Иккинчи декабрь куни Бирлашган Араб Амирликларига асос солинганига 50 йил тўлди. БАА Абу-Даби ва Дубайнинг ўта замонавий осмонўпар бинолари, қора олтини, юқори яшаш даражасига эга иқтисодий жиҳатдан ривожланган ҳашаматли эртакнамо мамлакат сифатида эътироф этилади. Аммо ушбу мамлакатнинг ўзига яраша «қора доғлари» ҳам бор, хабар беради «Секрет Фирми».
Чарақлаган қуёш саҳродаги кичик бир ғафлат босган портни ўз нурлари билан ёритмоқда. Бу ерда йўллар йўқ: атрофингиз фақат қумлик. Электр энергияси билан ҳам, ичимлик суви билан ҳам доимий муаммо мавжуд. Шаҳар бўйлаб туя етаклаган бадавийлар кезиб юришади. Дубай шаҳри 1970 йилларда айнан мана шундай эди.
Бугунги кунда Бирлашган Араб Амирликларига кирувчи ҳудудлар иқтисодиёти балиқчилик ва марварид саноатидан фойда кўрар эди. Аммо ХХ асрнинг ўртасига келиб у ерларда нефть конлари очилди, 1962 йилда эса Абу-Даби шаҳридан биринчи марта экспорт қилина бошланди. Бу минтақанинг иқтисодий тизимни мисли кўрилмаган тарзда ўзгартириб юборди.
Худди шу даврда (1950—1960 йиллар) амирликлар Буюк Британия ҳукмронлиги остида эди. 1892 йилда амирлар битим имзолашди, унга кўра инглиз тожи ташқи ишарни, амирликлар эса фақат ички ишларни бошқариши белгиланган эди.
Бироқ 1968 йили Буюк Британия ўз қўшинларини Сувайш каналидан шарқда жойлашган туманлардан олиб чиқиб кетишини эълон қилди. Худди шу йили шайхлар Зайд Ал-Наҳаён (Абу-Даби ҳокими – амир) ва Рашид (Дубай амири) ўрталаридаги ўзаро низога қарамай, БААни ташкил қилишга қарор қилишди. Кейинги уч йил ичида иттифоққа яна тўрт нафар шайх, яна икки ой ўтиб 1971 йили БАА ташкил топгандан сўнг эса Рас-ал-Ҳайма амирлиги бирлашмани тўлдирди.
БАА жамоавий тамойиллар асосида бошқарилади. Расман етти амирлик амирлари сиёсий жиҳатдан мустақил ва ўзаро тенгдирлар, бироқ тарих томонлама олиб қараганда, қолган беш амирлик бири БАА давлат раҳбари, бошқаси эса доимий равишда бош вазир вазифасини бажарувчи Абу-Даби ва Дубай амирларига сиёсий ваколатларни топширган.
«Яна туяларга қайтишни истамайман»
Иқтисодий маслаҳатчи Ҳамид Ҳасан ал-Баҳрнинг айтиб беришича, 1970- ва 1980 йилларда мустақилликка эришган БАА «ҳеч қандай меҳнат қилмади – фақат сарф қилди»: Амирликлар аҳолиси «фақат энг қимматини, энг яхшисини, энг камёб учрайдиганини ишлатишни исташар эди».
БААни туризм ва глобаллаштириш орқали ривожлантиришни таклиф қилганлар ҳақ эди. 70 йилларда Дубайнинг биринчи амири Рашид ибн Саид Ал Мактум айнан глобаллаштиришга пул тиккан эди: минтақада Абу-Дабидаги каби йирик табиий қазилмалар захираси йўқ эди, шайх эса ўз амирлигини ривожлантиришнинг энг мақбул йўлини топди.
Баъзи маълумотларга кўра, Дубайдан 35 км узоқликда жойлашган Жабал Али қишлоғида янги порт қуриш ғояси унга тегишли экан. Амирнинг атрофидагилари бу ишга қарши бўлишган, аммо у ўз фикрида қатъий туриб олган. Амир учун порт қурилиши Дубайни жаҳон логистика марказига айлантиришдаги муҳим қадам ҳисобланган.
Амир нефть тугаб қолишидан ва БАА аҳолиси саҳродаги аввалги ҳаётига қайтиб қолишидан кўпроқ хавотирда эди.
Менинг бувам туяда юрган, менинг отам ҳам туяда юрган, мен Mercedes’да, ўғлим Land Rover’да, унинг ўғли Land Rover’да, ўғлимнинг невараси эса туяда юради, – деган эди у.
Бугунги кунда БАА – дунёдаги етакчи туристик манзиллардан бири, Дубай эса 2021 йили ойига ўртача 1,5 млн сайёҳни қабул қилади.
Амирликлар жаҳон нефть захирасининг 5,6 фоизига, газ захирасининг 3 фоизига эга, аҳолининг жон бошига тўғри келадиган йиллик ЯИМ эса 70 минг доллардан ошади – дунё бўйича олтинчи натижа.
Нефть БАА иқтисодиётининг асосий манбаси бўлиб қолмоқда: нефть сектори мамлакат ялпи ички маҳсулотининг, тахминан, 32 фоизига тўғри келади. Бироқ 2030 йилга келиб Амирликлар нефть ҳиссасини 20 фоизгача камайтиришни режалаштирмоқда.
Ижтимоий кафолатлар ва олтин қафас
Дубай фуқаролари учун ижтимоий таъминот тизими мавжуд. Ўғил бола дунёга келганда, тахминан, 0,5 гектарлик бепул ер жойига, шунингдек, белгиланган майдонда уй қурилиши учун кредит олиш ҳуқуқига эга бўлади. Кредит йилига 2 фоизга 30 йил муддатга берилади. Фуқаро ўзига белгиланган ер майдонида уй-жой қуришга мажбур этилмайди. У ўз майдонини ижарага бериши ва ундан даромад кўриши мумкин.
Бундан ташқари, фуқаролар учун Дубайда тиббий ёрдам ва таълим олиш бепул. Талаба ислом университетига ўқишга кирса, унга ойига 2 минг доллар стипендия тўланади, шунингдек, яшаш учун турар жой берилади.
БААнинг ҳукмрон оилалар аъзоларининг ҳаётини эса шарқона эртакка қиёслаш мумкин. 2019 йили Business Insider маълумотларига кўра, Дубай амири Муҳаммад бин Рашид Ал Мактум 4 млрд доллар эгаси ҳисобланади. Дубай ҳукмрон оиласи Буюк Британияда жойлашган кўчмас мулкка ҳам эгалик қилади. Уларга Суррейдаги баҳоси, тахминан, 99 млн долларлик Longcross мулки тегишли.
Очлик, қуллик ва охири кўринмас саҳро
Малика Латифа туфайли БААда аёллар дискриминацияси кенг муҳокама қилина бошланди. Натижада Амирликларда ижтимоий ислоҳотлар ўтказилди. Масалан, гендер тенглиги таъминланди ва аёлларни ўз турмуш ўртоқларига «бўйсуниш»га мажбурловчи қонунлар бекор қилинди.
Мамлакатда аёллар ҳуқуқини ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонунлар қабул қилинмоқда ва лойиҳалар фаол ишлаб чиқилмоқда. Масалан, БААда компанияни рўйхатдан ўтказиш, лицензия олиш, бизнес ташкиллаштириш каби ҳуқуқлар аёлларга ҳам берилди. Бу Амирликлардаги бизнес-иқлим ва сиёсий вазиятни яхшилайди, – дейди иқтисодчи Марсель Имамов. – Бироқ аёллар хулқ-атворига бўлган талабларни қўювчи араб жамиятидаги аёллар ҳолати фаол ҳаёт тарзини олиб боришга ҳали-ҳануз тўсқинлик қилиб келмоқда. Масалан, аёлларга турмуш ўртоғи ёки ўзидан катта қариндошисиз ўз уйларини тарк этиш тақиқланган. Бундай қоида ҳаракатланиш эркинлигини, шу жумладан, аёллар ва қизлар фаолияти соҳасини чеклайди.
Аввалроқ The Guardian нашри журналисти Дубайдаги меҳнат лагерларидан бирида бўлишга муваффақ бўлди. У ерда осмонўпар бинолар қурилишида ишлайдиган ишчилар яшашар экан. Баъзи бинолардаги хоналарда 20 тагача одам жон сақлайди.
Шаҳар ташқарисида жойлашган лагерлар сайёҳлардан холи ҳисобланади. Қулайликлар деярли йўқ: лагерлар ҳожатхоналари олдида ювиниш мумкин, камдан кам учрайдиган бўш вақтлар ахлат уюми орасида ўйналадиган крикет билан ўтказилади, кечки овқат ёғдан қорайиб кетган товаларда тайёрланади, — деб ишчилар ҳаётини тасвирлайди Гейт Абдул-Аҳад.
Журналист мигрантларнинг «қимматбаҳо соатлар, мобил телефонлар ва Дубай осмонўпар бинолари» рекламаси билан безанган газеталар тўшалган полнинг ўзида овқатланишини гапириб берди.
Коронавирус пандемияси бошланганидан кейин мигрантлар БААдаги юз минглаб иш ўринларини йўқотдилар. Мамлакатда хорижликлар учун ижтимоий давлат ҳимояси тизими мавжуд эмас, натижада эса кўплаб инсонлар оғир аҳволга тушган. 30 ёшлик покистонлик Хассан The Guardian нашрига берган интервьюсида ўзида ва ишини йўқотган бошқа мигрантларда уйга кетиш учун чипта сотиб олишга на пули, ейишга на овқати борлигини айтган.
БАА ўзининг «қора доғлари», камчиликлари ва сезиларли муаммоларига қарамай, Форс кўрфазининг энг тинч мамлакатларидан бири бўлиш билан бирга жадал ривожланиб бораётган давлатдир. Бу ерда ўзга дин ва маданият вакилларига бошқа мамлакатларга қараганда ижобийроқ муносабатда бўлишади, ислоҳотлар эса ижтимоий нотенгликни мунтазам ёпиб келади ва мамлакатга «нефть игнаси»дан халос бўлишга ёрдам беради. Иқтисодий томонлама эса Бирлашган Араб Амирликлари ўзининг табиий ресурслар захирасига қарам бўлган бошқа давлатлар учун ўрнак бўла олади.
Изоҳ (0)