Тошкент шаҳрида 24—26 март кунлари Тошкент халқаро инвестиция форуми ўтказилди. Ўзбекистонда илк марта бўлиб ўтган тадбирда 1 минг 500 дан зиёд меҳмон — халқаро молия ташкилотлари, вазирлик ва идоралар, дунёнинг етакчи компаниялари вакиллари, инвестор ва тадбиркорлар қатнашди. Форумнинг очилишида президент Шавкат Мирзиёев нутқ сўзлаб, тадбирдан кўзланган мақсад республикада инвестицион муҳитни яхшилаш эканини таъкидлади.
Иқтисодиёт ассамблеяси раиси Мухтор Умаров «Дарё»га берган интервьюсида форумнинг ютуқ ва камчиликлари, хориждан йирик сармояларни қандай жалб қилиш мумкинлиги ҳақидаги фикрларини айтди.
«Кичик ва ўрта бизнесни ривожлантириш учун аниқ дастурлар йўқ»
Форум ташкиллаштирилгани жуда яхши бўлди. Бу тадбирни фақатгина ўзбек ва чет эл тадбиркорлари эмас, 60 та мамлакатдан келган инвесторларнинг бир-бири билан учрашуви дейиш мумкин. Тадбирда Жаҳон банки, Осиё тараққиёт банки, Европа тикланиш ва тараққиёт банки раҳбарлари Ўзбекистон иқтисодиётини ривожлантирадиган қатлам кичик ва ўрта бизнес вакиллари эканига кўп урғу беришгани эътиборимни тортди. «Кредитларимиз ҳам, ривожлантириш дастурларимиз ҳам шулар учун (кичик ва ўрта бизнес)», деган гаплар айтилди. Бу бизга муҳим «сигнал». Мамлакатни ривожлантирмоқчи бўлсак, айнан шу қатламларга эътибор беришимиз керак.
Афсуски, ҳозирда айнан кичик ва ўрта бизнесни ривожлантириш учун аниқ дастурларимиз йўқ. Уларни қандай йўллар билан ривожлантиришимиз мумкинлиги бўйича стратегия мавжуд эмас.
Форумга Ўзбекистонга инвестиция олиб кириши ёки мамлакатда ўз бизнесини очиши мумкин бўлган 1 минг 500 нафар потенциал инвесторлар келишди. Биз уларни қандай қилиб ушлаб қолишимиз мумкин? Бунинг энг мақбул йўли қўшма корхоналар тузиш билан қизиқтириб, тадбиркорларимизни уларга боғлаб қўйишимиз керак. Бунда маҳаллий тадбиркорларимиз қўшма корхона очиш ҳамда хорижлик тадбиркорларнинг маҳаллий вакили сифатида катта тажрибага эга бўлишади. Аввало, жаҳон стандартларида ишлаш тажрибаси ортади, сармоялар кела бошлайди ва тайёр бозорлар очилади. Шунинг учун биз бор эътиборни ижтимоий тармоқлар орқали форумга келган тадбиркорлар видеомурожаатларини, контактларини бошқаларга мунтазам улашмоқдамиз. Қайси тадбиркорга қизиқ бўлса, инвесторлар билан учрашиб, ҳамкорлигини йўлга қўйиши мумкин.
Форумда йўл қўйилган камчиликлардан бири шундаки, маҳаллий тадбиркорлар тадбирга жалб қилинмаган. Аслида уларнинг жуда кўпчилигини таклиф қилиш керак эди. Кейинги сафар бунга эътибор берилса, яхши бўларди. Айниқса, чет элликлар билан мулоқот ва ҳамкорлик қила оладиган потенциал тадбиркорларни кўпроқ жалб қилиш лозим. Дунёда бир ўзи 10 миллиард долларлаб пул тикиши мумкин бўлган компаниялар мавжуд. Уларни мамлакатдаги бизнесларга жалб қилиш йўлларини топиш зарур. Биринчи навбатда, уларга шароит яратиб бериш лозим.
«Инвесторлар бизга ишонмайди»
Шундай форумлар йилда 1-2 марта ўтказилса, кичик ва ўрта бизнесни ривожлантириш учун катта имконият бўлади. Бу имкониятдан мақсадли фойдаланиш керак. Четдан тадбиркорлар келдими, ўзимизникилар билан боғлаб қўйишимиз лозим. Лекин ҳозир буни уддалаяпмиз, дея олмайман. Чунки фақат давлат идораларида эмас, тадбиркорларимизнинг ўзида ҳам чет эллик ҳамкорлар билан ишлаш, музокаралар олиб бориш, шартномалар тузиш маданияти ва тажрибаси етишмаётгани сезилмоқда. Айниқса, банк, молия бўйича кўникмаларимизнинг камлиги, жаҳон стандартларида ўйлай олиш иммунитетининг жуда пастлиги асосий муаммоларимиздан. Бундай муаммолар хорижлик тадбиркорлар билан кўпроқ мулоқотда бўлиш, чет мамлакатларга бориб илм олиш, тажриба орттириш орқали ечилади.
Нима учун Ўзбекистонга инвесторлар келмаяпти? Чунки ҳалигача биз уларнинг ишончини оқлай олганимиз йўқ. Аввало, қонунларимизнинг тез-тез ўзгарувчанлиги хорижлик инвестор ўзини «комфорт» ҳис этишига тўсқинлик қилади. Бундан ташқари, чет эллик инвесторлар Ўзбекистонга пул олиб киришида муаммо йўқ, лекин олиб чиқиб кетишида муаммо бор. Бу муаммони ҳам бартараф этиш керак. Тадбиркорлар билан мулоқотда бўлганимда, улар: «биз, масалан, Дубайга пулни бир кунда олиб кириб, бир кунда олиб чиқиб кета оламиз», дейишди. Ўзбекистонда қанақа? Бир кунда пул олиб кириб, ўша куни уни олиб чиқиб кета оламизми, йўқми, бу кўндаланг савол. Афсуски, олиб чиқиб кета олмаймиз. Бу йўналишни эркинлаштириш керак.
Шу билан бирга, эркин савдо ва саноат ҳудудларини ташкил этиш зарур. Энг асосийси, чет элдан кучли мутахассисларни олиб келиш ва уларнинг жамоаларини ишлатиш керак. Эски тизимда айтилганидек, «биз ўзимизга хос йўлдан юрамиз», деб янги велосипед ихтиро қилишга уриниш керак эмас. Масалан, ривожланган давлатларни эмас, яхши ривожланаётган: Туркия, Малайзия, Жанубий Корея каби мамлакатлар босиб ўтган йўлга эътибор қаратиш мумкин. Бизнинг ҳозирги муаммоларимизни улар ҳам бошидан ўтказган. Уларнинг тажрибасини ўрганиб, ўзимизга мослаб фойдаланишимиз керак.
«Тадбиркорларимизга чет эл бизнеси пул тикмаяпти»
Ҳозирда чет элдан Ўзбекистонга келадиган инвесторлар ўзининг бизнесига пул тикмоқда. Маҳаллий бизнесга пул тикишмаяпти. Мен ўз тажрибамда маҳаллий тадбиркор бизнесига хорижлик инвестор пул тикаётганини деярли кўрмаяпман. Нега деса, улар аввало, ҳисоботларни сўрашади. Аммо улар сўраган аудит ҳисоботлари бизнинг компанияларда йўқ. Бизда бунга шу пайтгача ҳожат бўлмаган ва тадбиркорларимизда бу бўйича кўникма ҳам йўқ. Шунинг учун ҳозир бизнинг тадбиркорларга чет эл бизнеси пул тикмаяпти. Улар ўзининг бизнесига пул тикяпти.
Энди савол, инвестор ўзининг бизнесида ўзини эркин ҳис қила оляптими, йўқми? Эркин ҳис қиляпти. Солиқ қўмитасидан ёки бошқа ташкилотлардан, айниқса, инвесторларга бориб тажовуз қилишлар, уларни мол-мулкига кўз олайтириш ёки улардан қандайдир бир улуш талаб қилишлар йўқ. Лекин ҳозирда солиқ сиёсатидаги хатоликлар барча тадбиркорлар фаолиятига салбий таъсир қиляпти. Масалан, мулк солиғидаги ставкалар оширилди. Тошкент шаҳрида йирик бинолар турибди, уларнинг ҳаммасига солиқлар 3-4 баробарга ошган. Олдин 1 миллион сўм, ҳозир эса худди ўша жойга 10 миллион сўм мулк солиғи тўлаётганлар бор. Бу нафақат чет элликларга, балки ўзимизнинг тадбиркорлар учун ҳам қийин бўлмоқда.
«Бизнесга хизмат кўрсатадиган бизнес керак»
Муаммоларга ечим сифатида, аввало, жамиятдаги бизнес доиралари ўзини ўзи ривожлантириш концепциясини ишлаб чиқиши керак. Яъни бизнесга хизмат қиладиган бизнесларни кўпроқ яратиш лозим. Шулар бир-бирини кўтаради. Яъни бизнесга сервис кўрсатиш, тадбиркорларнинг маҳсулотларини чет элга экспорт қилиш, инвестицияларни жалб қилиш хизматлари, уларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, кадр етказиб бериш хизматлари ва бошқа турли-турли хизматларни йўлга қўйиш керак. Шунда тадбиркор ўша хизматлардан худди кубикдан бино йиғгандек ўз бизнесини йиға олади. Кубик бўлмаса, бинони қаердан йиғади?!
Шунинг учун кўп такрорлаймизки, бизнес ривожида илм ва тажриба ниҳоятда муҳим. Айниқса, ҳозирда бизнесга хизмат кўрсатадиган бизнесларни кўпайтириш жуда ҳам зарур.
Изоҳ (0)