«Рақамли саънат»: NFT нима, қандай ишлайди ва нима учун уни бутун дунё муҳокама қиляпти?

NFT – янгиликлар сарлавҳасида тез-тез пайдо бўлиб тураётган нисбатан янги нарса. Twitter асосчиси Жек Дорси ўзининг биринчи твитини NFT форматда 2,9 млн долларга сотди, рассом Майк Винкелман эса ўзининг NFT сурати учун рекорд даражали 69 млн долларга эга бўлди.

NFT ўзи нима ва нима учун у ҳақда ҳамма гапиряпти? 

NFT-токен (Non Fungible Token — ўзаро ўзгармас токен) – блокчейнда сақланадиган мукаммал рақамли сертификат бўлиб, нарса-буюм оригиналлигини кафолатлайди ва унга бўлган мутлақ ҳуқуқларни тақдим этади. Ушбу тушунча криптовалюта оламидан кириб келган.    

Ўзаро ўзгармас токенларни сезилмас тарзда ўзгартириш, бўлиш ва алмаштириш мумкин эмас. Тизим ноёб объектга – санъат асари, кўчмас мулк, компьютер ўйинларидаги артефактга бўлган ҳуқуқларни таъминлашга хизмат қилади. 

Содда қилиб айтганда, блокчейндаги ҳар бир ёзув токен деб аталади. Очиқ блокчейндаги барча токенлар битта пул қийматидаги тангаларга ўхшаб, ўзаро тенг ва бир-бирини тўлдиради. Криптовалюта пуллари ҳам худди шу тарзда ишлайди: масалан, битта биткоин ўрнини бошқаси билан осонгина алмаштириш мумкин бўлиб, бунда ҳеч қандай ўзгариш кузатилмайди.

Бироқ NFT технологияси ўйин қоидаларини ўзгартиради ва бошқача йўл тутади. Ўзаро ўзгармас токен – қиймати ва объект мавжудлигини бошқа токен билан ўзгартириш мумкин бўлмаган рақамли танга.  

Барча транзакцияларни қайд этишда маълумотлар базаси сифатида хизмат қиладиган блокченйда нафақат криптовалюта, балки NFT ҳам яратилади. Блокчейн ўзаро ўзгармас токенлар ишончлилигини кафолатлайди. Мазкур тизим ёрдамида ҳар қандай фойдаланувчи NFTнинг оригиналлигини ва унинг яратилиш тарихини блокчейн орқали текшириб олиши мумкин. 

Фойдаланувчи NFT-токенларни сотиб олиб, асар сертификатига эга бўлади. Бунда асарнинг ўзи ҳеч қаерга кўчирилмайди ва умрбод сақланади.

NFT харидорлари ҳеч қандай буюмга эгалик қилишмаса, унда нима учун уларни сотиб олишади?

Гарчи биз ўзимизга ёққан файлларни юклаб олишимиз мумкин бўлса-да, уларнинг интернет оламида мавжудлиги эмас, балки уларнинг ягоналиги асосий аҳамиятга эгадир.

Блокчейн унинг дастлабки эгаси томонидан аввалроқ яратилган бошқа мукаммал буюмни, айнан сиз сотиб олганингизни аниқ қайд этади. Бундан ташқари, худди ўша яратган одам ҳақидаги маълумотларни ҳам ўзида сақлаб қолади.

Бу каби харидлар коллексионерлар, геймерлар ва санъат шинавандалари учун суратларнинг асл нусхасини сотиб олишга ўхшайди. 

Назарий жиҳатдан, Казимир Малевич томонидан яратилган «Қора квадрат» асарининг асл нусхасини сотиб олиш мумкин, аммо ушбу харид ҳақидаги асл факт (қандай ва қанчага), картинанинг кўчирма нусхасини деворга шунчаки осиб қўйишдан тубдан фарқ қилган бўларди.

NFT кўринишида нималарни сотиш мумкин?

Деярли ҳар қандай нарсани. Мусиқий асар, суратлар, матнлар, видеороликлар, 3D-моделлар – яъни рақамли маҳсулот мукаммаллигига даъво қилувчи ҳар қандай нарса.

NFTга, асосан, коллексионерлар (улардан бошқа ким ҳам мукаммал буюмларни излаши мумкин), геймерлар (ўйин ичидаги буюмларга: терилар, қуроллар, тўплам карточкалари ва бошқаларга қизиқувчилар), шунингдек, санъат арбоблари ва ихлосмандлари кўпроқ эътибор қаратишади. Шу билан бирга, санъатнинг барча йўналишлари ҳам.

Қўшиқчи Граймс ўз суратларини 5,8 млн долларга баҳолаган ҳолда уларни NFT форматда сотди, россиялик рассом Покрас Лампас эса Чиркей ГЭСида чизган суратининг лойиҳасини 28 минг долларга сотиб юборган. 

NFTнинг келажаги борми? 

Ўзаро ўзгармас токенлар бозори ўта жадал суръатларда ривожланиб бормоқда, сўнги бир неча йилларда блокчейн технологияси ва инфратузилмаси сезиларли ўзгаришларни бошдан кечирди.

Бироқ бугунги кунда NFT маркетлар қандай қоидалар орқали ишлаши мумкинлиги ва ўзаро ўзгармас токенлар қайси соҳаларда қўлланилиши мумкинлиги (кераклиги) бўйича яна кўплаб саволлар саволлигича қолиб кетмоқда.

Мисол учун, NFT’нинг келажакда қўлланилиши мумкин бўлган эҳтимолий йўналишлардан бири – мукаммал ҳужжатларнинг блокчейнда ёзилиши. Блокчейннинг ишончлилиги туфайли дипломлар, сертификатлар ва турли хил ҳужжатлар NFT форматида чиқарилиши мумкин бўлиб, бу уларнинг сохта нусхаларда чиқиши хавфини бартараф этади.

NFT контентлар, ижод объектлари ва санъат буюмларини яратиш ҳамда тарқатиш форматларига таъсир ўтказади (ва ўтказмоқда).