Шароф Рашидовга айланган Ленин, ўзини ҳоким деб аташни талаб қилганликда айбланган прокурор, сувни қадрлаш бўйича Андижон тажрибаси. Ўзбек матбуоти 11 майда нималар ҳақида ёзган?

Тарих — ҳаёт такрорлардан иборат экани ҳақида сабоқ берувчи энг яхши устоз; ҳар кунлик бу сабоқлардан доим ҳам вақтида ва тўғри хулосалар чиқарилмаса-да, тарих барибир энг яхши устозлигича қолаверади.

Ҳам Ўзбекистоннинг, ҳам жаҳоннинг бундан 90, 60 ва 30 йил аввалги манзарасига ўзбек матбуоти кўзи билан имкон қадар назар солиш ҳам қизиқ, ҳам фойдали кўринди. Бундан ўн йиллар аввал айнан бугунги санада нималар бўлган, давр матбуоти улар ҳақида нима деб ёзган, жамоатчиликнинг муносабати қандай эди — буларнинг барини «Кун матбуоти тарихи» рукни орқали кузатиб бориш мумкин.

90 йил аввал. 11 май, чоршанба

«Қизил Ўзбекистон»да бутун бошли «Муштумзўр ва унинг агентларига қарши» рукни. Хулоса шуки, «раён ташкилотлари бу ҳақда кескин чора кўриш билан муштумзўр қўлтиқчиларига омонсиз зарба бериши керак!».

Франция президенти Пол Думернинг ўлдирилиши билан боғлиқ ишнинг янги тафсилотлари: «Горгуловни жинни қилиб кўрсатиш йўлида янги уринишлар» деб номланган хабарча шу ҳақда. «Француз матбуотининг билдиришича, Горгулов сўроқ вақтларида гўё индамай турар эмиш».

Шарқдан хушхабарлар (лекин узоққа чўзилмайди): «Хитой билан Япония ўртасида яраш битими. Хитой қўшини аввалги позицияларида қолади, япон қўшини сеттлмент тупроғига кўчирилади».

«Қизил Ўзбекистон»нинг сўнгги, 4-саҳифасида прокурор Бадриддинов иши бўйича суд тафсилотларининг берилиши бир ҳафтадан бери одатга айланган. Хабар беришларича, 9 майдаги суд мажлисида гувоҳ Саъдиев сўзга чиқиб, жумладан шундай деган: «Бадриддинов 1921 йилда Андижонда соқчилар бошлиғи инқилобий қўмитанинг раис муовини бўлиб турганда, ўзини Андижон ҳокими-ноиб деб номлантирди. У шу билан инқилоб даврида ҳам чор монархияси усули идораси ва унинг манфур маъмурларининг манфур номларини меҳнаткаш омманинг миясига сингдиришга уринди».

60 йил аввал. 11 май, жума

СССР Олий Советидаги катта мажлислар тугади, май байрамлари ўтди, ўзбек совет газеталари эса одатий тартибда ишлашга қайтмоқла. Масалан, «Қизил Ўзбекистон»нинг 1-саҳифаси пахта далаларидан репортажларга тўла. «Турсуной даласида» фотолавҳаси — шулардан бири.

«Сувни қадрлайлик» — газетанинг шу сонидаги бош материал, мавзуси сарлавҳадан аён. Мақоланинг бир ўрни эътиборга молик: «Ўтган йили Андижон областида сувдан фойдаланишда яхши ташаббус кўрсатилди. Бу ерда сувдан раёнлараро ва хўжаликлараро навбатлаб фойдаланиш тадбирлари амалга оширилди. Бу эса сув танқислигини анча енгил имкониятини берди. Андижонликларнинг бу ташаббусини кенг оммалаштириш зарур». Бир сўз билан айтганда — навбатдаги «Андижон тажрибаси».

Хорижда нима гап? Гуангчжоуда масофавий таълим йўлга қўйилган, Жанубий Вьетнамда минтақага Америка қўшинлари киритилганидан бери АҚШнинг 22-самолёти қулаган, Мисрда эса Асуан тўғони қурилмоқда.

2022 йилда ўқиганингда, илова қилинган суратни кўрганингда, ичинг ачийдиган материал: «Мўйноқ балиқ заводи коллективи аҳолига кўплаб балиқ етказиб бериш учун курашмоқда»; суратда эса тўр балиққа тўла, фондаги катта сув — Орол денгизининг охири кўринмайди. Бундан 60 йил аввал Ўзбекистонда ҳам бутун бошли денгиз бор эди.

30 йил аввал. 11 май, душанба

Тошкент шаҳар ҳокими Атҳамбек Фозилбеков пойтахтдаги кўплаб жой номларини ўзгартириш тўғрисидаги навбатдаги қарорни имзолади. Қарорга мувофиқ, Ленин проспектининг номи Шароф Рашидовга, Энгельс кўчасининг номи Амир Темурга, Луначарский шоссесининг номи Буюк Ипак йўли кўчасига, Куйбишев шоссесининг номи Фарғона йўлига алмаштирилди. Халқлар дўстлиги саройи ва Тошкент метрополитенидан Ленин номи олиб ташланди. Куйбишев майдонининг Дархон, Калинининг майдонининг Эски Жува деган тарихий номлари қайта тикланди. «Искра» кинотеатрига 1992 йилда таваллудининг 200 йиллиги нишонланадиган Нодирабегим номи берилди.

Нодирабегим тилга олинган экан, ёш олималарнинг давра суҳбати сифатида берилган «Биз — катта кучмиз, дейишмоқда шаҳримиз ёшлари» материалидаги филология фанлари номзоди Малоҳат Абдураҳмонованинг қуйидаги фикрларини келтириш ўринлидир, балки; унинг ёзишича, Шоҳойи Даҳмага кўмилган жасад айнан Нодирабегимники бўлмаслиги ҳам мумкин.

«Шаҳримиздаги Улуғбек номидаги маданият ва истироҳат боғида билярднинг америкача тури бўйича журналистлар ўртасида Ўзбекистон биринчилиги мусобақалари бўлиб ўтди». Шоҳсупадан ўрин эгаллаган ғолиблар номи билан танишинг: Абдуҳаким Даминов, Рихситилла Умаров, Алимурод Мамадаминов ва Дмитрий Михайлов.

Хорижда нима гап? Тоғли Қорабоғда вазият ғоят кескинлашиб кетган, хусусан, «арман жангарилари Шуша шаҳрини эгаллаганлар».

Афғонистон пойтахти Кобулда эса, аксинча, вазият аста-секин изига туша бошлади (аммо қачонгача — ҳеч ким билмайди).

Ушбу материал ҳуқуқлари муаллифларида сақланган ҳолда эълон қилиш шарти билан «Дарё» интернет-нашрига тақдим этилди. Лойиҳанинг ушбу сонини тайёрлашда кўрсатган ёрдами учун «Турон» ахборот-кутубхона марказига миннатдорлик билдирамиз.