2021–2022-ўқув йили учун Республика таълим маркази Ўзбекистондаги 1—2-синф ўқувчиларига янги авлод дарсликларини тақдим этди. Мавзулаштирилган, эски дарсликлардан фарқ қиладиган, тамомила ўзгартирилган, турли суратлар, иллюстрациялар билан бойитилган ва спиралсимон тарзда ўқитиладиган китоблар ўқувчилар эътиборига ҳавола этилган. Хўш, янги авлод дарсликлари мутахассислар таъкидлаганидек, бутунлай янгими?
Шуҳрат Сатторов
Республика таълим маркази директори2020 йилда давлатимиз раҳбари, Халқ таълим вазирлиги томонидан тубдан методикани, мазмунни янгилаш, янги авлод дарсликларини яратиш вазифаси қўйилган эди. ХХ аср вақтга асосланган ёки далилларни ёд олишга йўналтирилган таълим билан ўзига хос бўлган. Лекин бугунги кунда таълим бутун дунёда ўрганиш натижаларига асосланган. Яъни ўқувчи дарсликдаги, дастурдаги бирор мавзуни ўрганолмадими, яна ўша мавзуни ўқийди. Бизга ўхшаб соатларга бўлиб берилмаган. Ўқувчи ўрганса-ўрганмаса, кейингисига ўтиб кетаверамиз. Натижада бола тушунмагани сайин дарсни ёмон кўра бошлайди. Ўз-ўзига нисбатан баҳоси пасайиб кетади.
Энг катта муаммо ҳам шунда. Энди фақат ёд олишга эмас, балки компетенсияларга асосланган дейиляпти бутун дунёда, яъни кўникмаларга. Ўқувчи ниманидир билсин ва ниманидир қила олсин. Бу шунчаки ёд олишга мўлжалланган контент эмас, дарслик ва дарс ҳам ёд олишга йўналтириш эмас.
Синфхонада ўқитувчи эмас, ўқувчи ҳукмрон бўлсин. Ўқувчининг мустақил фаолияти кўпроқ қўллаб-қувватланади. Ўқитувчи эса йўналтириб туради. Бу нимага олиб келади? Охир-оқибат бу ўқувчининг эртага ҳаётга ҳам тайёр бўлишига туртки беради. Яъни у синфхонада танқидий фикрини билдира олса, ижодий фикрласа, жамоа бўлиб ишлашни ўрганса, муаммога ечим тополса, унда тўғри қарор қабул қилиш, янги ғояни илгари суриш, фан нуқтаи назаридан дунёни ўз кўзи билан англаш кўникмалари шаклланади.
Ўқувчининг айнан мустақил фаолиятини қўллаб-қувватлашга қаратилган, яъни кўпроқ амалиётга йўналтирилган янги миллий ўқув дастури лойиҳасини 2020 йилдан бошлаб ишлаш бошланган эди. Бунга жами 246 нафар мутахассис жалб этилган. Ҳар бир фанни айнан таг-туби, моҳияти билан янгилайдиган янги дастур сифатида буни олдиндан кўра олдик.
Севара Ғиёсиддинова
Республика таълим маркази Кимё фани методисти, «Табиий фанлар» дарслиги муаллифи
– ЮНЕСКО билан ҳамкорликда яратдик барини. У ердаги олимлар ҳам жалб этилган. Олий ва мактабгача таълим муассасалари, мактаблардан амалиётчи ўқитувчилардан йиғилган жамоалар иш олиб боряпти. Биз улардан-да қизиқроқ машғулотлар яратсак, ўқувчиларимиз дарсликларни севиб ўқийди. Тўғри, албатта, бу бор фан эди. Фақат авваллари кўпроқ эътибор назарий билимга қаратилганди. Энди қоида ёки формула билан ўқувчига ўргатолмас эканмиз.
Ҳаракат мавзусига тўхталдим ҳали. Бу ҳаракат мавзуси ҳаётий жараёнда. Мен уни фақатгина формула ёки қоидалар билан берсам, ўқувчига қизиқ бўлмайди. Масалан, ўқувчи китобдан кўчириб, кейин вазифани бажарарди. Бу ерда ҳозир айнан биринчи, иккинчи синф ўқувчилари учун дафтарлар ташкил этилди. Ўқувчи кўчириши учун вақтини сарфламайди.
Шуҳрат Сатторов: Бундан 17–20 йил аввал охирги марта дарсликлар янгиланган бўлса, ўша вақтларда улар қандай ёзиларди? Очиғи, муаллифнинг ихтиёри асосида ёзиларди. Яъни муаллиф нимани яхшироқ, кўпроқ билса, ўша нарса кенгроқ ёритилган дарсликда. Бутун фан ўша муаллифнинг қобилияти, дунёқарашига эргашган. Бутун миллат эргашган бунга. Шунақа ҳолатлар бўлганки, ҳаттоки афсус мана шу муаллифлар шогирдларининг илмий ишларини дарсликларга борича киритган ҳолатлар кузатилган. Бу нимага олиб келди? Дарсликларимиз мураккаб тилда ёзиладиган бўлди. Академик тил — бу мактаб учун асосий тилга айланиб қолди. Натижада, биз фанни яхши кўриш, севиб ўқиш ўрнига фанни ёмон кўра бошладик. Қоидаларга тўлиб кетди ҳаёт. Лекин бу қоида орқали биз ҳаётга кимни тарбиялай олдик?
Муҳриддин Авезов
Олмазор туманидаги 278-мактабнинг География фани ўқитувчиси, «Табиий фанлар» дарслиги муаллифи
– Халқаро тажрибалар ўрганилганда, бутун дунёда бошланғич синфларда ҳаттоки бешинчи, олтинчи синфларда ҳам science — табиий фанлар дарслиги ўқитилишининг гувоҳи бўлдик. Уларда эътибор биология, география, физика, кимё фанларини бир-бирига боғлиқ ҳолатда, яъни интеграл равишда ўқитишни мақсад қилган. Бу биринчи жиҳати.
Иккинчиси, бу ердаги мавзуларни ўқитишда спиралсимон ёндашувга эътибор қаратилган. Яъни мавзулар кетма-кет ўтиб-ўтиб кетилади, бўлди, у бошқа такрорланмайди эмас. Масалан, биринчи синфда ўқитилган мавзулар иккинчи, учинчи, тўртинчи ва ҳоказо синфларда қайтарилади.
Мавзулардаги маълумотлар ҳажми, мазмуни, йилдан йилга такомиллашиб, бойиб, янада кенгайиб ва ўша илм-фанга йўналтирилган бўлимлардан иборат бўлади. Бу ерда битта мавзунинг ичида ҳам биология, географияга оид билимлар, ҳам физика, ҳам кимёга доир билимлар интеграл тарзда бериб борилади.
Бола теварак-атроф, борлиқни яхлит тасаввур қила олади. Илгари биз бўлак-бўлак қилиб тушунтирган бўлсак, энди худди шу атроф-борлиқни у битта яхлит табиат эканини яхшироқ англаб етиши учун ҳаракат қиламиз.
Баъзи маълумотлар оғзаки ёки матн кўринишида ёзилмаган китобда. Лекин иллюстрациялар шунақа жойлаштирилганки, ундан мазмун келиб чиқади. Кичик тадқиқотлар жорий этилди. Яъни ўқувчи фақат ҳамма нарсани ўқиб-ўрганмайди. Балки шу кичик тадқиқотларни бажариш орқали ундан ўзи мустақил хулосалар чиқаради.
Шуҳрат Сатторов:
– Дарсликлардаги энг катта муаммо нимада эди? Нимага биз дарсликлардан шу қадар совиб қолдик? Чунки уларнинг аксарини ўқувчини билмаган, мактабга кирмаган муаллифлар ёзишган.
Бугун биз тарозини тенг қўйдик. Тадқиқотлар, халқаро тажриба бир ёқда, ўзимизнинг ўқитувчилар тажрибаси, болаларимиз қизиқиши, манфаатини ҳимоя қиладиган муаллимлар жамоаси тарозининг иккинчи палласида.
Биз дастурларни чиройли қилиб янгиладик-да дарсликлар янгиланмади, ўқитувчилар янгиланмади. Чунки бизнинг шароитда ўқитувчилар тўлиқ дарсликларга боғланиб қолишган. Дарслик устоз учун ягона қолип вазифасига айланган, бугун ҳам шу вазифани бажармоқда. Эндиги мақсадимиз — мана шу анъанани тўхтатиш. Яъни ўқитувчи энди мана бу ердаги дастур асосида ҳаракатланиши керак.
Саъдулла Қуронов
Республика таълим маркази методисти, «Она тили ва ўқитиш саводхонлиги» дарслиги муаллифи
– Ҳар битта дарслик ёзаётган жамоанинг ичида мана шу Кембриж дарсликларини ёзган ва халқаро тренер бўлиб келаётган хорижлик экспертлар бор. Уларнинг иштирокида дарсликларни ёзамиз. Шунчаки ўзимиз ёзмаймиз. Аввал дарс оламиз. Тренерлик қилишади бизга.
Ҳозирги она тили қанақа? Она тили деб бўлмайди, бу фан она тили ҳам эмас, ўқиш ҳам эмас. Бу фан яхлит она тили ва ўқиш саводхонлигидир. Бу тўртинчи синфгача амалда бўлади. Бирлаштирилди. Биз она тилини ўқишдан ажратиб келганмиз. Лекин она тилини билиши учун бола ўқишни билиши керак. Иккови бир-бири билан боғлиқ. Она тилини мукаммал билган инсон тўртта кўникмани ўзлаштириши керак: ўқиб тушуниш-тинглаб тушуниш-ёзиш- нутқ.
Энг катта муаммолардан бири — ДТМ тестлари бўлган. Грамматикага ёпишиб олишимизга йўл очган.
Олдинги она тили дарсликларимизга эътибор қилсак, жарангли ва жарангсиз ундошлар деган ёки от сўз туркуми деган мавзу бўларди-а? Ҳозир унақа мавзулар йўқ. Ўрнига айтганимдек, «Журналист бўлиб қолсам», уй ҳайвонлари ёки бир «Мактабим газетаси муҳаррири бўлиб қолсам, «Ўзим савдо қиламан», «Бозор қилишни биласизми?» деган мавзулар бўлади.
Шокир Йўлдош
Республика таълим маркази методисти, «Она тили ва ўқитиш саводхонлиги» дарслиги муаллифи
– 2017 йилда бошлаб Ўзбек тили ва адабиёти университетига она тили ўқитиш методикасини янгилаш топшириғи берилган. Ўша топшириқ асосида лаборатория ташкил этилган. Ўзим ҳам лаборант сифатида у ерда ишлаганман. Турли давлатларнинг, хусусан, қардош давлатлар ёки бизга бегона узоқ мамлакатларнинг она тили ўқитиш методикасини ўрганиб чиққанмиз.
Бизга бирмунча янги соҳа бўлган психолингвистика ва нейролингвистика соҳалари ёрдамга келган. Олдинги ёндашувимиз ҳам хато эмасди. Фақат тилга бошқача қарардик. Яъни биз тилни грамматик қоидалар жамланмаси, маълум бир структура, конструкция, битта бино қуриш мумкин ва ҳамма бир хил қуриши керак, дейилган қараш билан ўқитганмиз. Бу нотўғри демайман. Агар ҳаммани филолог қилмоқчи бўлсак, бутун жамиятни филология соҳасидаги чуқур билимга эга инсон қилмоқчи бўлсак, бу энг тўғри йўл. Лекин унақа қилмоқчи эмасмиз. Биз ижтимоий фаол фуқарони яратишимиз керак.
Мавзуга оид фикрларнинг тўлиқ вариантини «Дарё»нинг YouTube’даги саҳифаси орқали томоша қилишингиз мумкин.
Чарос Низомиддинова тайёрлади.
Тасвирчи ва монтажчи — Илҳом Хурсаналиев
Изоҳ (0)