Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир беқиёс устозлигича қолаверади.
Ўзбекистон ва жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Ўн йиллар муқаддам айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, ушбу воқеа-ҳодисаларга жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — бари «Кун матбуоти тарихи» рукни материалларида.
Рукн материаллари ҳар куни тонг соат 07:30 да эълон қилинади.
90 йил аввал. 1932 йил 12 июнь, якшанба
«Қизил Ўзбекистон» газетасида босилган «Ҳукумат қарорини бузаётирлар» хабаридан бир парча: «Бинокорлик контораси ўзига олган кон ва заводда ишлаган ҳунармандларга маошларини тўламасдан, тарқатиб ҳам юборди. Бундай қонунсизлик ва бемазагарчилик синфий душман тегирмонига сув қуйишдир».
Корхона ва ташкилотлар бошқарув аппаратини ўзбек (бошқачасига айтганда — маҳаллий) кадрлар билан тўлдириш билан тўлдириш — 1932 йилдаги долзарб вазифалардан бири. «Қизил Ўзбекистон»нинг ёзишича, «Тошкент соғлиқни сақлаш аппарати шу вақтгача фақат 10 процент ерлилаштирилган». «Докторлар ва ўрта тиббий ходимлар ўртасида туб ер халқдан ишловчилар айниқса оз», — дейилади хабарда.
Америкалик саноатчи ва ишбилармон Оуэн Юнгнинг айтишича, «иқтисодий тангликдан чиқиш учун Шимолий Америка қўшма жумҳуриятлари жумҳурраиси (президенти)га фавқулодда ваколат бериш ва қисман ҳозирги демократия системасида ҳокимиятнинг бўлинишидан воз кечиш зарур бўлиб чиқиши эҳтимол». «Қизил Ўзбекистон» каби совет газеталари бундай баёнотни АҚШда фашистик майлларнинг ўсиши, сифатида кўрган.
60 йил аввал. 1962 йил 12 июнь, сешанба
«Ростгўйлик, принципиаллик — раҳбар ходимнинг фазилати» — бу «Қизил Ўзбекистон»нинг шу кунги сонидаги бош мақола. Унда Иштихон, Пастдарғом туманлари, ЎзССР Давлат план комиссияси раҳбар ходимларининг кирдикорлари фош этилгани ва улардан ишдан ҳайдалгани ҳақида сўз боради.
Мақолада «ғаразгўйлик, ғийбатчилик, группабозлик, орабузувчилик, бир кишини иккинчи кишига қарама-қарши қилиб қўйиш сингари ўтмишнинг шармандали сарқитларига ҳали ҳам қутула олмаган» ишчи-ходимларга нисбатан шафқатсиз курашиш, «коллективлардаги соғлом муҳитни заҳарлайдиган,.. ўзларига топширилган ишни эплай олмайдиган, оз ишлайдиган, сўзининг уддасидан чиқолмайдиган, мақтанчоқ, маҳмадона ва бебурд ходимларнинг баҳридан кечиш» кераклиги уқтирилган.
СССР ва АҚШ сиёсат майдонида тил топишиши жуда қийин, мана бир мисол:
Аммо илм-фан майдонида ҳамкорлик қилишга ҳар икки томон ҳам тайёр. Бундай келишувлар, битимлар икки мамлакат ўртасида ядровий уруш хавфи ортга қатъий чекинмаган пайтда имзолангани янада эътиборга моликдир.
«Фош этиш» жанрида ёзилган ва охири «айбдорлар жазоланиши керак» сўзлари билан тугайдиган яна бир материал: бунда нафақат «қайси жойга бош суқса, фақат ўз манфаатини кўзлайдиган» коммунист Холматов фош этилган, балки уни оқлашга уринган Бўстонлиқ тумани прокурори ҳам аяб ўтирилмаган.
«Қизил Ўзбекистон»нинг «Муросасизлар сигнали» рукни — бу ҳозирги халқ билан мулоқотнинг эскича бир шакли, унда газетхонларнинг муаммоли хабарлари эълон қилинади. Масалан, Тўрткўлдан ёзишларича, автобус ҳайдовчилари ва уларнинг раҳбарларида инсоф, Қўқон тарафларда эса электр йўқ:
Бурчмулла чойхоналарида чой йўқ (чунки чойни қайнатиш учун кўмир йўқ):
Қарши тумани дўконларида мих, эшик тутқичи, кроват, дазмол, умивалник, қайчи, вешалка, турли электр асбоблари (хуллас, ҳеч вақо) йўқ (масалан, «зубочистка» бутун Ўзбекистонда йўқлиги ҳали ёдингиздан кўтарилмаган бўлса керак):
Дарвоқе, эълон:
30 йил аввал. 1992 йил 12 июнь, жума
1992 йилги Қурбон Ҳайити 11 июнга тўғри келган. Шу муносабат билан «Тошкент оқшоми»нинг 12 июнь сонида Тошкент масжидларида бўлиб ўтган ҳайит намозидан тайёрланган репортаж берилган:
«Оқшом»нинг ёзишича, халқ депутатлари Собир Раҳимов раён Кенгашининг сессияси бўлиб ўтган ва унда ташкилий масала кўрилган. «Тошкент шаҳар ҳокими Атҳамбек Фозилбековнинг... 9 июндаги фармойиши билан... Акмал Икромов (ҳозирги Учтепа) раёни ҳокими бўлиб ишлаган Қудратулла Мирсоатович Рафиқов Собир Раҳимов (ҳозирги Олмазор) раён ҳокими этиб тайинланди». Сессияда шаҳар ҳокимининг шу фармойиши туман депутатлари томонидан тасдиқланган (маълумот учун, Қудратулла Рафиқов ҳозирги кунда Ўзбекистон Касаба уюшмалари федерацияси раиси ҳисобланади).
Тошкент қандай қилиб 2000 йилги ёзги Олимпиада мезбонлигига даъвогар бўлиб қолгани ва мезбонликни қўлга киритиши учун нималар қилиши лозимлиги ҳақида Ўзбекистон Миллий олимпия қўмитаси вице-президенти Собиржон Рўзиев билан катта интервью уюштирилган. Унинг айтишича, «агар Олимпиада бизда ўтказилса, 80—100 минг томошабинни сиғдирадиган янги ўйингоҳ қурилиши керак», «мана, ҳозир ҳиндлар (Тошкентда) меҳмонхона қуряпти, шундай меҳмонхоналардан камида учтаси қад кўтариши лозим, «тайёрагоҳимиз талабга жавоб бермайди,.. шаҳар транспортининг хизмати намунали бўлиши талаб этилади».
Мавзуга доир:
- Бўшаб қолгани учун ёпилган Қизилтепа қамоқхонаси, Ўзбекистон мактабларининг китобсиз қолиш хавфи, Мустақиллик майдонидаги глобус ўрнида қандай ёдгорлик бўлиши мумкин эди? Ўзбек матбуоти 11 июнда нималар ҳақида ёзган?
- Тошкентда нондан оммавий заҳарланиш, Кубага ёрдамга борган Шароф Рашидов, Ўзбекистоннинг ягона хусусий банки. Ўзбек матбуоти 10 июнда нималар ҳақида ёзган?
- «Зубочистка»си йўқ Ўзбекистон, Тошкентдан Қўқон ва Бекободга авиарейслар, Фарғонанинг Озодлик майдонида 1989 йил шаҳидлари учун Каримов номидан ёдгорлик. Ўзбек матбуоти 9 июнда нималар ҳақида ёзган?
Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди
Изоҳ (0)