Ўзбекистонда номувофиқ маҳсулотлар ҳақида хабар берганларни моддий рағбатлантириш йўлга қўйилиши мумкин

Ўзбекистонда Бозор назорати тўғрисидаги қонун лойиҳаси ишлаб чиқилиб, 21 август куни жамоатчилик муҳокамасига қўйилди.

Қонуннинг мақсади ноозиқ овқат маҳсулотлари хавфсизлигини таъминлаш устидан бозор назоратини амалга ошириш соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат.

Ушбу қонуннинг амал қилиши:

• ишлар ва хизматлар;
• озиқ-овқат маҳсулотлари, озуқа ва озуқабоп қўшимчалари;
• тирик ҳайвонлар ва ўсимликлар ҳамда улардан олинган маҳсулотлар;
• спирт, алкоголь ва тамаки маҳсулотлари;
• дори воситалари ва ветеринария препаратлари;
• гиёҳвандлик воситалари, психотроп моддалар, уларнинг аналоглари ва прекурсорлар;
• ядровий материаллар, атом энергиясидан фойдаланиш соҳасидаги бошқа маҳсулотларга бўлинадиган (парчаланадиган) махсус материаллар;
• ҳарбий мақсадда қўлланиладиган буюмлар;
• антиквар буюмлар;
• амалий ва тасвирий санъат асарлари, ҳунармандчилик маҳсулотлари;
• фойдаланишдан олдин таъмирланиши ёки тикланиши керак бўлган маҳсулотларга нисбатан татбиқ этилмайди.

Бозор назорати – маҳсулотлар бозорга муомалага киритилганидан сўнг уларнинг хавфсизлигини, инсон ҳаёти, соғлиғига, жисмоний ва юридик шахслар ҳамда давлат манфаатларига, атроф-муҳитга (бундан буён матнда жамоат манфаатлари деб юритилади) зарар етказмаслигини таъминлашга қаратилган, бозор назорати органлари томонидан амалга ошириладиган тадбирлар ва чоралар мажмуи.

Бозор назорати ўз фаолият йўналиши бўйича бозор назоратини амалга оширишга ваколатли давлат органи томонидан амалга оширилади.

Бозор назорати органлари ўз ваколатлари доирасида:

• бозор назоратини ташкил этиш учун назорат харидларининг графикларини ишлаб чиқади ва тасдиқлайди;
• ишлаб чиқариладиган, олиб кириладиган ва муомалага киритиладиган маҳсулотлар сифати ва хавфсизлигини таъминлаш чораларини кўриш учун истеъмолчилар мурожаатларини таҳлил қилади;
• жамоат манфаатлари учун хавфли ва сифатсиз бўлган маҳсулотлар олиб кирилиши, ишлаб чиқарилиши ва реализация қилинишини таҳлил қилади;
• маҳсулотларнинг назорат харидларини ташкил этади, хусусиятларини ўрганади, текширади ва уларни экспертизадан (синовдан) ўтказилишини таъминлайди;
• мажбурий талабларга номувофиқ ёки жиддий хавф туғдирувчи деб топилган маҳсулотларга нисбатан таъсир чораларини қўллаш тўғрисида қарорлар қабул қилади;
• мажбурий талабларнинг бузилишларини бартараф этиш ва уларнинг олдини олиш бўйича бажарилиши мажбурий бўлган кўрсатмалар беради;
• маҳсулотни ишлаб чиқариш ёки муомалага чиқариш ҳуқуқига эга юридик ёхуд жисмоний шахсларга нисбатан ушбу қонунда белгиланган тартибда молиявий санкцияларни қўллаш бўйича судга мурожаат қилади.

Назорат харидлари маҳсулотнинг мажбурий талабларга мувофиқлигини ўрганиш, мажбурий талабларга номувофиқлиги натижасида жиддий хавф туғдириши мумкин бўлган маҳсулотларни аниқлаш мақсадида бозорлар, савдо дўконлари, кўчма савдо шохобчалари, омборхоналар, маҳсулот ярмаркалари, кўргазмалари, намойиш ёки бошқа шаклдаги тақдимот ўтказиладиган жойларда амалга оширилади.

Назорат харидлари жисмоний ва юридик шахсларнинг тадбиркорлик фаолиятига аралашмаган ҳолда икки нафар холислар иштирокида, харид жараёнини узлуксиз видеотасвирга олган ҳолда ташкил этилади ва бу иқтисодий операторлар фаолиятида текширув ўтказиш ҳисобланмайди. Видеотасвирлар бозор назорати органида уч йил давомида сақланади.

Назорат харидида олинган маҳсулотлар 10 иш кунидан кўп бўлмаган муддатда мажбурий талабларга мувофиқлиги ва жиддий хавф туғдириши мумкинлиги жиҳатидан ўрганилади. Маҳсулотни ўрганиш натижасида маҳсулот мажбурий талабларга номувофиқ ва жиддий хавф туғдириши мумкин деб тахмин қилиш учун асослар мавжуд бўлса маҳсулот экспертизадан (синовдан) ўтказилади. Экспертиза (синов) тайинлаш тўғрисидаги қарорда экспертиза (синов) ўтказиладиган ҳар бир маҳсулотнинг тури ва миқдори ҳамда экспертизани ўтказиш жойи кўрсатилади. Маҳсулотлар экспертизадан (синовдан) бозор назорати органи билан тузилган шартнома асосида синаш лабораторияларида ўтказилади. Номувофиқ деб топилган маҳсулотларни 15 иш кунидан кечиктирмай муомаладан чақириб олинади.

Маҳсулотнинг мажбурий талабларга номувофиқлиги натижасида инсон ҳаёти ва соғлиғига етказилган зарар маҳсулотни ишлаб чиқариш ёки муомалага чиқариш ҳуқуқига эга юридик ёхуд жисмоний шахсларнинг қасддан иш тутиши ёки қўпол эҳтиётсизлиги натижасида юзага келган бўлса, зарар етказувчига зарарни қоплашдан ташқари товон тўлаш мажбурияти суд томонидан юклатилиши мумкин.

Товон миқдори:

• жабрланувчи вафот этганда — белгиланган моддий зарар миқдорининг бир бараваридан;
• жабрланувчи ногирон бўлиб қолганда — белгиланган моддий зарар миқдорининг ярмидан;
• жабрланувчининг соғлигига бошқача тарзда шикаст етганда — белгиланган моддий зарар миқдорининг бешдан бир бараваридан кам бўлмаган миқдорда тайинланади.

Лойиҳада белгиланишича, Вазирлар Маҳкамаси муомалага чиқарилган маҳсулотларнинг хавфсизлигини таъминлаш устидан жамоатчилик назоратини янада кучайтириш мақсадида номувофиқ маҳсулотлар ҳақида хабар берган шахсларни моддий рағбатлантириш тартибини 4 ой муддатда тасдиқлаши лозим.

Ушбу қонун лойиҳаси муҳокамаси 5 сентябргача давом этади. Қонунни 2026 йил 1 июлдан амалга киритиш режалаштирилган.