“Daryo” “Muhojirlar hayoti” loyihasi doirasida xorijda mehnat qilayotgan o‘zbekistonliklarning hayotini yoritishda davom etadi. Bu galgi qahramonimiz — 5 yildan buyon Amerikada qo‘nim topgan Jamshid Hayitov.
Jamshid Hayitov — Buxoroning “Mohi Xossa” mahallasida hunarmand oilasida tug‘ilgan. 35 yoshli suhbatdoshimiz kashtachilik amaliy san’ati, zargarlik, chekankachilik va naqsh o‘ymakorligi, pichoqchilik hunarlarining ustasi. Hozirda AQShda yashayotgan muhojir yigit sportning greppling musobaqalarida qatnashib, begona yurt zaminida to‘rt bora O‘zbekiston bayrog‘ini yuqori ko‘targan.
“2017-yili Amerikaning Michigan shtatida yashab, ishlay boshlagan bo‘lsam, 2018-yil boshida Oregon shtatiga ko‘chib, uning eng yirik shaharlaridan biri Portlendga joylashdim. Behad qiyinchiliklar va oylab kutishlar evaziga janob Mit Lindlind rahbarligidagi Team Quest klubiga yozildim. Menga tajribali murabbiy Pit Hill ustozlik qildi.
Klubga yozilganimning ilk yili America Open Oregon Grappling Championship’da qatnashdim. Kanada, Yaponiya, Tailand davlatlaridan kelgan jangchilar bilan kurashdim.
Bizni tomoshabinlar bilan ajratib turuvchi temir to‘siq ortida meni qo‘llab-quvvatlaydigan yoki shunchaki tomosha qilayotgan birorta ham yurtdoshim yo‘q. Faqatgina sahna shiftining eng ko‘zga ko‘ringan va eng baland joyida boshqa davlatlar qatori O‘zbekiston bayrog‘i ham osig‘liq turibdi. Menga dalda shu edi.
96 kilogrammdagi uch raqibimga ketma-ket zarba berdim. Faxrli birinchi o‘rinni qo‘lga kiritdim. Bu erish tuyular, ammo ishonsangiz, g‘oliblikka qo‘lim ko‘tarilib, davlatimiz bayrog‘i hilpirab tushayotganda o‘kirib yig‘lab yuborganman...”
Asli hunarmandchilikning turli yo‘nalishlarida dongdor bo‘lgan buxorolik Jamshid Hayitov bundan bir necha yil ilgari Amerikaga ishlash uchun ketib, sportning greppling turi bilan shug‘ullanishga kirishgani va erishgan natijalari xususida so‘zlab berdi.
“Sportning bu turini hech ikkilanmay, shafqatsiz jang turi deb atayman. To‘g‘ri, xatti-harakatlardagi chaqqonlik va epchillik talabi o‘zimizning erkin kurash turiga yaqinroq turadi. Ammo qattiqqo‘llik, raqibga ayovsiz kuchli va keskin zarba berishda ikkilanmaslik jihatlari bilan mutlaqo farq qiladi. Jang chog‘ida tana a’zolaringning qattiq lat yeyishi yoki sinishi ikkinchi taraf uchun qiziq emas. Muhimi, o‘zingni himoya qila bilishing, shafqatsiz zarbalarga shafqatsiz zarba bilan javob qaytarishga tayyor turishing kerak. Jangning maqsadi shu: har qanday vaziyatdayam g‘alabaga erishish. Hatto hushdan ketish yoki o‘lim holatlari sodir bo‘lganda ham. Sportning bu turida ishtirokchi shu talablarni bo‘yniga olib chiqadi”.
— Balki yirik pul tikilishi evazigadir? — deb savol tashlayman.
“Balki emas, aniq yirik pul tikiladi. Miqdorini aytishni esa o‘zim uchun zarurmas, deb bilaman. Ammo bu tikilgan mablag‘ evaziga bir nechta avtomashina sotib olish mumkin... Kurash maydoni bu – iqtisod! Yuqorida aytilganidek, har bir g‘alabada g‘olib hisobiga katta miqdorda mablag‘ to‘lanadi. Biroq jang maydonida faqat halollik ustun. Team Quest klubidan o‘rganganlarim meni o‘ta qattiq zarbalarga tayyorlagan bo‘lsa, o‘zbek maktabida ongimga singdirilgan ‘kurashdagi halollik’ meni g‘alabaga boshlagandek bo‘laveradi...”
Suhbatdoshim 12 yoshidan sportning erkin kurash turi bilan shug‘ullanib, 15-16 yoshidayoq erkin kurash va dzyudo sirlarini o‘zlashtirib olgan. O‘quvchilik davrlaridayoq O‘zbekiston chempioni va sport ustaligiga nomzod Jamshid Buxoro Olimpiya zaxiralari sport maktabida tahsil olib, tajribali sport murabbiyi Mitxat Garifulindan kurash saboqlarini o‘rgangan.
“2019-yili Vashington shtatida bo‘lib o‘tgan bellashuvda 195 funt (88 kilogramm) bilan jangga kirdim. Yana hisobimga yutuqli natija qayd etildi. Ketma-ket g‘alabalarim Team Quest klubi rahbarlarini quvontira boshladi. Amerika sportidagi e’tiborli jihat: yirik janglar qaysi davlatda o‘tkazilmasin, Amerika tarafdan qatnashsam ham, g‘alaba O‘zbekiston nomiga yoziladi. Tabloda g‘olib va uning davlati bayrog‘i namoyon bo‘ladi. O‘zbekiston bayrog‘i to‘rt bor mana shunday g‘alabalarimga guvoh bo‘ldi”, — deydi Jamshid Hayitov.
Jamshidning eslashicha, ilk marta ringga chiqqanida qo‘l telefonini jang maydoni chetiga qo‘yib, musobaqani o‘zi videoga olishiga to‘g‘ri kelgan ekan.
“Tomoshabinlarni tanimasdim, to‘g‘risi, ularga kurash chog‘ida meni suratga oling, deyishdan xijolat bo‘lganman. Keyingi chiqishlarimni esa raqiblarimning yaqinlari suratga olib, o‘zlari qo‘l telefonimga tashlab berishgan. Amerikada qaysidir murabbiyning o‘g‘li yoki pul g‘olib bo‘lmaydi. Halollik ustun, g‘irromlik yo‘q. Ularning ko‘z o‘ngida oddiygina pol yuvib, kafel terib yurgan xorij bolasi edim. Harakatdamisan, kuching, bilimingni ko‘rsata olasanmi, sen g‘olibsan!” — deydi Jamshid.
— Demak, Amerikada pol yuvib, farroshlik ham qilgansiz?
“Ha, shunday. O‘zim ko‘rmagan va bilmagan katta shaharda meni sport yutuqlari yoki hunarmandchilik do‘konlari kutib turmagandi. Ishni bir savdogarning yirik do‘konida xizmatchilikdan boshlaganman. Kunduzlari do‘konning pol-changini artar, farroshlik qilardim. Keyinchalik savdo ishlarigayam aralasha boshladim. Kechqurunlari ham tin olmasdim, odamlarning uyida ishlab, kafel terganman, yog‘och o‘ymakorligidan boxabarligim uchun naqshinkor yog‘och eshik-derazalar ham tayyorlaganman.
Xullas, maqsadimga erishish uchun mehnatdan qochmadim. Och qolgan paytlarim, azbaroyi kiyilaverganidan unniqqan kiyimlarimni boshqasiga almashtirolmagan kunlarim bo‘lgan. Shunday vaziyatlardan hunarim va sportga suyanganman.
Michigandan Portlend shahriga ko‘chib o‘tganimning boisi u yerdagi Team Quest klubida jang sporti bilan shug‘ullanish edi. O‘shanda bu mashhur klubda shug‘ullanishim uchun har oy 400 dollar to‘lashim kerakligini aytishgandi. Belgilangan summani to‘lasam-da, boshida menga e’tibor berishmadi. Oddiygina ust-boshdaman: egnimda zamonaviyligidan emas, ko‘p kiyilaverganidan yirtilgan shorti, eski futbolka va krossovka.
Xijolat tortganimdan xuddi yosh boladek klubning chet-chetlarida turib, mashqlarni tomosha qilardim. Pulini to‘lagan bo‘lsam-da, men bilan shug‘ullangilari kelmasmidi, bilmadim, uncha pisand qilmasdilar.
Shunday kunlarning birida klub a’zolari bilan shug‘ullanayotib, o‘zim anglamay erkin kurashimizning bir-ikki usulini qo‘llab yuboribman. Kutilmaganda murabbiyning hushtagi chalindi. Mashqlar to‘xtatildi. Hamma jim. Eh, endi meni haydab yuboradi, deb qo‘rqdim. Axir bu klubga ozmuncha ter to‘kib kirdimmi, degan hadikdaman. Murabbiy meni yoniga chaqirdi. Qayerdanligimni so‘radi. ‘O‘zbekistondan!’ dedim. U esa yelkamga qo‘lini qo‘yib, boyagi harakatim qanday mashq ekanini so‘radi. Tushuntirdim. Murabbiyning chehrasi yorishib, bugundan boshlab o‘sha harakatlarning ayrimlarini klub qatnashchilariga ham o‘rgatishimni so‘radi. Qabul qildim. Hayajonlanib: Meni haydab yuborasiz, deb qo‘rqib ketibman, debman. Hamma kulib yuborgandi.
Ertasigayoq klubda qo‘shimcha mashqlar o‘tishim borasida tavsiya qog‘ozini berishdi. Shu bilan Team Quest klubining ko‘zga ko‘ringan, ishonchli faollaridan biriga aylandim”.
Jamshidning aytishicha, u 2021-yili musobaqada qatnashib, yaponiyalik raqibi bilan olishayotganda ikkita qovurg‘asidan jiddiy jarohat olgan. Biroq bor kuchini ishga solib, kurashda davom etgan. G‘alabalari sonini, maydoni tablosini to‘rtinchi bor O‘zbekiston bayrog‘i to‘ldirgan.
Otasi Rajabboy akaning aytishicha, u 7 yoshida Mohi Xossa muzeyi devorlaridagi naqshlar aksini qog‘ozga tushirgan. 14 yoshida u chizgan naqshinkor bezakli guldasta naqshi rasmini onasi Halima aya Sharipova kashta so‘zanaga ko‘chirgan.
“O‘shanda hech esimdan chiqmaydi, onamning mahoratiga hayratim oshib: Ona, ignani mengayam berib turing, men ham kashta tikib ko‘ray, deb qo‘llariga yopishganman. Barmog‘imga igna sanchilib ketgandi.
Oradan qancha yillar o‘tdi. Bu yillar davomida onamdan kashtachilik amaliy san’at turini, otamdan pichoqchilikni, mashhur usta Shavqiddin Kamolovdan zargarlik, chekankachilik hamda naqsh o‘ymakorligini o‘rgandim. Shundan so‘ng asta-sekin Buxoro hunarmandchilik maktabining iste’dodli vakillaridan biri sifatida e’tiborga tusha boshladim”, — deydi Jamshid.
Oilaviy hunarmandchilik bilan shug‘ullanib kelgan Jamshidning uy-ustaxonasini aylanar ekanmiz, uning mehnati ila yaratilgan so‘zana, kirpech, dorpech, choyshab, oynaxalta, choyxalta kabi kashtado‘z matolarni, shuningdek, uchburchak, yulduzcha, oltiburchak va guldasta naqshli, qolaversa, milliy obidalar tasviri aks etgan o‘ymakorlik buyumlarining nafisligi, go‘zalligi, tovlanishini ko‘rib, beixtiyor hayratimiz oshadi.
“Kashtado‘zlik – amaliy san’atning qadimiy sohalaridan biri. Bu san’atga xos badiiy buyumlar o‘zbek, tojik, turkman xonadonlarida tayyorlangan. Kashta choklari, kashta tikish va uslublarining turli-tumanligi o‘zbek kashtado‘zlarining san’atidan dalolat beradi.
Buxoro mahsulotlari ko‘proq yo‘rma chok bilan tikilgan. Biz kashtado‘z buyum bezaklarida amaliy bezak san’atining boshqa turlaridagi naqshlaridan andaza olamiz, kashtalarda o‘simliksimon tasvirlar, shox, gulband, guldastalar ko‘p uchraydi. Naqsh mujassamotida asosiy bezak matoning o‘rtasida bo‘lib, hoshiyalar qo‘shimcha bezak hisoblanadi. Naqqoshlik, zargarlik esa hunarmanddan diqqatni, ishga nozik yondashuvni talab etadi.
2017-yilgacha shunday e’tibor va sabr bilan hunarmandchilikning turli yo‘nalishlarida yaratgan asarlarimni Shanxay, Chexiya, Praga, Germaniya, Amerika va boshqa davlatlarda bo‘lib o‘tgan xalqaro ko‘rgazmalarga olib bordim.
Xaridorgir va sifatli milliy hunarmandchiligimizga xos, ham sharqiy, ham g‘arbiy uslublardagi buyumlarimiz turli xalqaro ko‘rik tanlovlarda munosib taqdirlandi. Hunarmandchilik buyumlarimizning asosiy xaridorlari xorijliklar bo‘lgani uchun yuragimda Amerikada Buxoro hunarmandchiligini o‘zida namoyon etgan bir maktab yaratish niyati uyg‘ondi. Shu bois 2017-yili yashash va ishlash uchun Amerikaning Michigan shtatiga jo‘nab ketganman”, — deydi suhbatdoshim.
Jamshid Buxoro hunarmandchilik maktabini yaratish uchun Amerikaga kelgani, maqsadini amalga oshirish uchun kuchi va harakatlari bilan qiyinchiliklarga duch kelsa-da, kurashning submission turi bilan shug‘ullanib, yirik miqdorda mablag‘ yiqqani, keyin shu puliga milliy-hunarmandchilik do‘koni tashkil etgani va bir nechta qiziquvchan Amerika yoshlarini ish bilan ta’minlagani xususida to‘xtaldi. Turmush o‘rtog‘i va 7 yashar qizini ham o‘zi bilan Amerikaga olib ketganini aytdi.
“Halollikka yetari yo‘q. Bugun Amerikada o‘zimizning hunarmandchilik do‘konimizga ega bo‘ldik. Do‘konni o‘z qo‘llarimiz bilan to‘qigan kashtado‘z matolar va naqshinkor laganlar-u, yog‘och o‘ymakorligi buyumlari qatori sportda erishgan yutuqlarimni ko‘rsatib turuvchi diplomlar bilan ham to‘ldirib tashladik. Yasagan buyumlarimizga chet elliklarning hayrat va qiziqish bilan qarayotganlarini, xaridorlarimiz oshib ketayotganini ko‘rib, ichimizga sig‘maymiz.
Bir necha oydan keyin Shimoliy Amerika Greppling assotsiatsiyasi — The North American Grappling Association (NAGA) tomonidan an’anaviy tarzda o‘tkazib kelinayotgan America Open Oregon Grappling Championship’i boshlanadi. Jiddiy tayyorgarlik ko‘ryapman va ishtirok etaman. Do‘konimiz faoliyati turini “Buxoro hunarmandchiligi maktabi”ga o‘zgartirib, ayolimga topshiraman. O‘zim esa kurashning greppling sport maktabini yaratish harakatidaman.
Ha, aytmoqchi, bu yerda ortingda hech kiming bo‘lmasa ham, mehnat va harakat bilan 40 yilda erisha olmagan maqsadlarga 3-4 yilda erishish mumkin. Bugun jang va hunarmandchiligim orqasidan topganlarim evaziga Amerikada hovli-joyim, bir nechta avtomashinalarim bor”.
Laylo Hayitova suhbatlashdi