Toshkent shahrida 24—26-mart kunlari Toshkent xalqaro investitsiya forumi o‘tkazildi. O‘zbekistonda ilk marta bo‘lib o‘tgan tadbirda 1 ming 500 dan ziyod mehmon — xalqaro moliya tashkilotlari, vazirlik va idoralar, dunyoning yetakchi kompaniyalari vakillari, investor va tadbirkorlar qatnashdi. Forumning ochilishida prezident Shavkat Mirziyoyev nutq so‘zlab, tadbirdan ko‘zlangan maqsad respublikada investitsion muhitni yaxshilash ekanini ta’kidladi.
Iqtisodiyot assambleyasi raisi Muxtor Umarov “Daryo”ga bergan intervyusida forumning yutuq va kamchiliklari, xorijdan yirik sarmoyalarni qanday jalb qilish mumkinligi haqidagi fikrlarini aytdi.
“Kichik va o‘rta biznesni rivojlantirish uchun aniq dasturlar yo‘q”
Forum tashkillashtirilgani juda yaxshi bo‘ldi. Bu tadbirni faqatgina o‘zbek va chet el tadbirkorlari emas, 60 ta mamlakatdan kelgan investorlarning bir-biri bilan uchrashuvi deyish mumkin. Tadbirda Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki rahbarlari O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantiradigan qatlam kichik va o‘rta biznes vakillari ekaniga ko‘p urg‘u berishgani e’tiborimni tortdi. “Kreditlarimiz ham, rivojlantirish dasturlarimiz ham shular uchun (kichik va o‘rta biznes)”, degan gaplar aytildi. Bu bizga muhim “signal”. Mamlakatni rivojlantirmoqchi bo‘lsak, aynan shu qatlamlarga e’tibor berishimiz kerak.
Afsuski, hozirda aynan kichik va o‘rta biznesni rivojlantirish uchun aniq dasturlarimiz yo‘q. Ularni qanday yo‘llar bilan rivojlantirishimiz mumkinligi bo‘yicha strategiya mavjud emas.
Forumga O‘zbekistonga investitsiya olib kirishi yoki mamlakatda o‘z biznesini ochishi mumkin bo‘lgan 1 ming 500 nafar potensial investorlar kelishdi. Biz ularni qanday qilib ushlab qolishimiz mumkin? Buning eng maqbul yo‘li qo‘shma korxonalar tuzish bilan qiziqtirib, tadbirkorlarimizni ularga bog‘lab qo‘yishimiz kerak. Bunda mahalliy tadbirkorlarimiz qo‘shma korxona ochish hamda xorijlik tadbirkorlarning mahalliy vakili sifatida katta tajribaga ega bo‘lishadi. Avvalo, jahon standartlarida ishlash tajribasi ortadi, sarmoyalar kela boshlaydi va tayyor bozorlar ochiladi. Shuning uchun biz bor e’tiborni ijtimoiy tarmoqlar orqali forumga kelgan tadbirkorlar videomurojaatlarini, kontaktlarini boshqalarga muntazam ulashmoqdamiz. Qaysi tadbirkorga qiziq bo‘lsa, investorlar bilan uchrashib, hamkorligini yo‘lga qo‘yishi mumkin.
Forumda yo‘l qo‘yilgan kamchiliklardan biri shundaki, mahalliy tadbirkorlar tadbirga jalb qilinmagan. Aslida ularning juda ko‘pchiligini taklif qilish kerak edi. Keyingi safar bunga e’tibor berilsa, yaxshi bo‘lardi. Ayniqsa, chet elliklar bilan muloqot va hamkorlik qila oladigan potensial tadbirkorlarni ko‘proq jalb qilish lozim. Dunyoda bir o‘zi 10 milliard dollarlab pul tikishi mumkin bo‘lgan kompaniyalar mavjud. Ularni mamlakatdagi bizneslarga jalb qilish yo‘llarini topish zarur. Birinchi navbatda, ularga sharoit yaratib berish lozim.
“Investorlar bizga ishonmaydi”
Shunday forumlar yilda 1-2 marta o‘tkazilsa, kichik va o‘rta biznesni rivojlantirish uchun katta imkoniyat bo‘ladi. Bu imkoniyatdan maqsadli foydalanish kerak. Chetdan tadbirkorlar keldimi, o‘zimiznikilar bilan bog‘lab qo‘yishimiz lozim. Lekin hozir buni uddalayapmiz, deya olmayman. Chunki faqat davlat idoralarida emas, tadbirkorlarimizning o‘zida ham chet ellik hamkorlar bilan ishlash, muzokaralar olib borish, shartnomalar tuzish madaniyati va tajribasi yetishmayotgani sezilmoqda. Ayniqsa, bank, moliya bo‘yicha ko‘nikmalarimizning kamligi, jahon standartlarida o‘ylay olish immunitetining juda pastligi asosiy muammolarimizdan. Bunday muammolar xorijlik tadbirkorlar bilan ko‘proq muloqotda bo‘lish, chet mamlakatlarga borib ilm olish, tajriba orttirish orqali yechiladi.
Nima uchun O‘zbekistonga investorlar kelmayapti? Chunki haligacha biz ularning ishonchini oqlay olganimiz yo‘q. Avvalo, qonunlarimizning tez-tez o‘zgaruvchanligi xorijlik investor o‘zini “komfort” his etishiga to‘sqinlik qiladi. Bundan tashqari, chet ellik investorlar O‘zbekistonga pul olib kirishida muammo yo‘q, lekin olib chiqib ketishida muammo bor. Bu muammoni ham bartaraf etish kerak. Tadbirkorlar bilan muloqotda bo‘lganimda, ular: “biz, masalan, Dubayga pulni bir kunda olib kirib, bir kunda olib chiqib keta olamiz”, deyishdi. O‘zbekistonda qanaqa? Bir kunda pul olib kirib, o‘sha kuni uni olib chiqib keta olamizmi, yo‘qmi, bu ko‘ndalang savol. Afsuski, olib chiqib keta olmaymiz. Bu yo‘nalishni erkinlashtirish kerak.
Shu bilan birga, erkin savdo va sanoat hududlarini tashkil etish zarur. Eng asosiysi, chet eldan kuchli mutaxassislarni olib kelish va ularning jamoalarini ishlatish kerak. Eski tizimda aytilganidek, “biz o‘zimizga xos yo‘ldan yuramiz”, deb yangi velosiped ixtiro qilishga urinish kerak emas. Masalan, rivojlangan davlatlarni emas, yaxshi rivojlanayotgan: Turkiya, Malayziya, Janubiy Koreya kabi mamlakatlar bosib o‘tgan yo‘lga e’tibor qaratish mumkin. Bizning hozirgi muammolarimizni ular ham boshidan o‘tkazgan. Ularning tajribasini o‘rganib, o‘zimizga moslab foydalanishimiz kerak.
“Tadbirkorlarimizga chet el biznesi pul tikmayapti”
Hozirda chet eldan O‘zbekistonga keladigan investorlar o‘zining biznesiga pul tikmoqda. Mahalliy biznesga pul tikishmayapti. Men o‘z tajribamda mahalliy tadbirkor biznesiga xorijlik investor pul tikayotganini deyarli ko‘rmayapman. Nega desa, ular avvalo, hisobotlarni so‘rashadi. Ammo ular so‘ragan audit hisobotlari bizning kompaniyalarda yo‘q. Bizda bunga shu paytgacha hojat bo‘lmagan va tadbirkorlarimizda bu bo‘yicha ko‘nikma ham yo‘q. Shuning uchun hozir bizning tadbirkorlarga chet el biznesi pul tikmayapti. Ular o‘zining biznesiga pul tikyapti.
Endi savol, investor o‘zining biznesida o‘zini erkin his qila olyaptimi, yo‘qmi? Erkin his qilyapti. Soliq qo‘mitasidan yoki boshqa tashkilotlardan, ayniqsa, investorlarga borib tajovuz qilishlar, ularni mol-mulkiga ko‘z olaytirish yoki ulardan qandaydir bir ulush talab qilishlar yo‘q. Lekin hozirda soliq siyosatidagi xatoliklar barcha tadbirkorlar faoliyatiga salbiy ta’sir qilyapti. Masalan, mulk solig‘idagi stavkalar oshirildi. Toshkent shahrida yirik binolar turibdi, ularning hammasiga soliqlar 3-4 barobarga oshgan. Oldin 1 million so‘m, hozir esa xuddi o‘sha joyga 10 million so‘m mulk solig‘i to‘layotganlar bor. Bu nafaqat chet elliklarga, balki o‘zimizning tadbirkorlar uchun ham qiyin bo‘lmoqda.
“Biznesga xizmat ko‘rsatadigan biznes kerak”
Muammolarga yechim sifatida, avvalo, jamiyatdagi biznes doiralari o‘zini o‘zi rivojlantirish konsepsiyasini ishlab chiqishi kerak. Ya’ni biznesga xizmat qiladigan bizneslarni ko‘proq yaratish lozim. Shular bir-birini ko‘taradi. Ya’ni biznesga servis ko‘rsatish, tadbirkorlarning mahsulotlarini chet elga eksport qilish, investitsiyalarni jalb qilish xizmatlari, ularning huquqlarini himoya qilish, kadr yetkazib berish xizmatlari va boshqa turli-turli xizmatlarni yo‘lga qo‘yish kerak. Shunda tadbirkor o‘sha xizmatlardan xuddi kubikdan bino yig‘gandek o‘z biznesini yig‘a oladi. Kubik bo‘lmasa, binoni qayerdan yig‘adi?!
Shuning uchun ko‘p takrorlaymizki, biznes rivojida ilm va tajriba nihoyatda muhim. Ayniqsa, hozirda biznesga xizmat ko‘rsatadigan bizneslarni ko‘paytirish juda ham zarur.
Izoh (0)