Tarix — hayot takrorlardan iborat ekani haqida saboq beruvchi eng yaxshi ustoz; har kunlik bu saboqlardan doim ham vaqtida va to‘g‘ri xulosalar chiqarilmasa-da, tarix baribir beqiyos ustozligicha qolaveradi.
O‘zbekiston va jahonning bundan 90, 60 va 30 yil avvalgi manzarasiga o‘zbek matbuoti ko‘zi bilan imkon qadar nazar solish ham qiziq, ham foydali ko‘rindi. O‘n yillar muqaddam aynan bugungi sanada nimalar bo‘lgan, davr matbuoti ular haqida nima deb yozgan, ushbu voqea-hodisalarga jamoatchilikning munosabati qanday edi — bari “Kun matbuoti tarixi” rukni materiallarida.
Rukn materiallari har kuni tong soat 07:30 da e’lon qilinadi.
90 yil avval. 1932-yil 12-iyun, yakshanba
“Qizil O‘zbekiston” gazetasida bosilgan “Hukumat qarorini buzayotirlar” xabaridan bir parcha: “Binokorlik kontorasi o‘ziga olgan kon va zavodda ishlagan hunarmandlarga maoshlarini to‘lamasdan, tarqatib ham yubordi. Bunday qonunsizlik va bemazagarchilik sinfiy dushman tegirmoniga suv quyishdir”.
Korxona va tashkilotlar boshqaruv apparatini o‘zbek (boshqachasiga aytganda — mahalliy) kadrlar bilan to‘ldirish bilan to‘ldirish — 1932-yildagi dolzarb vazifalardan biri. “Qizil O‘zbekiston”ning yozishicha, “Toshkent sog‘liqni saqlash apparati shu vaqtgacha faqat 10 protsent yerlilashtirilgan”. “Doktorlar va o‘rta tibbiy xodimlar o‘rtasida tub yer xalqdan ishlovchilar ayniqsa oz”, — deyiladi xabarda.
Amerikalik sanoatchi va ishbilarmon Ouen Yungning aytishicha, “iqtisodiy tanglikdan chiqish uchun Shimoliy Amerika qo‘shma jumhuriyatlari jumhurraisi (prezidenti)ga favqulodda vakolat berish va qisman hozirgi demokratiya sistemasida hokimiyatning bo‘linishidan voz kechish zarur bo‘lib chiqishi ehtimol”. “Qizil O‘zbekiston” kabi sovet gazetalari bunday bayonotni AQShda fashistik mayllarning o‘sishi, sifatida ko‘rgan.
60 yil avval. 1962-yil 12-iyun, seshanba
“Rostgo‘ylik, prinsipiallik — rahbar xodimning fazilati” — bu “Qizil O‘zbekiston”ning shu kungi sonidagi bosh maqola. Unda Ishtixon, Pastdarg‘om tumanlari, O‘zSSR Davlat plan komissiyasi rahbar xodimlarining kirdikorlari fosh etilgani va ulardan ishdan haydalgani haqida so‘z boradi.
Maqolada “g‘arazgo‘ylik, g‘iybatchilik, gruppabozlik, orabuzuvchilik, bir kishini ikkinchi kishiga qarama-qarshi qilib qo‘yish singari o‘tmishning sharmandali sarqitlariga hali ham qutula olmagan” ishchi-xodimlarga nisbatan shafqatsiz kurashish, “kollektivlardagi sog‘lom muhitni zaharlaydigan,.. o‘zlariga topshirilgan ishni eplay olmaydigan, oz ishlaydigan, so‘zining uddasidan chiqolmaydigan, maqtanchoq, mahmadona va beburd xodimlarning bahridan kechish” kerakligi uqtirilgan.
SSSR va AQSh siyosat maydonida til topishishi juda qiyin, mana bir misol:
Ammo ilm-fan maydonida hamkorlik qilishga har ikki tomon ham tayyor. Bunday kelishuvlar, bitimlar ikki mamlakat o‘rtasida yadroviy urush xavfi ortga qat’iy chekinmagan paytda imzolangani yanada e’tiborga molikdir.
“Fosh etish” janrida yozilgan va oxiri “aybdorlar jazolanishi kerak” so‘zlari bilan tugaydigan yana bir material: bunda nafaqat “qaysi joyga bosh suqsa, faqat o‘z manfaatini ko‘zlaydigan” kommunist Xolmatov fosh etilgan, balki uni oqlashga uringan Bo‘stonliq tumani prokurori ham ayab o‘tirilmagan.
“Qizil O‘zbekiston”ning “Murosasizlar signali” rukni — bu hozirgi xalq bilan muloqotning eskicha bir shakli, unda gazetxonlarning muammoli xabarlari e’lon qilinadi. Masalan, To‘rtko‘ldan yozishlaricha, avtobus haydovchilari va ularning rahbarlarida insof, Qo‘qon taraflarda esa elektr yo‘q:
Burchmulla choyxonalarida choy yo‘q (chunki choyni qaynatish uchun ko‘mir yo‘q):
Qarshi tumani do‘konlarida mix, eshik tutqichi, krovat, dazmol, umivalnik, qaychi, veshalka, turli elektr asboblari (xullas, hech vaqo) yo‘q (masalan, “zubochistka” butun O‘zbekistonda yo‘qligi hali yodingizdan ko‘tarilmagan bo‘lsa kerak):
Darvoqe, e’lon:
30 yil avval. 1992-yil 12-iyun, juma
1992-yilgi Qurbon Hayiti 11-iyunga to‘g‘ri kelgan. Shu munosabat bilan “Toshkent oqshomi”ning 12-iyun sonida Toshkent masjidlarida bo‘lib o‘tgan hayit namozidan tayyorlangan reportaj berilgan:
“Oqshom”ning yozishicha, xalq deputatlari Sobir Rahimov rayon Kengashining sessiyasi bo‘lib o‘tgan va unda tashkiliy masala ko‘rilgan. “Toshkent shahar hokimi Athambek Fozilbekovning... 9-iyundagi farmoyishi bilan... Akmal Ikromov (hozirgi Uchtepa) rayoni hokimi bo‘lib ishlagan Qudratulla Mirsoatovich Rafiqov Sobir Rahimov (hozirgi Olmazor) rayon hokimi etib tayinlandi”. Sessiyada shahar hokimining shu farmoyishi tuman deputatlari tomonidan tasdiqlangan (ma’lumot uchun, Qudratulla Rafiqov hozirgi kunda O‘zbekiston Kasaba uyushmalari federatsiyasi raisi hisoblanadi).
Toshkent qanday qilib 2000-yilgi yozgi Olimpiada mezbonligiga da’vogar bo‘lib qolgani va mezbonlikni qo‘lga kiritishi uchun nimalar qilishi lozimligi haqida O‘zbekiston Milliy olimpiya qo‘mitasi vitse-prezidenti Sobirjon Ro‘ziyev bilan katta intervyu uyushtirilgan. Uning aytishicha, “agar Olimpiada bizda o‘tkazilsa, 80—100 ming tomoshabinni sig‘diradigan yangi o‘yingoh qurilishi kerak”, “mana, hozir hindlar (Toshkentda) mehmonxona quryapti, shunday mehmonxonalardan kamida uchtasi qad ko‘tarishi lozim, “tayyoragohimiz talabga javob bermaydi,.. shahar transportining xizmati namunali bo‘lishi talab etiladi”.
Mavzuga doir:
- Bo‘shab qolgani uchun yopilgan Qiziltepa qamoqxonasi, O‘zbekiston maktablarining kitobsiz qolish xavfi, Mustaqillik maydonidagi globus o‘rnida qanday yodgorlik bo‘lishi mumkin edi? O‘zbek matbuoti 11-iyunda nimalar haqida yozgan?
- Toshkentda nondan ommaviy zaharlanish, Kubaga yordamga borgan Sharof Rashidov, O‘zbekistonning yagona xususiy banki. O‘zbek matbuoti 10-iyunda nimalar haqida yozgan?
- “Zubochistka”si yo‘q O‘zbekiston, Toshkentdan Qo‘qon va Bekobodga aviareyslar, Farg‘onaning Ozodlik maydonida 1989-yil shahidlari uchun Karimov nomidan yodgorlik. O‘zbek matbuoti 9-iyunda nimalar haqida yozgan?
Ushbu material huquqlari mualliflarida saqlangan holda e’lon qilish sharti bilan “Daryo” internet-nashriga taqdim etildi
Izoh (0)