Витаминлар организмнинг «модераторлари»дир: улар юрак-қон томир ва асаб тизимларининг фаолиятини тартибга солади, кўришни яхшилайди ва суякларни мустаҳкамлайди, хотирани рағбатлантиради ва вируслардан ҳимоя қилади. Умуман олганда, бу сеҳрли моддаларнинг фойдалари аниқ, асосийси, баҳорда бола учун тўлиқ ва қандай миқдорда бериш кераклигини билиш керак. «Домашний очаг» нашри ана шу мавзуда сўз юритади.
Боланинг нормал ўсиши ва ривожланиши учун зарур бўлган витаминлар организмга асосан озиқ-овқат билан киради. Улар болани атроф-муҳитнинг салбий таъсиридан ҳимоя қилади, инфекцияларга қарши туришга ёрдам беради ва иммунитет тизимини рағбатлантиради. Албатта, фаразий равишда, ота-оналар ўз фарзандлари учун бундай рационни тузишлари мумкин, унга риоя қилган ҳолда витаминлар тўпламини фақат озиқ-овқатдан олиш мумкин.
Бунинг учун ҳар куни рационда сабзавот, мева, сут маҳсулотлари, дон, гўшт, балиқ, парранда гўшти ва бошқа кўп нарсалар рационга киритилиши керак. Умуман олганда, замонавий турмуш тарзини, дўконларда сотиладиган маҳсулотлар сифатини ва умуман экологик вазият ҳисобга олинса, махсус қўшимчаларсиз буни амалга ошириб бўлмайди.
Витаминлар: нима ва қанча?
Озиқланиш институти мутахассислари 50 фоиз витаминларга эга бўлган комплекслар боланинг организмига қўллаб-қувватловчи таъсир кўрсатади ва 100 фоиз кунлик нормани ўз ичига олганлар фаол моддаларнинг етишмаслигини бутунлай йўқ қилади, деб ҳисоблашади. Шунинг учун, агар боланинг иштаҳаси билан боғлиқ муаммолар бўлмаса ва унинг рациони жуда хилма-хил ва мувозанатли бўлса, унга умумий кунлик нафақанинг қўшимча 50 фоизини олиш етарли бўлади. Аммо агар бола тез-тез касал бўлса ва яхши овқатланмаса, у юз фоиз витамин ёрдамига муҳтож.
Болаларда витамин етишмаслиги қандай намоён бўлади?
Витамин етишмовчилиги, яъни организмнинг маълум моддалар билан етарли даражада таъминланмаганлиги уч шаклга бўлинади: авитаминоз, гиповитаминоз ва витаминлар билан таъминланишнинг камайиши. Авитаминоз — организмдаги витамин захираларининг деярли тўлиқ тугаши, кўпинча искорбит, пеллагра ва бошқа касалликларнинг белгилари пайдо бўлиши билан бирга келади.
Гиповитаминоз организмдаги витамин захираларининг кескин камайиши билан тавсифланади ва иштаҳанинг йўқолиши ва чарчоқ билан кечади. Витаминлар камайган тақдирда, маълум физиологик реакцияларнинг бироз бузилиши содир бўлади: агар чақалоқда, айтайлик, рибофлавин бўлмаса, бола кўзлари жуда чарчаганидан шикоят қилиши мумкин ва агар бола тез-тез шамоллаб қолса, у ҳолда катта эҳтимол билан у Д витамини етишмаслигини ҳис қилади.
Кўпинча витамин етишмаслиги грипп ёки шамоллашнинг тарқалиши пайтида иммунитетнинг пасайиши билан намоён бўлади. Аммо бундан ташқари, ота-оналар боланинг ратционида фаол моддалар етишмаслиги ҳақида ўйлашлари керак, агар соғлом бола тўсатдан диққатни жамлашда қийинчиликларга дуч келса ёки ҳеч қандай сабабсиз одатий жисмоний зўриқиш билан курашишни тўхтаца, шифокорга мурожаат қилиш керак.
Витаминлар жуда кўп ёки йўқлигини қандай аниқлаш мумкин?
Гипервитаминоз, яъни витаминларнинг ҳаддан ташқари ортиқчаси боланинг танаси учун жуда хавфлидир. Гипервитаминознинг икки шакли мавжуд: ўткир (бир вақтнинг ўзида қабул қилинган витаминларнинг ҳаддан ташқари катта дозаси билан заҳарланиш) ва сурункали (ортиқча миқдорда узоқ муддатли фойдаланиш).
Айрим турдаги витаминларнинг ортиқча дозаси натижасида келиб чиқадиган гипервитаминознинг белгилари:
гипервитаминоз А — бош оғриғи, қайт қилиш, уйқучанлик, ёруғликдан қўрқиш (камдан-кам ҳолларда). Каротиноз ривожланиши мумкин;
гипервитаминоз B6 — қўл ва оёқларнинг увишиши, юз ва бўйиннинг қизариши, терининг ачишиши, бош айланиши;
гипервитаминоз D — болаларда қайт қилиш, иштаҳани йўқолиши, вазн ортиши (ёки унинг пасайиши); мактабгача ёшдаги болаларда бош оғриғи, заифлик, баъзида аритмия;
гипервитаминоз C — систолик қон босимининг ошиши, юз ва бўйиннинг қизариши, терининг ачишиши, бош айланиши, қорин оғриғи, баъзида кўнгил айниши ва диарея
Витаминлар ҳақида 6 та машҳур савол
- Витаминларни қачон қабул қилиш яхшироқ — овқатдан олдин, овқат пайтида ёки кейин? Энг яхши вариант овқатдан сўнг дарҳол, бу ҳолда озуқа моддаларининг сўрилиши анча самарали бўлади.
- Витаминларни қабул қилишда маълум бир вақтига риоя қилишим керакми? Организмни бутун кун учун зарур бўлган ҳамма нарса билан таъминлаш учун уларни эрталаб қабул қилиш яхшидир.
- Витаминларни қабул қилиш самарасини қачонгача кутиш керак? Витамин профилактикаси касалланишнинг камайиши ва салбий ташқи омилларга қаршиликнинг кучайиши билан намоён бўлади. Аммо таъсирни дарҳол кутмаслик керак: фойдали моддалар организмда етарли миқдорда тўпланиши керак.
- Витаминларни қабул қилишдан олдин шифокор билан маслаҳатлашиш керакми? Албатта, зарур! Биринчидан, мутахассис ишончли ишлаб чиқарилган витаминларни тавсия қилади, иккинчидан, у болаларга эҳтиёждан келиб чиққан ҳолда витамин комплексини танлашга ёрдам беради.
- Витаминларни чиқариш шакли аҳамиятлими? Дарҳақиқат, витамин препаратлари турли шаклларда мавжуд — сотувда турли хил капсула, кукун, сироп ва таблетка кўринишида мавжуд, аммо бу рўйхатнинг барчаси болалар учун мос эмас! Мисол учун, беш ёшгача бўлган болалар учун таблетка ёки капсулалар бундан мустасно. Улар витаминларнинг суюқ шакллари — сироплар ёки сувда суюлтирилган махсус кукунларга муҳтож. Аммо 5 ёшдан бошлаб, бола таблеткаларни хавфсиз ютиб юбориши ёки чайнаши мумкин.
- Витаминларни қанча вақт ичиш керак? Деярли бутун йил давомида. Асосан, уларни фақат ёз ойида тўхтатиш мумкин, агар фарзандингиз шаҳарда яшамаса, очиқ ҳавода кўп вақт ўтказса ва мувозанатли овқатланишга риоя қилса.
C (аскорбин кислотаси) — иммунитетни оширади, вирусли ва бактериал инфекциялардан ҳимоя қилади, аллергенларнинг таъсирини камайтиради, яралар ва куйишларни даволашни тезлаштиради.
B1 (тиамин) — асаб тизими учун зарур, мия ва ўсишни рағбатлантиради, тананинг мудофаасини оширади, ошқозон-ичак трактини яхшилайди.
B2 (рибофлавин) — ўсиш жараёнларида иштирок этади, нормал ёруғлик ва рангли кўришни таъминлайди, тери, тирноқ ва сочларнинг саломатлиги учун жавобгардир.
Пантотеник кислота — марказий асаб тизимининг нормал ривожланиши учун зарур, иммунитетни қўллаб-қувватлайди, тез чарчашнинг олдини олади.
B6 (пиридоксин) — ёғ алмашинувида иштирок этади, меъда ширасининг кислоталилигини оширади, иммунитетни қўллаб-қувватлайди.
B12 (сиянокобаламин) — анемия ривожланишининг олдини олади, боланинг ўсишини рағбатлантиради, иштаҳа ва хотирани яхшилайди.
Фолий кислотаси — оддий оқсил синтези ва янги тери, соч ва қон ҳужайраларини ишлаб чиқариш учун зарурдир.
PP (ниацин) — овқат ҳазм қилиш ва кўришни яхшилайди, асаб тизими ва мия фаолиятини тартибга солади.
H (биотин) — экзема ва дерматитнинг оғирлигини пасайтиради; аскорбин кислота синтези учун зарур
А — яллиғланишни даволаш учун жавобгар, организмнинг турли инфекцияларга чидамлилигини оширади, эътиборни яхшилайди, суякларнинг ўсиши ва мустаҳкамланишига ёрдам беради, тери, соч ва тишларни соғлом сақлайди.
D — кальций ва фосфор алмашинувини тартибга солишда иштирок этади, А ва C витаминлари билан биргаликда нормал ўсиши ва суяк зичлигини таъминлайди, шамоллашнинг олдини олади.
K — ички қон кетишнинг олдини олади, жароҳатни даволашни тезлаштиради, организмни энергия билан таъминлайди ва суякларга кальцийни сингдиришга ёрдам беради.
Изоҳ (0)