларнинг, агар суд экспертизаси шундай хулосага келса, асли топилишидан, вилоят ички ишлар бошқармасидаги ашёлар қайтарилишидан, музейни таъмирлаш ишлари тез орада якунланишидан манфаатдор», — дейди Фарғона вилояти тарихи ва маданияти давлат музейи директори Хайрулло Зокиров.

Музей бўлим бошлиғи Жаҳонгир Тойболаевнинг маълум қилишича, қалбакилаштирилгани тахмин қилинаётган экспонатларнинг 56 таси рангтасвир асарлари, қолган 14 таси эса нумизматикага оид буюмлар ҳисобланади ва уларнинг барчаси айни вақтда музейда сақланмоқда.

«Фарғона вилояти тарихи ва маданияти давлат музейида бугунги кунда 100 мингдан ортиқ экспонатлар сақлаб келинмоқда. Сўнгги кунларда музейдаги айрим ноёб экспонатлар талон-торож қилингани ва қалбакисига алмаштириб қўйилгани айтилмоқда. Шубҳа остига олинган 70 дона экспонатнинг 56 таси тасвирий санъат асарлари, қолган 14 таси эса нумизматикага оид буюмлар ҳисобланади. Бу ашёларнинг қалбаки эканлиги қандай аниқланди, деган савол пайдо бўлиши мумкин. Мен ҳам хатлов жараёнларида ишчи гуруҳ аъзоси сифатида иштирок этдим. Қоидага кўра, музейга олиб келинган ҳар бир экспонат энг аввал кирим китобига қайд этилади. Уларнинг ўлчами, ҳажми, вазни, ранглари, муаллифи, умуман, ўша ашёга оид барча тафсилотлар батафсил ёзилади. Текшириш давомида кирим китобидаги ана шу маълумотлар асарларнинг асл ҳолатига тўғри келмади. Китобдаги ёзувлар билан экспонат кўринишида маълум бир фарқлар аниқланди. Натижада шундай хулосага келинди. Албатта бу дастлабки маълумотлар ҳисобланади, ўрганиш ишлари давом этмоқда. Нумизматикага оид айрим экспонатлар ҳақиқатан ҳам қалбакилаштирилгани исботланди.  Лекин рангтасвир асарлари ҳақида аниқ хулосани айтиш қийин. Чунки ўша пайтда музейга айнан қалбаки асарлар қабул қилинган ёки асарга оид маълумотлар кирим китобига нотўғри ёзилган бўлиши ҳам мумкин. Барча масалаларга тез орада ойдинлик киритилади, деган умиддамиз. Агар мазкур экспонатлар қалбакисига алмаштирилган бўлса, айбдорлар тегишли жазосини олишига ишонамиз. Қалбакилаштирилгани тахмин қилинаётган барча асарлар ҳозирги кунда музейимизда сақланмоқда», — дейди Фарғона вилояти тарихи ва маданияти давлат музейи бўлим бошлиғи Жаҳонгир Тойболаев.

Қайд этилишича, мазкур ҳолатларга ойдинлик киритиш мақсадида малакали экспертлар жалб қилинган ва суриштирув ишлари давом этмоқда.

«Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Маданий меросни ҳимоя қилиш инспекцияси, Бош прокуратура, Туризм ва маданий мерос вазирлиги ҳузуридаги Маданий мерос агентлиги ҳамкорлигида республикамиздаги барча давлат музейларида ўрганиш ишлари олиб борилмоқда. Шу жумладан, Фарғона вилояти тарихи ва маданияти давлат музейида ҳам соҳага оид қонун ҳужжатлари ижроси бўйича чуқурлаштирилган мониторинг ўтказилди. Мониторинг давомида музей фондида сақланаётган ноёб асарлар бирма бир таҳлил қилиб чиқилган. Бош прокуратуранинг ўрганишлари натижасида 70 та ноёб асар қалбакисига алмаштирилгани, уларнинг нусхаси борлиги, асли йўқлиги аниқланган. Бу бўйича малакали экспертлардан иборат ишчи гуруҳи тузилган. Ҳар битта экспонат чуқурлаштирилган ҳолда ўрганилган. Асарларнинг асл ҳолати ва дафтарларга қайд этилган маълумотларнинг бир бирига тўғри келиши ё келмаслиги таҳлил қилинган. Ўрганиш муддати ҳам бир ойдан ортиқроқ давом этган. Бундан ташқари, 2011 йилда вилоят ички ишлар бошқармасига 21 та ноёб асар берилган. Афсуски, бу ашёларнинг 7 донаси шу кунгача музейга қайтарилмаган. Ҳозирда мазкур ҳолатлар бўйича Бош прокуратура томонидан суриштирув ишлари олиб борилмоқда. Натижаси бўйича қўшимча маълумот берилади», — дейди вилоят Маданий мерос бошқармаси бош мутахассиси Мирзараҳмон Ғофуров.

2011 йилда музей томонидан Фарғона вилояти ички ишлар бошқармасига 21 номдаги ноёб ашёлар берилиб юборилган. Музей маъмуриятининг қайд этишича, бу ашёлар тегишли ҳужжатлар ва далолатномалар асосида вақтинча фойдаланиш учун берилган.

«Дарё» манбасининг маълум қилишича, ўша вақтда вилоят ички ишлар бошқармасида кичик музей ташкил этилган ва 21 номдаги экспонатлар мазкур музей фондини бойитиш учун олинган. 2016—2020 йиллар давомида 14 номдаги ашёлар музейга қайтарилган, 7 дона рангтасвир асари эса номаълум сабабларга кўра шу кунгача қайтарилмаган.

Музей маъмурияти вилоят ИИБ раҳбариятига 2021 йил 17 сентябрда 81-сонли, 2022 йил 26 майда 73-сонли хатлар билан экспонатларни қайтариш ҳақида талабнома юборган. Шундай бўлса-да, вилоят ИИБ томонидан ноёб экспонатлар қайтарилмай келмоқда. Ҳозирги кунда вилоят ички ишлар бошқармасида ушбу рангтасвир асарлари мавжуд эмаслиги аниқланган.

Мазкур ҳолат бўйича Бош прокуратура сўрови билан вилоят ички ишлар бошқармасида ички хизмат текшируви тайинланган. Хизмат текшируви натижалари Бош прокуратурага тақдим этилган.

Ҳозирда аниқланган ҳолатлар юзасидан жиноят иши қўзғатилиб, тергов ҳаракатлари олиб борилмоқда.

«Дарё» воқеалар ривожини кузатишда давом этади.