«Дарё» «Муҳожирлар ҳаёти» лойиҳаси доирасида хорижда меҳнат қилаётган ўзбекистонликларнинг ҳаётини ёритишда давом этади. Бу галги қаҳрамонимиз — 5 йилдан буён Америкада қўним топган Жамшид Ҳайитов.
Жамшид Ҳайитов — Бухоронинг «Моҳи Хосса» маҳалласида ҳунарманд оиласида туғилган. 35 ёшли суҳбатдошимиз каштачилик амалий санъати, заргарлик, чеканкачилик ва нақш ўймакорлиги, пичоқчилик ҳунарларининг устаси. Ҳозирда АҚШда яшаётган муҳожир йигит спортнинг грепплинг мусобақаларида қатнашиб, бегона юрт заминида тўрт бора Ўзбекистон байроғини юқори кўтарган.
«2017 йили Американинг Мичиган штатида яшаб, ишлай бошлаган бўлсам, 2018 йил бошида Орегон штатига кўчиб, унинг энг йирик шаҳарларидан бири Портлендга жойлашдим. Беҳад қийинчиликлар ва ойлаб кутишлар эвазига жаноб Мит Линдлинд раҳбарлигидаги Team Quest клубига ёзилдим. Менга тажрибали мураббий Пит Ҳилл устозлик қилди.
Клубга ёзилганимнинг илк йили America Open Oregon Grappling Championship’да қатнашдим. Канада, Япония, Таиланд давлатларидан келган жангчилар билан курашдим.
Бизни томошабинлар билан ажратиб турувчи темир тўсиқ ортида мени қўллаб-қувватлайдиган ёки шунчаки томоша қилаётган бирорта ҳам юртдошим йўқ. Фақатгина саҳна шифтининг энг кўзга кўринган ва энг баланд жойида бошқа давлатлар қатори Ўзбекистон байроғи ҳам осиғлиқ турибди. Менга далда шу эди.
96 килограммдаги уч рақибимга кетма-кет зарба бердим. Фахрли биринчи ўринни қўлга киритдим. Бу эриш туюлар, аммо ишонсангиз, ғолибликка қўлим кўтарилиб, давлатимиз байроғи ҳилпираб тушаётганда ўкириб йиғлаб юборганман...»
Асли ҳунармандчиликнинг турли йўналишларида донгдор бўлган бухоролик Жамшид Ҳайитов бундан бир неча йил илгари Америкага ишлаш учун кетиб, спортнинг грепплинг тури билан шуғулланишга киришгани ва эришган натижалари хусусида сўзлаб берди.
«Спортнинг бу турини ҳеч иккиланмай, шафқатсиз жанг тури деб атайман. Тўғри, хатти-ҳаракатлардаги чаққонлик ва эпчиллик талаби ўзимизнинг эркин кураш турига яқинроқ туради. Аммо қаттиққўллик, рақибга аёвсиз кучли ва кескин зарба беришда иккиланмаслик жиҳатлари билан мутлақо фарқ қилади. Жанг чоғида тана аъзоларингнинг қаттиқ лат ейиши ёки синиши иккинчи тараф учун қизиқ эмас. Муҳими, ўзингни ҳимоя қила билишинг, шафқатсиз зарбаларга шафқатсиз зарба билан жавоб қайтаришга тайёр туришинг керак. Жангнинг мақсади шу: ҳар қандай вазиятдаям ғалабага эришиш. Ҳатто ҳушдан кетиш ёки ўлим ҳолатлари содир бўлганда ҳам. Спортнинг бу турида иштирокчи шу талабларни бўйнига олиб чиқади».
— Балки йирик пул тикилиши эвазигадир? — деб савол ташлайман.
«Балки эмас, аниқ йирик пул тикилади. Миқдорини айтишни эса ўзим учун зарурмас, деб биламан. Аммо бу тикилган маблағ эвазига бир нечта автомашина сотиб олиш мумкин... Кураш майдони бу – иқтисод! Юқорида айтилганидек, ҳар бир ғалабада ғолиб ҳисобига катта миқдорда маблағ тўланади. Бироқ жанг майдонида фақат ҳалоллик устун. Team Quest клубидан ўрганганларим мени ўта қаттиқ зарбаларга тайёрлаган бўлса, ўзбек мактабида онгимга сингдирилган ‘курашдаги ҳалоллик’ мени ғалабага бошлагандек бўлаверади...»
Суҳбатдошим 12 ёшидан спортнинг эркин кураш тури билан шуғулланиб, 15-16 ёшидаёқ эркин кураш ва дзюдо сирларини ўзлаштириб олган. Ўқувчилик даврларидаёқ Ўзбекистон чемпиони ва спорт усталигига номзод Жамшид Бухоро Олимпия захиралари спорт мактабида таҳсил олиб, тажрибали спорт мураббийи Митхат Гарифулиндан кураш сабоқларини ўрганган.
«2019 йили Вашингтон штатида бўлиб ўтган беллашувда 195 фунт (88 килограмм) билан жангга кирдим. Яна ҳисобимга ютуқли натижа қайд этилди. Кетма-кет ғалабаларим Team Quest клуби раҳбарларини қувонтира бошлади. Америка спортидаги эътиборли жиҳат: йирик жанглар қайси давлатда ўтказилмасин, Америка тарафдан қатнашсам ҳам, ғалаба Ўзбекистон номига ёзилади. Таблода ғолиб ва унинг давлати байроғи намоён бўлади. Ўзбекистон байроғи тўрт бор мана шундай ғалабаларимга гувоҳ бўлди», — дейди Жамшид Ҳайитов.
Жамшиднинг эслашича, илк марта рингга чиққанида қўл телефонини жанг майдони четига қўйиб, мусобақани ўзи видеога олишига тўғри келган экан.
«Томошабинларни танимасдим, тўғриси, уларга кураш чоғида мени суратга олинг, дейишдан хижолат бўлганман. Кейинги чиқишларимни эса рақибларимнинг яқинлари суратга олиб, ўзлари қўл телефонимга ташлаб беришган. Америкада қайсидир мураббийнинг ўғли ёки пул ғолиб бўлмайди. Ҳалоллик устун, ғирромлик йўқ. Уларнинг кўз ўнгида оддийгина пол ювиб, кафел териб юрган хориж боласи эдим. Ҳаракатдамисан, кучинг, билимингни кўрсата оласанми, сен ғолибсан!» — дейди Жамшид.
— Демак, Америкада пол ювиб, фаррошлик ҳам қилгансиз?
«Ҳа, шундай. Ўзим кўрмаган ва билмаган катта шаҳарда мени спорт ютуқлари ёки ҳунармандчилик дўконлари кутиб турмаганди. Ишни бир савдогарнинг йирик дўконида хизматчиликдан бошлаганман. Кундузлари дўконнинг пол-чангини артар, фаррошлик қилардим. Кейинчалик савдо ишларигаям аралаша бошладим. Кечқурунлари ҳам тин олмасдим, одамларнинг уйида ишлаб, кафел терганман, ёғоч ўймакорлигидан бохабарлигим учун нақшинкор ёғоч эшик-деразалар ҳам тайёрлаганман.
Хуллас, мақсадимга эришиш учун меҳнатдан қочмадим. Оч қолган пайтларим, азбаройи кийилаверганидан унниққан кийимларимни бошқасига алмаштиролмаган кунларим бўлган. Шундай вазиятлардан ҳунарим ва спортга суянганман.
Мичигандан Портленд шаҳрига кўчиб ўтганимнинг боиси у ердаги Team Quest клубида жанг спорти билан шуғулланиш эди. Ўшанда бу машҳур клубда шуғулланишим учун ҳар ой 400 доллар тўлашим кераклигини айтишганди. Белгиланган суммани тўласам-да, бошида менга эътибор беришмади. Оддийгина уст-бошдаман: эгнимда замонавийлигидан эмас, кўп кийилаверганидан йиртилган шорти, эски футболка ва кроссовка.
Хижолат тортганимдан худди ёш боладек клубнинг чет-четларида туриб, машқларни томоша қилардим. Пулини тўлаган бўлсам-да, мен билан шуғуллангилари келмасмиди, билмадим, унча писанд қилмасдилар.
Шундай кунларнинг бирида клуб аъзолари билан шуғулланаётиб, ўзим англамай эркин курашимизнинг бир-икки усулини қўллаб юборибман. Кутилмаганда мураббийнинг ҳуштаги чалинди. Машқлар тўхтатилди. Ҳамма жим. Эҳ, энди мени ҳайдаб юборади, деб қўрқдим. Ахир бу клубга озмунча тер тўкиб кирдимми, деган ҳадикдаман. Мураббий мени ёнига чақирди. Қаерданлигимни сўради. ‘Ўзбекистондан!’ дедим. У эса елкамга қўлини қўйиб, бояги ҳаракатим қандай машқ эканини сўради. Тушунтирдим. Мураббийнинг чеҳраси ёришиб, бугундан бошлаб ўша ҳаракатларнинг айримларини клуб қатнашчиларига ҳам ўргатишимни сўради. Қабул қилдим. Ҳаяжонланиб: Мени ҳайдаб юборасиз, деб қўрқиб кетибман, дебман. Ҳамма кулиб юборганди.
Эртасигаёқ клубда қўшимча машқлар ўтишим борасида тавсия қоғозини беришди. Шу билан Team Quest клубининг кўзга кўринган, ишончли фаолларидан бирига айландим».
Жамшиднинг айтишича, у 2021 йили мусобақада қатнашиб, япониялик рақиби билан олишаётганда иккита қовурғасидан жиддий жароҳат олган. Бироқ бор кучини ишга солиб, курашда давом этган. Ғалабалари сонини, майдони таблосини тўртинчи бор Ўзбекистон байроғи тўлдирган.
Отаси Ражаббой аканинг айтишича, у 7 ёшида Моҳи Хосса музейи деворларидаги нақшлар аксини қоғозга туширган. 14 ёшида у чизган нақшинкор безакли гулдаста нақши расмини онаси Ҳалима ая Шарипова кашта сўзанага кўчирган.
«Ўшанда ҳеч эсимдан чиқмайди, онамнинг маҳоратига ҳайратим ошиб: Она, игнани менгаям бериб туринг, мен ҳам кашта тикиб кўрай, деб қўлларига ёпишганман. Бармоғимга игна санчилиб кетганди.
Орадан қанча йиллар ўтди. Бу йиллар давомида онамдан каштачилик амалий санъат турини, отамдан пичоқчиликни, машҳур уста Шавқиддин Камоловдан заргарлик, чеканкачилик ҳамда нақш ўймакорлигини ўргандим. Шундан сўнг аста-секин Бухоро ҳунармандчилик мактабининг истеъдодли вакилларидан бири сифатида эътиборга туша бошладим», — дейди Жамшид.
Оилавий ҳунармандчилик билан шуғулланиб келган Жамшиднинг уй-устахонасини айланар эканмиз, унинг меҳнати ила яратилган сўзана, кирпеч, дорпеч, чойшаб, ойнахалта, чойхалта каби каштадўз матоларни, шунингдек, учбурчак, юлдузча, олтибурчак ва гулдаста нақшли, қолаверса, миллий обидалар тасвири акс этган ўймакорлик буюмларининг нафислиги, гўзаллиги, товланишини кўриб, беихтиёр ҳайратимиз ошади.
«Каштадўзлик – амалий санъатнинг қадимий соҳаларидан бири. Бу санъатга хос бадиий буюмлар ўзбек, тожик, туркман хонадонларида тайёрланган. Кашта чоклари, кашта тикиш ва услубларининг турли-туманлиги ўзбек каштадўзларининг санъатидан далолат беради.
Бухоро маҳсулотлари кўпроқ йўрма чок билан тикилган. Биз каштадўз буюм безакларида амалий безак санъатининг бошқа турларидаги нақшларидан андаза оламиз, кашталарда ўсимликсимон тасвирлар, шох, гулбанд, гулдасталар кўп учрайди. Нақш мужассамотида асосий безак матонинг ўртасида бўлиб, ҳошиялар қўшимча безак ҳисобланади. Наққошлик, заргарлик эса ҳунарманддан диққатни, ишга нозик ёндашувни талаб этади.
2017 йилгача шундай эътибор ва сабр билан ҳунармандчиликнинг турли йўналишларида яратган асарларимни Шанхай, Чехия, Прага, Германия, Америка ва бошқа давлатларда бўлиб ўтган халқаро кўргазмаларга олиб бордим.
Харидоргир ва сифатли миллий ҳунармандчилигимизга хос, ҳам шарқий, ҳам ғарбий услублардаги буюмларимиз турли халқаро кўрик танловларда муносиб тақдирланди. Ҳунармандчилик буюмларимизнинг асосий харидорлари хорижликлар бўлгани учун юрагимда Америкада Бухоро ҳунармандчилигини ўзида намоён этган бир мактаб яратиш нияти уйғонди. Шу боис 2017 йили яшаш ва ишлаш учун Американинг Мичиган штатига жўнаб кетганман», — дейди суҳбатдошим.
Жамшид Бухоро ҳунармандчилик мактабини яратиш учун Америкага келгани, мақсадини амалга ошириш учун кучи ва ҳаракатлари билан қийинчиликларга дуч келса-да, курашнинг submission тури билан шуғулланиб, йирик миқдорда маблағ йиққани, кейин шу пулига миллий-ҳунармандчилик дўкони ташкил этгани ва бир нечта қизиқувчан Америка ёшларини иш билан таъминлагани хусусида тўхталди. Турмуш ўртоғи ва 7 яшар қизини ҳам ўзи билан Америкага олиб кетганини айтди.
«Ҳалолликка етари йўқ. Бугун Америкада ўзимизнинг ҳунармандчилик дўконимизга эга бўлдик. Дўконни ўз қўлларимиз билан тўқиган каштадўз матолар ва нақшинкор лаганлар-у, ёғоч ўймакорлиги буюмлари қатори спортда эришган ютуқларимни кўрсатиб турувчи дипломлар билан ҳам тўлдириб ташладик. Ясаган буюмларимизга чет элликларнинг ҳайрат ва қизиқиш билан қараётганларини, харидорларимиз ошиб кетаётганини кўриб, ичимизга сиғмаймиз.
Бир неча ойдан кейин Шимолий Америка Грепплинг ассоциацияси — The North American Grappling Association (NAGA) томонидан анъанавий тарзда ўтказиб келинаётган America Open Oregon Grappling Championship’и бошланади. Жиддий тайёргарлик кўряпман ва иштирок этаман. Дўконимиз фаолияти турини «Бухоро ҳунармандчилиги мактаби»га ўзгартириб, аёлимга топшираман. Ўзим эса курашнинг грепплинг спорт мактабини яратиш ҳаракатидаман.
Ҳа, айтмоқчи, бу ерда ортингда ҳеч киминг бўлмаса ҳам, меҳнат ва ҳаракат билан 40 йилда эриша олмаган мақсадларга 3-4 йилда эришиш мумкин. Бугун жанг ва ҳунармандчилигим орқасидан топганларим эвазига Америкада ҳовли-жойим, бир нечта автомашиналарим бор».
Лайло Ҳайитова суҳбатлашди
Изоҳ (0)