Vitaminlar organizmning “moderatorlari”dir: ular yurak-qon tomir va asab tizimlarining faoliyatini tartibga soladi, ko‘rishni yaxshilaydi va suyaklarni mustahkamlaydi, xotirani rag‘batlantiradi va viruslardan himoya qiladi. Umuman olganda, bu sehrli moddalarning foydalari aniq, asosiysi, bahorda bola uchun to‘liq va qanday miqdorda berish kerakligini bilish kerak. “Domashniy ochag” nashri ana shu mavzuda so‘z yuritadi.
Bolaning normal o‘sishi va rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan vitaminlar organizmga asosan oziq-ovqat bilan kiradi. Ular bolani atrof-muhitning salbiy ta’siridan himoya qiladi, infeksiyalarga qarshi turishga yordam beradi va immunitet tizimini rag‘batlantiradi. Albatta, faraziy ravishda, ota-onalar o‘z farzandlari uchun bunday ratsionni tuzishlari mumkin, unga rioya qilgan holda vitaminlar to‘plamini faqat oziq-ovqatdan olish mumkin.
Buning uchun har kuni ratsionda sabzavot, meva, sut mahsulotlari, don, go‘sht, baliq, parranda go‘shti va boshqa ko‘p narsalar ratsionga kiritilishi kerak. Umuman olganda, zamonaviy turmush tarzini, do‘konlarda sotiladigan mahsulotlar sifatini va umuman ekologik vaziyat hisobga olinsa, maxsus qo‘shimchalarsiz buni amalga oshirib bo‘lmaydi.
Vitaminlar: nima va qancha?
Oziqlanish instituti mutaxassislari 50 foiz vitaminlarga ega bo‘lgan komplekslar bolaning organizmiga qo‘llab-quvvatlovchi ta’sir ko‘rsatadi va 100 foiz kunlik normani o‘z ichiga olganlar faol moddalarning yetishmasligini butunlay yo‘q qiladi, deb hisoblashadi. Shuning uchun, agar bolaning ishtahasi bilan bog‘liq muammolar bo‘lmasa va uning ratsioni juda xilma-xil va muvozanatli bo‘lsa, unga umumiy kunlik nafaqaning qo‘shimcha 50 foizini olish yetarli bo‘ladi. Ammo agar bola tez-tez kasal bo‘lsa va yaxshi ovqatlanmasa, u yuz foiz vitamin yordamiga muhtoj.
Bolalarda vitamin yetishmasligi qanday namoyon bo‘ladi?
Vitamin yetishmovchiligi, ya’ni organizmning ma’lum moddalar bilan yetarli darajada ta’minlanmaganligi uch shaklga bo‘linadi: avitaminoz, gipovitaminoz va vitaminlar bilan ta’minlanishning kamayishi. Avitaminoz — organizmdagi vitamin zaxiralarining deyarli to‘liq tugashi, ko‘pincha iskorbit, pellagra va boshqa kasalliklarning belgilari paydo bo‘lishi bilan birga keladi.
Gipovitaminoz organizmdagi vitamin zaxiralarining keskin kamayishi bilan tavsiflanadi va ishtahaning yo‘qolishi va charchoq bilan kechadi. Vitaminlar kamaygan taqdirda, ma’lum fiziologik reaksiyalarning biroz buzilishi sodir bo‘ladi: agar chaqaloqda, aytaylik, riboflavin bo‘lmasa, bola ko‘zlari juda charchaganidan shikoyat qilishi mumkin va agar bola tez-tez shamollab qolsa, u holda katta ehtimol bilan u D vitamini yetishmasligini his qiladi.
Ko‘pincha vitamin yetishmasligi gripp yoki shamollashning tarqalishi paytida immunitetning pasayishi bilan namoyon bo‘ladi. Ammo bundan tashqari, ota-onalar bolaning ratsionida faol moddalar yetishmasligi haqida o‘ylashlari kerak, agar sog‘lom bola to‘satdan diqqatni jamlashda qiyinchiliklarga duch kelsa yoki hech qanday sababsiz odatiy jismoniy zo‘riqish bilan kurashishni to‘xtatsa, shifokorga murojaat qilish kerak.
Vitaminlar juda ko‘p yoki yo‘qligini qanday aniqlash mumkin?
Gipervitaminoz, ya’ni vitaminlarning haddan tashqari ortiqchasi bolaning tanasi uchun juda xavflidir. Gipervitaminozning ikki shakli mavjud: o‘tkir (bir vaqtning o‘zida qabul qilingan vitaminlarning haddan tashqari katta dozasi bilan zaharlanish) va surunkali (ortiqcha miqdorda uzoq muddatli foydalanish).
Ayrim turdagi vitaminlarning ortiqcha dozasi natijasida kelib chiqadigan gipervitaminozning belgilari:
gipervitaminoz A — bosh og‘rig‘i, qayt qilish, uyquchanlik, yorug‘likdan qo‘rqish (kamdan-kam hollarda). Karotinoz rivojlanishi mumkin;
gipervitaminoz B6 — qo‘l va oyoqlarning uvishishi, yuz va bo‘yinning qizarishi, terining achishishi, bosh aylanishi;
gipervitaminoz D — bolalarda qayt qilish, ishtahani yo‘qolishi, vazn ortishi (yoki uning pasayishi); maktabgacha yoshdagi bolalarda bosh og‘rig‘i, zaiflik, ba’zida aritmiya;
gipervitaminoz C — sistolik qon bosimining oshishi, yuz va bo‘yinning qizarishi, terining achishishi, bosh aylanishi, qorin og‘rig‘i, ba’zida ko‘ngil aynishi va diareya
Vitaminlar haqida 6 ta mashhur savol
- Vitaminlarni qachon qabul qilish yaxshiroq — ovqatdan oldin, ovqat paytida yoki keyin? Eng yaxshi variant ovqatdan so‘ng darhol, bu holda ozuqa moddalarining so‘rilishi ancha samarali bo‘ladi.
- Vitaminlarni qabul qilishda ma’lum bir vaqtiga rioya qilishim kerakmi? Organizmni butun kun uchun zarur bo‘lgan hamma narsa bilan ta’minlash uchun ularni ertalab qabul qilish yaxshidir.
- Vitaminlarni qabul qilish samarasini qachongacha kutish kerak? Vitamin profilaktikasi kasallanishning kamayishi va salbiy tashqi omillarga qarshilikning kuchayishi bilan namoyon bo‘ladi. Ammo ta’sirni darhol kutmaslik kerak: foydali moddalar organizmda yetarli miqdorda to‘planishi kerak.
- Vitaminlarni qabul qilishdan oldin shifokor bilan maslahatlashish kerakmi? Albatta, zarur! Birinchidan, mutaxassis ishonchli ishlab chiqarilgan vitaminlarni tavsiya qiladi, ikkinchidan, u bolalarga ehtiyojdan kelib chiqqan holda vitamin kompleksini tanlashga yordam beradi.
- Vitaminlarni chiqarish shakli ahamiyatlimi? Darhaqiqat, vitamin preparatlari turli shakllarda mavjud — sotuvda turli xil kapsula, kukun, sirop va tabletka ko‘rinishida mavjud, ammo bu ro‘yxatning barchasi bolalar uchun mos emas! Misol uchun, besh yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun tabletka yoki kapsulalar bundan mustasno. Ular vitaminlarning suyuq shakllari — siroplar yoki suvda suyultirilgan maxsus kukunlarga muhtoj. Ammo 5 yoshdan boshlab, bola tabletkalarni xavfsiz yutib yuborishi yoki chaynashi mumkin.
- Vitaminlarni qancha vaqt ichish kerak? Deyarli butun yil davomida. Asosan, ularni faqat yoz oyida to‘xtatish mumkin, agar farzandingiz shaharda yashamasa, ochiq havoda ko‘p vaqt o‘tkazsa va muvozanatli ovqatlanishga rioya qilsa.
C (askorbin kislotasi) — immunitetni oshiradi, virusli va bakterial infeksiyalardan himoya qiladi, allergenlarning ta’sirini kamaytiradi, yaralar va kuyishlarni davolashni tezlashtiradi.
B1 (tiamin) — asab tizimi uchun zarur, miya va o‘sishni rag‘batlantiradi, tananing mudofaasini oshiradi, oshqozon-ichak traktini yaxshilaydi.
B2 (riboflavin) — o‘sish jarayonlarida ishtirok etadi, normal yorug‘lik va rangli ko‘rishni ta’minlaydi, teri, tirnoq va sochlarning salomatligi uchun javobgardir.
Pantotenik kislota — markaziy asab tizimining normal rivojlanishi uchun zarur, immunitetni qo‘llab-quvvatlaydi, tez charchashning oldini oladi.
B6 (piridoksin) — yog‘ almashinuvida ishtirok etadi, me’da shirasining kislotaliligini oshiradi, immunitetni qo‘llab-quvvatlaydi.
B12 (siyanokobalamin) — anemiya rivojlanishining oldini oladi, bolaning o‘sishini rag‘batlantiradi, ishtaha va xotirani yaxshilaydi.
Foliy kislotasi — oddiy oqsil sintezi va yangi teri, soch va qon hujayralarini ishlab chiqarish uchun zarurdir.
PP (niatsin) — ovqat hazm qilish va ko‘rishni yaxshilaydi, asab tizimi va miya faoliyatini tartibga soladi.
H (biotin) — ekzema va dermatitning og‘irligini pasaytiradi; askorbin kislota sintezi uchun zarur
A — yallig‘lanishni davolash uchun javobgar, organizmning turli infeksiyalarga chidamliligini oshiradi, e'tiborni yaxshilaydi, suyaklarning o'sishi va mustahkamlanishiga yordam beradi, teri, soch va tishlarni sog'lom saqlaydi.
D — kalsiy va fosfor almashinuvini tartibga solishda ishtirok etadi, A va C vitaminlari bilan birgalikda normal o‘sishi va suyak zichligini ta’minlaydi, shamollashning oldini oladi.
K — ichki qon ketishning oldini oladi, jarohatni davolashni tezlashtiradi, organizmni energiya bilan ta’minlaydi va suyaklarga kalsiyni singdirishga yordam beradi.
Izoh (0)